گردشگری سلامت در ایران؛ چالش ها و نقاط پیش رو

نرگس درودیان، خبرگزاری دانا، سرویس سلامت، صنعت گردشگری که پس از صنایع نفت و خودروسازی در رتبه‌ی سوم قرار داشته، تأثیرات مثبتی بر اقتصاد کشورها از طریق ارزآوری دارد. با گذر زمان و پیشرفت این صنعت، شاخه‌های مختلفی از گردشگری هم‌چون گردشگری ورزشی، مذهبی وسلامت پدید آمده‌اند. آن‌چه میان این شاخه‌ها تفاوت ایجاد کرده انگیزه‌ی افراد از گردشگری و چرایی سفر آن‌ها است.

به‌طور متوسط درآمد حاصل از توریسم درمانی برای کشورها بیش از ۳ برابر توریسم معمولی است. رشد چشم‌گیر و افزایش محبوبیت توریسم پزشکی توجه سیاست‌گذاران، رسانه‌ها و سرمایه‌گذاران را جلب کرده است. این صنعت، کم‌هزینه ولی پردرآمد است و آینده‌ای بسیار روشن‌تر از تصور دولت‌ها پیش رو دارد.

برای توریسم درمانی که گاهی از آن با عنوان توریسم سلامت و یا گردشگری سلامت نام برده می‌شود، تعاریف گوناگونی بیان شده است. سازمان جهانی گردشگری (WTO) به طور خاص، گردشگری سلامت را چنین تعریف می‌کند : استفاده از خدماتی که به بهبود یا افزایش سلامتی و افزایش روحیه فرد (با استفاده از آب‌های معدنی ، آب و هوا یا مداخلات پزشکی) منجر می‌شود و در مکانی خارج از محل سکونت فرد – که بیش از ۲۴ ساعت است – به طول می‌انجامد.

مقوله‌ی گردشگری سلامت فراتر از گردشگری درمانی است. آب‌های گرم و معدنی و لجن درمانی همراه با امکانات طبیعی نیز شامل مقوله‌ی گردشگری سلامت است. شعار جهانی توریسم سلامت، امکانات و خدمات در حد کشور‌های جهان اول یا پیشرفته و قیمت‌ها و هزینه‌ها در حد کشور‌های در حال توسعه و جهان سوم است.

گردشگری سلامت در ایران به علت مناسب بودن هزینه‌های درمان و همچنین موقعیت مناسب جغرافیایی از پتانسیل‌های بالایی برای ارزآوری برخوردار است. با این وجود به علت کمبود پزشک در کشور روند گسترش گردشگری سلامت با کندی روبرو شده است.

پس از صنعت نفت و خودروسازی، گردشگری سومین صنعت بزرگ جهان به حساب می‌آید. این صنعت تأثیر به سزایی بر درآمدهای ارزی کشورها دارد. رفته رفته با پیشرفت این صنعت، گردشگری از حالت معمول خارج شده و امروزه شاخه‌هایی از جمله گردشگری ورزشی، گردشگری مذهبی و حتی گردشگری سلامت را شامل می‌شود. آن‌چه میان این شاخه‌ها تفاوت ایجاد کرده انگیزه افراد از گردشگری و چرایی سفر آن‌ها است.

طبق تعریف سازمان جهانی گردشگری، توریسم پزشکی با عبارت «سفر به منظور درمان بیماری‌های جسمی یا انجام نوعی از عمل‌های جراحی زیر نظر پزشکان در بیمارستان‌ها یا مراکز درمان» عنوان می‌شود. واضح است که انجام فرآیندهای درمانی در کشوری دیگر، ارتباط مستقیم با سایرفعالیت‌های گردشگری دارد، چراکه بیمار و همراهان او به فضای فرهنگی و اجتماعی جدیدی وارد شده‌اند و تمایل به بازدید از شهر و جاذبه‌های گردشگری، تفریح و خرید سوغاتی دارند.

گردشگری سلامت به هزاران سال قبل و به زمان یونان قدیم برمی‌گردد. خیلی قبل از آن‌که مردم برای عمل قلب، جراحی‌های پلاستیک یا زیباسازی دندان مسافرت کنند. در واقع می‌توان گفت سفر درمانی قدمتی به اندازه عمر علم پزشکی دارد.

بررسی تاریخی گردشگری سلامت نشان دهنده تغییرات کمی و کیفی زیادی در این سفرهاست. در گذشته سفر برای دریافت خدمات درمانی صرفاً از کشورهای کمتر توسعه‌یافته به کشورهای پیشرفته بود، اما امروزه بعضاً مردم جهت دسترسی به خدمات درمانی از کشورهای توسعه یافته به کشورهای کمتر توسعه‌یافته سفر می‌کنند.

