خطا و اشتباه در هر حرفه‌ای دور از ذهن نیست، اما وقتی صحبت از خطای پزشکی می‌شود صورت‌مسئله شکل دیگری به خود می‌گیرد، چراکه خطای پزشکی باجان و سلامتی انسان در ارتباط است. خطا و قصور در پزشکی ناشی از نبود «دقت» و «مهارت» کافی است و این امر منجر به تشدید بیماری، فلج یا قطع عضو و حتی در موارد بسیاری سبب فوت فرد می‌شود و این در شرایطی است که احیا یا نجات جان بیمار ممکن بوده است.
نرگس درودیان، خبرگزاری دانا، سرویس سلامت؛ گذشته ازآنچه عنوان شد قصور پزشکی گاهی براثر تجویز داروی اشتباه، بی‌دقتی، بی‌توجهی به سوگندنامه پزشکی، بی‌تجربگی، عدم تعهد به شغل، در اولویت قرار دادن مسائل مالی و مادی، اشتباه‌های اتاق جراحی، ناکارآمدی تیم پزشکی، استخدام افراد غیرمتخصص، پایین بودن کیفیت تجهیزات پزشکی، وسایل ناکافی و پایین بودن سرعت عمل تیم پزشکی در احیای بیمار رخ می‌دهد و گاهی هم براثر خستگی، خواب‌آلودگی، استرس و فشارهای روحی به‌طور کاملاً سهوی و اتفاقی به وجود می‌آید.
هرچند به اعتقاد بسیاری، خطا و اشتباه ممکن است در هر حوزه‌ای رخ دهد. اما در حوزه پزشکی همان‌طور که اشاره شد می‌تواند به قیمت جان یک نفر، عزادارشدن یک خانواده و یا گرفتاری بیمار منجر شود یا حتی جامعه‌ای را تحت تأثیر قرار دهد، چراکه این روزها باوجود فضای مجازی، دسترسی به اخبار و اطلاعات و حتی ویدئوهای این‌چنینی بسیار آسان است و سبب دست‌به‌دست شدن و تشدید جو می‌شود.
چنانچه خبر قصور پزشکی و بریدن دست نوزاد حین تولد یا شکستگی و فلج شدن دست نوزاد دیگری یا ماجرای پسر بچه‌ای که در اثر گچ گرفتگی اشتباه دستش را از دست داد و یا تشخیص اشتباه و عدم اقدامات به موقعی که مادر و نوزاد در بطنش را به کام مرگ کشاند و خانواده‌ای را برای همیشه داغدار کرد، از آن دست مواردی است که ضمن برانگیختن تعجب عمومی از چنین اشتباهاتی، اعتماد به جامعه پزشکی را خدشه‌دار می‌کند.
بررسی مقالات مرتبط با خطاهای پزشکی در ایران نشان داد که از هر ۱۰ هزار بیماری که وارد بیمارستان می‌شوند، یک نفر دچار خطای پزشکی می‌شود. این میزان خطای پزشکی در بیمارستان‌های ایران، کم است ولی با توجه به محدود بودن بررسی‌ها و روش محاسبه این خطاها، نتایج این پژوهش‌ها باید با احتیاط تفسیر شوند.
خطای پزشکی، اشتباهی است که به دلیل فراموشی، قصور یا اجرای نادرست برنامه مراقبت سلامت رخ می‌دهد و باعث عدم موفقیت اقدامات درمانی برنامه‌ریزی‌شده می‌شود. این خطاها ممکن است باعث صدمه و آسیب به بیمار شود و یا ممکن است آسیبی به بیمار وارد نکند.
خطای پزشکی در بیمارستان‌ها موجب کاهش رضایت بیماران، افزایش میزان مرگ‌ومیر بیمارستانی، کاهش بهره‌وری بیمارستان‌ها و افزایش هزینه‌های نظام سلامت می‌شود.به همین دلیل پژوهشگران مرکز تحقیقات مدیریت اطلاعات سلامت دانشگاه علوم پزشکی تهران، گروه مدیریت خدمات بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی زابل و مرکز تحقیقات ارتقای ایمنی و پیشگیری از مصدومیت‌های دانشگاه شهید بهشتی در مطالعه‌ای میزان خطاهای پزشکی در بیمارستان‌های ایران را بررسی کردند.
نتایج این پژوهش می‌تواند مورد استفاده سیاست‌گذاران و مدیران ارشد نظام سلامت برای سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کاهش خطاهای پزشکی قرار گیرد و ایمنی خدمات سلامت ارتقا یابد.
این پژوهش به روش مرور نظام‌مند و متاآنالیز انجام شده است. متاآنالیز یا فراتحلیل مطالعه‌ای است که در آن با استفاده از روش آماری نتایج چندین مطالعه مستقل را با هم ادغام می‌کنند و به یک جواب مشخص می‌رسند. به طور معمول این مطالعات از اعتبار بالایی برخوردار هستند.
