متخصصان دانشگاهی معتقدند پژوهش در ایران با مشکلات فراوانی دست به گریبان است که رایگان انجام دادن رساله در کشور، نادیده گرفتن تحقیقات مهم در امور اجرایی، نبود حمایت مالی، محدودیت دسترسی به منابع مادر در کارهای پژوهشی و عدم همراهی اساتید و خبرگان را ازجمله مهمترین آنهاست.
نرگس درودیان، خبرگزاری دانا، سرویس آموزش؛ نقش پژوهش در پیشبرد و توسعه تمام جوامع در حال توسعه و پیشرفته در دنیای امروز بر کسی پوشیده نیست.هر پژوهش به خلق اندیشه های تازه منتهی می شود و هر اندیشه تازه ای، منشأ طرح پرسش های نوینی است که انسان را به ارزیابی های بیشتر و جدیدتر برمی‌انگیزد و زمینه ساز تحولات علمی، صنعتی و اجتماعی در هر جامعه ای می شود.
از جمله موانع عمده پژوهش در ایران موانع مربوط به مدیریت، سیاستگذاری و نظام تحقیقاتی، موانع مربوط به فرهنگ پژوهش، موانع مربوط به پژوهشگران، موانع مربوط به فضای استاندارد علمی و پژوهشی، موانع مربوط به قوانین و مقررات پژوهشی، موانع مربوط به بودجه و امکانات پژوهشی و موانع مربوط به کاربرد نتایج پژوهشی است.
مریم موسوی دکترای ارتباطات می گوید به نظرم یکی از مشکلات پژوهشهای دانشگاهی و بهویژه رسالههای دکتری در ایران این است که معمولاً دانشجویان آن را به رایگان انجام میدهند. کار پژوهشی معمولاً بسیار دشوار، طاقتفرسا و مستلزم صرف وقت و هزینۀ بسیار است. در شرایطی که پژوهشگر، هیچ حقالزحمهای بابت پژوهش خود دریافت نمیکند ممکن است فقط به اتمام آن بیندیشد. این موضوع خواه ناخواه بر کیفیت پژوهشها اثر میگذارد.
*اندک بودن انسجام و پیوستگی بین نهاد دانشگاه، پژوهشگاهها و نهادهای تصمیمگیرنده
وی افزود: مساله دیگر فسادی است که به دانشگاهها کشیده شده، بسیاری از افراد صرفاً به دلیل اینکه پستهای دولتی و سیاسی نیازمند مدرک دکتری یا مدارک دیگر است به دانشگاه میآیند. این افراد درکی از علم ندارند و معمولاً پژوهشهایشان را از بازاری که در کشور شکل گرفته میخرند. در چنین شرایطی نتایج پژوهشها بسیار غیر قابل اعتماد می‌شود و ارزش و اعتبار علم از بین میرود.
موسوی خاطرنشان کرد: افزون بر این، تحقیقات مهمی که انجام میشوند، در امور اجرایی کشور نادیده گرفته میشوند و انسجام و پیوستگی بین نهاد دانشگاه، پژوهشگاهها و نهادهای تصمیمگیرنده، سیاستگذار و اجرایی و ... در کشور ما بسیار اندک است. در نتیجه، پژوهشگران علاقهمند از ادامۀ کار خود ناامید میشوند.
*حس بی اعتمادی شاید مهم ترین بخش عدم استقبال جامعه ایرانی از طرح های پژوهشی است
عباس اسدی پژوهشگر تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری و پژوهشگرحوزه هویت و رسانه نیز در این رابطه به خبرنگار فارس گفت: ابتدا باید به صورت مسئله سؤال توجه کرد چرا که مشکلات پژوهش در ایران یک مسئله است و مشکلات روش انجام پژوهش خود نیز مسئله‌ای دیگری است هر چند خاص تر است. به همین خاطر در صورت مسئله ای کلی مشکلات پژوهش در ایران و بخصوص در جامعۀ کنونی به خاطر بارها مورد آزمون و خطا قرار گرفتن و مشهود و ملموس نبودن نتایج طرح‌ها، پروژه‌ها و .... در جامعه یک حس بی اعتمادی از سوی جامعه و یک بی انگیزگی از سوی مجریان و ناظران طرح دیده می‌شود . حس بی اعتمادی شاید مهم ترین بخش عدم استقبال جامعه ایرانی از طرح های پژوهشی است. از سوی دیگر بحث روشهای انجام پژوهش است که از چند جنبه مسئله‌ای حادتر به نظر می رسد . 1) اگر تحقیق به روش کمی و بخصوص پیمایش و نظرسنجی انجام شود، مهمترین عامل عدم استقبال و همراهی جامعه هدف با مجریان طرح است این عدم استقبال به خاطر جو بی اعتمادی به دولت و حاکمیت (اعتماد تعمیم یافته) ناشی از بی تفاوتی دولت و حاکمیت به نتایج پژوهش ها و حتی فراتر از آن بین رفتن اعتمادی بین شخصی و درون گروهی است و از سوی دیگر قابلیت اجرایی پرسشنامه و انتقال مفاهیم و شاخص های ذهنی به صورت عینیت یافته است که متاسفانه در جوامع آکادمی ما به خوبی آموزش داده نمی شود و همین امر مشکلات بعدی پژوهش در ایران را رقم می زند که همان قابلیت تعمیم پژوهش را از بین می برد. 2) اگر پژوهش به روش کیفی انجام شود به دلیل عدم استقبال کارفرمایان طرح و آشنا نبودن بدنه حاکمیت و دولت با کارهای کیفی علنا این بخش در طرح های کلان دیده نمی شود. برخی دیگر از مشکلات به صورت کلی مشهود است که عبارتند از: 1)عدم همکاری برخی نهادها با محققین و پژوهشگران و برخورد با محققین بر اساس طبقه بندی اطلاعات. این بخش نیز چه در روش کمی و چه کیفی دیده می شود هر چند در روش کمی اگر محقق توانایی گردآوری داده های جدید را نداشته باشد علناً به صورت خیلی فرسایشی شاید بتواند به اطلاعات قبلی دست یابد 2) عدم حمایت های مالی و معنوی از حقوق محققین 3) عدم شفافیت برخی از مراکز و ارگانها در ارائه شفاف اطلاعات 4) ضعیف بودن زبان انگلیسی و محدودیت دسترسی به منابع مادر در کارهای پژوهشی 5) ضعف تجربه پژوهشی - مدیریتی در در طرح ها و پژوهش های ملی زیرا در این گونه طرح ها، کارفرمایان علنا بعد از دریافت گزارش نتایج را باب میل خود دسته بندی می کنند یا اینکه مجری طرح را در مضیقه گذاشته تا حدی که شاید وی را بتوانند با خواسته های خود همرا سازند. 6) عدم درک آماری در بین بدنه حاکمیت به عنوان کارفرمایان طرح ها و پروژه های کلان.