ایران مقصد مطلوب گردشگران سلامت

در دنیا بیش از ۳۰۰ میلیون نفر با هدف گردشگری اقدام به سفر بین‌المللی می‌کنند که از این مقدار در حدود ۱۰ میلیون نفر با هدف درمان به سفر می‌روند. همچنین گردش مالی حاصل از گردشگری سلامت سالیانه بالغ بر ۴۰۰ میلیارد دلار تخمین زده شده است.

در ایران طبق آمارها در ۴ ماهه نخست سال ۹۸، بیش از ۶۰۰ هزار گردشگر وارد کشور شده است. اگر به طور میانگین هزینه‌ای که یک گردشگر سلامت در کشور خرج می‌کند ۲ هزار دلار در نظر گرفته شود، گردشگری سلامت در کمتر از ۴ ماه در حدود ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار ارزآوری برای کشور داشته است.

یکی از اصلی‌ترین مزیت‌های گردشگری سلامت در ایران در مقایسه با سایر کشورها کیفیت بالای خدمات درمانی است. حضور پزشکان و جراحان خوشنام در کشور موجب شده تا در مجامع بین‌المللی ایران به عنوان یک قطب درمانی با کیفیت محسوب شود. این موضوع در کنار موقعیت جغرافیایی خاص و در دسترس ایران مزیتی است که کمتر کشوری دارد. در مجموع با توجه به ویژگی‌های یادشده و همچنین ارزآوری بالای گردشگری سلامت، برنامه‌ریزی مناسب برای این صنعت ضرورت دارد.

کمبود پزشک، مهمترین سد گسترش گردشگری سلامت

البته با وجود مزیت‌های فراوان، اگر در مسیر گسترش گردشگری سلامت ملاحظات و پیش نیازها رعایت نشود، گسترش گردشگری سلامت آثار منفی و مضرات فراوانی در پی خواهد داشت و نظام سلامت کشور را با مشکل مواجه خواهد کرد. یکی از مهمترین و اولین ملاحظات، تأمین نیروی انسانی و تعداد مناسب پزشک است.

در همین راستا داریوش چیوایی، پژوهشگر حوزه اقتصاد سلامت درباره اهمیت گردشگری سلامت گفت: مقدار ارزی که یک گردشگر سلامت وارد کشور می‌کند به طور میانگین بیش از سه برابر مقدار ارزی است که گردشگران معمولی هزینه می‌کنند. با این وجود علاوه بر ارزآوری بالا، رونق گردشگری سلامت به توسعه مراکز درمانی کشور کمک می‌کند. یکی از الزامات گسترش گردشگری سلامت توسعه زیرساخت‌های لازم از جمله تقویت شرکت‌های بازاریابی، توسعه هتلینگ بیمارستانی، ایجاد حمل و نقل مناسب و ایمن و از همه مهم‌تر تربیت نیروی انسانی متخصص است. متأسفانه یکی از اصلی‌ترین مشکلات در این راه کمبود شدید پزشک در کشور و در پی آن عدم امکان ارائه مناسب خدمت است.

این پژوهشگر حوزه سلامت با بیان اینکه افزایش تعداد پزشک پیش نیاز توسعه گردشگری سلامت است، گفت: درحال حاضر وضعیت سرانه پزشک به بیمار در ایران نسبت به استانداردهای جهانی نامطلوب است. به طوری که در تأمین نیازهای داخلی کشور نیز ناتوان هستیم. در همین راستا باید در مسیر افزایش تعداد پزشک خصوصاً در مناطقی که پتانسیل جذب توریسم دارند، حرکت کرد.

در همین رابطه بررسی کشورهای پیشرو در زمینه گردشگری سلامت نشان می‌دهد که این کشورها همگی از سرانه پزشک مناسبی برخوردار هستند. به طور مثال کشور سوئد که به عنوان قطب گردشگری سلامت در اروپا شناخته می‌شود به ازای هر ۱۰ هزار نفر جمعیت ۵۲ پزشک دارد این در حالیست که در ایران سرانه تعداد پزشک به ازای هر ۱۰ هزار نفر در حدود ۱۶ پزشک است. در واقع تعداد فعلی پزشکان در کشور حتی نیاز داخلی را هم تأمین نمی‌کند چه برسد به اینکه بخواهد موجب رونق گردشگری سلامت شود.

به نظر می‌رسد تمامی مزیت‌ها و امتیازات گردشگری سلامت در گرو افزایش تعداد پزشکان است. با این وجود ظرفیت پذیرش دانشجو در رشته‌های پزشکی طی سالیان گذشته نه تنها افزایش نداشته بلکه کمتر هم شده است. در واقع تعارض بین منافع صنفی و مصالح عمومی کشور و جلوگیری از افزایش ظرفیت، بزرگترین مسئله در راه گسترش گردشگری سلامت و تبدیل شدن به قطب سلامت منطقه است.