این مطالعه در بازه زمانی آذر تا اسفند ۱۳۹۷ انجام شد و تمامی مقالات مرتبط با موضوع مطالعه از پایگاه‌های داده داخلی و خارجی و موتورهای جستجو استخراج شدند.
در نهایت، پس از ارزیابی و بررسی تمامی مقالات استخراج شده، تعداد ۹ مقاله که به بررسی میزان شیوع خطای پزشکی در بیمارستان‌های کشور در بازه زمانی سال ۱۳۸۷ تا پایان ۱۳۹۵ پرداخته به منظور فراتحلیل و مرور سیستماتیک، مورد بررسی قرار گرفتند.
از بین این مقالات ۲ مطالعه به زبان انگلیسی و بقیه به زبان فارسی بودند. بیشتر نویسندگان مقالات در رشته‌های مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی تخصص داشتند و مطالعات در استان‌های تهران، مازندران، خوزستان، شیراز، لرستان و آذربایجان شرقی انجام شده‌بودند.
با توجه به داده‌های به‌دست‌آمده از این مطالعات مشخص شد که میزان خطای پزشکی در بیمارستان‌های ایران در این بازه زمانی حدود یک صدم درصد بوده است. به بیان دیگر، از هر ۱۰ هزار بیماری که به بیمارستان وارد می‌شوند، یک نفر دچار خطای بیمارستانی می‌شود.
با توجه به یافته‌های این مطالعات، بیشترین میزان خطای پزشکی مربوط به بیمارستان‌های آموزشی شهر شیراز در سال ۱۳۹۱ بود. همچنین میزان خطای پزشکی در مناطق مرکزی و غربی کشور بیشتر از سایر مناطق ایران بود.
به گفته پژوهشگران این مطالعه، باید توجه داشت که در ایران برای شناسایی خطاهای پزشکی و عوارض ناخواسته از فرم گزارش داوطلبانه استفاده می‌شود که میزان کمی از خطاهای پزشکی را شناسایی می‌کند. بنابراین، میزان واقعی خطاهای پزشکی در بیمارستان‌های ایران بیش از عدد به‌دست‌آمده در این مطالعه است.
بیشترین خطاهای گزارش شده در این مطالعات، به ترتیب «خطاهای دارویی»، «خطاهای مربوط به فرآیند درمان» و «ثبت مستندات» بودند. حدود ۱۵ درصد از این خطاها منجر به عارضه ناخواسته و ۱.۳ درصد از آن‌ها منجر به حوادث مرگ‌آفرین و ناگوار شده‌بود.
محققان این پژوهش در خصوص دلایل گزارش نشدن خطاهای پزشکی می‌گویند: «متاسفانه کارکنان بیمارستان‌ها بسیاری از خطاهای پزشکی را گزارش نمی‌کنند. عدم آگاهی کارکنان در مورد انواع خطاهای پزشکی و تعریف خطاهای قابل گزارش، عدم آگاهی از مزایای گزارش خطاها، عدم اعتقاد به بهبود ایمنی با گزارش خطاها، عدم آگاهی از فرآیند گزارش‌دهی، ترس از پیامدهای گزارش‌دهی مانند واکنش‌های تنبیهی مدیران و واکنش‌های احتمالی همکاران مرتکب خطاهای پزشکی، نداشتن وقت برای تکمیل فرم‌های گزارش خطا، فراموشی، عدم حمایت مدیران و همکاران، عدم دریافت بازخورد از مدیران، آسیب به شهرت فرد و ترس از شکایت بیماران از موانع مهم گزارش خطاهای پزشکی در بیمارستان‌ها است».
حجم کاری زیاد و شیفت‌های طولانی منجر به خستگی کارکنان بیمارستان می‌شود و این موضوع در کاهش کیفیت خدمات بیمارستانی و افزایش خطاهای پزشکی موثر است. به همین خاطر محققان این مطالعه توصیه می‌کنند که مدیران باید بهبود رفاه و رضایت کارکنان بیمارستان را مورد توجه جدی قرار دهند.
بررسی‌های این مطالعه نشان می‌دهد که میزان خطاهای پزشکی در بیمارستان‌های ایران کم است. ولی پژوهشگران این مطالعه می‌گویند که با توجه به تعداد محدود مطالعات سنجش میزان خطاهای پزشکی در بیمارستان‌های ایران و روشی که برای محاسبه این خطاها استفاده می‌شود، نتایج این پژوهش‌ها باید با احتیاط تفسیر شوند.
نتایج این مطالعه تیرماه سال جاری (۱۳۹۹) با عنوان «میزان خطاهای پزشکی در بیمارستان‌های ایران: مرور نظام‌مند و متاآنالیز» در مجله «دانشکده پزشکی» دانشگاه علوم پزشکی تهران منتشر شده است.