به اعتقاد لعیا محبوبی دکتری ارتباطات نیز یکی از اولین چالش های تحقیق و پژوهش در دانشگاه ها این است که یک تحقیق خیلی سنگین و وقت گیر را باید رایگان نوشت.خود این موضوع تا آخر کار تحقیقاتی اثر گذار است حال نوشتن آن به کنار. وقتی به این فکر می کنی که نتیجه و اثرش را جایی قرار نیست دید و جایی قرار نیست به دغدغه پژوهش پرداخته شود و کار درست شود میگویی بیخیال.
*عدم انگیزه اساتید برای فاز مطالعاتی قوی و تعریف پروژه پرمایه دیگر مشکل پژوهش در دانشگاه ها
فائزه سادات موسوی دکترای فیزیک و استاد دانشگاه مشکل پژوهش در دانشگاه ها را در دانلود مقالات از ژورنال های معتبر بین المللی، عدم امکانات کافی (بودجه) برای پروژه های تجربی با تکنولوژی بالا (در زمینه علوم پایه)، عدم حمایت مالی از دانشجویان دکتری، عدم انگیزه اساتید برای فاز مطالعاتی قوی و تعریف پروژه پرمایه دانست.
*باید بین تحقیقات آکادمیک و تجربی تفاوت قائل شویم
داوودی مدیر گروه پژوهشی اندیشکده افرا نیز در این زمینه گفت: دسترسی به اطلاعات و داده ها اولین مشکل پژوهش در دانشگاه ها است مخصوصا زمانی که در حال انجام کار کاربردی هستی. نیاز به یکسری داده وجود دارد که آن داده ها لزوما داده های محرمانه ای نیستند.
وی افزود: ولی در سیستم های اداری ما مثلا سایت ها که این اطلاعات می توانند قرار بگیرند، یا اطلاعات بارگذاری نشدند یا به روز نیستند و یا در معرض دید عموم نیستند و شما باید نامه نگاری کنید و در سیستم های اداری هم فردی اگر پژوهشگر مستقل باشد خیلی جایگاهی ندارد که به اطلاعات دسترسی پیدا کند و باید سازمانی باشد.
داوودی گفت: پروسه دسترسی به اطلاعات زمان می برد به فرض اگر از یک سازمان معتبر نامه ای داشته باشید برای دسترسی به آن اطلاعات باید زمان زیادی را بگذارید تا به آنها دست پیدا کنید. کارهای کاربردی اگر بخواهند روی بحثهای عملیاتی پیشنهادتی داشته باشند باید این پیشنهادات ناظر به یک واقعیت باشند که برای رسیدن به آن واقعیت اگر به اطلاعات آن دسترسی نداشته باشید کار پژوهشگرخیلی سخت می شود و تطبیق آن با واقعیت کمتر می شود.
داودی مساله دیگر را خبرگان دانست و افزود: در مصاحبه های دلفی و خبرگان وقتی می خواهید از مخصوصا اساتید استفاده کنید کارهای پژوهشی و پایان نامه ها خیلی وقت ها میزان همراهی اساتید خیلی کم است. حاضر نیستند برای یک پژوهش وقتی بگذارند و در جلسات شرکت کنند که این باعث می شود که سطح دسترسی و ارتباط پژوهشگر با خبره کاهش پیدا کند.
مدیر گروه پژوهشی اندیشکده افرا یادآور شد: مساله بعدی که شاید خیلی به رویه پژوهش ربط نداشته باشد و رویکرد متفاوتی دارد این است که باید بین تحقیقات آکادمیک و تجربی تفاوت قائل شویم و برای این دو، قالب متفاوتی در نظر بگیریم. چیزی که ما اغلب نمی بینیم این است که همان غالب مورد استفاده در محیط دانشگاه و آکادمیک که همان 5 فصل موسوم است در غالب پژوهش های کاربردی استفاده می شود که این می تواند اشتباه باشد.به این نحو که در پژوهش کاربردی مسیر پژوهش متفاوت می شود و اهمیت فصل هایی که در کار استفاده می شود به نسبت پژوهش آکادمیک متفاوت است. چرا که وقتی که محیط کار و هدف فرق می کند قاعدتا فرم و محتوا هم باید مقداری تغییر داشته باشد. ولی اکثر کار فرماها همان فرم و غالب پژوهش های آکادمیک را می پذیرند به عنوان اینکه این یک فرمت تعیین شده و استاندارد است در صورتی که به نظر می رسد این هم باید تغییر کند.
