هویت فرهنگی جامعه شیعی ایران در سالهای اخیر به یکی از موضوعات چالش برانگیز اندیشمندان ما بدل شده است، جامعه ای که در تقابل مستقیم با جهان مدرن قرار گرفته است. دکتر «ابراهیم شفیعی سروستانی» از محققین و نویسندگان معاصر است که در مراکزی از قبیل پژوهشکده فقه و حقوق، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، مرکز تحقیقات استراتژیک، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، موسسه فرهنگی موعود و مجله موعود فعالیت اجرائی و عملی نیز داشته است. از سال ۱۳۷۱ فعالیت پژوهشی خود را حوزه‌های تخصصی فقه جزایی اسلام، مباحث زنان و موضوع مهدویت آغاز کرد و در این زمینه‌ها تاکنون ده‌ها اثر پژوهشی به صورت کتاب، رساله و مقاله توسط ایشان تدوین و منتشرشده که سیزده مورد از آن‌ها در جشنواره‌ها و همایش‌های پژوهشی به عنوان پژوهش برگزیده، تشویقی و برتر انتخاب‌شده است. وی در این سال‌ها با مرکز تحقیقات استراتژیک، شورای فرهنگی، اجتماعی زنان، پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، مرکز تحقیقات زن و خانواده، مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما، مؤسسه فرهنگی طه و مؤسسه فرهنگی موعود همکاری علمی، پژوهشی و اجرایی داشته است. متن ذیل نکاتی است که وی در گفتگوی با «خبرگزاری دانا» در خصوص مواجهه فرهنگ شیعی با جهان مدرن بیان کرده است:
باید مسیرمان را از مدل توسعه غربی جدا کنیم!
مهم ترین ویژگی های مدرنیسم و به اصطلاح جوامع مدرن اباحه گری ، فرد گرایی ،دنیا گرایی، لذت گرایی و به حاشیه رفتن اخلاق و معنویت است و همه این ها در تضاد با جامعه دینی است. بنابراین اگر حرکت از سنت به مدرنیسم بدون توجه به آثار و تبعات آن باشد پس از مدتی جامعه با مسایل و مشکلات فراوانی روبرو میشودکه گاهی چاره ای برای مواجهه با آن وجود ندارد؛ در این مسیر حفظ هویت فرهنگی جامعه بسیار مشکل است و لذا برنامه ریزان اقتصادی و اجتماعی باید توجه داشته باشند که نمیتوان به سمت مدرنیسم غربی و یا توسعه به سبک غربی رفت ولی گرفتار پیامد های منفی آن نشد. متاسفانه حرکتی که از اواخر دهه 60 به بعد به عنوان دولت سازندگی در کشور ما آغاز شد، فرهنگ توسعه غربی را با همه پیامد های منفی آن به ما تحمیل کرد که ما هنوز هم درگیر پیامد های منفی آن هستیم پس از تحولات و اقدامات دولت سازندگی به عنوان توسعه و مدرنیسم درنهایت در جامعه ما «معنویت» و «عدالت» قربانی شدند و این بود که مقام معظم رهبری دهه چهارم اسلامی را دهه پیشرفت و عدالت مطرح کردند یعنی به جای بحث توسعه ،پیشرفت مطرح کردند اما توجه به این که در فضای توسعه و در فضای برنامه ریزی های توسعه محور ،عدالت قربانی شده بود که خودش پیامدهای منفی فراوانی داشت؛ تاکید کردند که نظام ما در واقع به سمت عدالت در کنار پیشرفت باشد. بنابراین اگر ما برای آینده ایران اسلامی و حرکت به سمت تمدن نوین اسلامی برنامه ریزی می کنیم، باید توجه داشته باشیم که نیاز است طرحی نو دراندازیم و راهی جدا از راه سبک جوامع غربی و نسخه هایی که سازمان های غربی تجویز میکنند را در پیش بگیریم؛ وگرنه وضع ما از نظر فرهنگ و معنویت اسف بار خواهد شد و مشکلات جوامع مدرنیستی غربی دامن ما را نیز خواهد گرفت که خروج از آن ها امکان پذیر نیست .
ولنگاری فرهنگی جامعۀ دینی را در معرض آسیب قرار میدهد
به نظر بنده ولنگاری فرهنگی چه در حوزه فردی، خانوادگی و اجتماعی است که جامعه دینی را مورد آسیب قرارداده است البته این ولنگاری فرهنگی در درجه اول متوجه مسئولان فرهنگی کشور است که همه عرصه های فرهنگ اعم از مکتوب، دیداری، شنیداری و چندرسانه ای و فضای مجازی را رها کردند و در نتیجه این ولنگاری به افراد و خانواده ها هم سرایت کرد. ولنگاری فرهنگی یعنی به اصول ، مبانی و ارزش ها در حوزه های مختلف به اسم «آزادی» و به نام «فضای باز» و با عنوان «جریان آزاد اطلاعات» توجه نکردند. از میان عرصه هایی که از آن ها یاد کردیم فضای مجازی بیشتر متاثر ولنگاری فرهنگی است و جامعه ما را با آسیب های مختلف فرهنگی و معنوی مواجه ساخته است. ولنگاری فرهنگی ، بی ضابطه‌گی فرهنگی در فضای مجازی ،فرهنگی دینی و اخلاق و روابط خانوادگی و حوزه های فراوان دیگری را متاثر کرده است و آسیب های فراوانی را در جامعه ما ایجاد کرده است. مباحثی مثل سست شدن اعتقادات دینی، بی‌توجهی به انجام تکالیف شرعی، رواج شبهات دینی، رواج مفاسد اخلاقی، سست شدن روابط خانوادگی ، رواج روابط نامشروع دختر و پسر، خیانت به همسر، گرایش به فیلم ها و تصاویر مستهجن و حتی مواردی مثل کاهش زمان مطالعه، رواج کم سوادی فرهنگی و بی اطلاعی از ادبیات جامعه و سست شدن فرهنگ سنتی در واقعه به نوعی از پیامد های این فضای مجازی افسارگسیخته است. بنابراین به نظر میرسد که در اولین گام در سامان دهی فرهنگی جامعه ما رها شدن از این ولنگاری فرهنگی البته به دور از افراط و تفریط که باور کنیم داشتن جامعه آزاد و داشتن آزادی به معنا بی بندباری و ولنگاری و نداشتن چهارچوب نیست. می توان آزادی بیان داشت و از نعمت های آزادی استفاده کرد اما در عین حال ضوابط و چهارچوب هارا در حوزه های مختلف در عرصه رسانه ها ی مکتوب و دیداری و شنیداری و در عرصه فضای مجازی حفظ کرد. حتی میتوان گفت که وضعیت ما از حیث ولنگاری و بی ضابطگی درفضای مجازی ازبسیاری از کشور های غربی بدتر هست حتی درآمریکا و کشورهای مختلف یک سری چهارچوب و ضوابط را بر فضای مجازی حاکم کردند و این رها شدگی که در کشور ما وجود دارد در هیچ کشورهای جهان وجود ندارد. در مهد آزادی هم این وضعیت را مشاهده نمیکنیم که کودکان و نوجوانان از سوی فضای مجازی دچار آسیب ها میشوند و هیچ پناهی هم نداشته باشند. چند سال پیش کتابی را موسسه فرهنگی موعود منتشر کرد با عنوان «جوانان آنلاین و مسئولان آفلاین» که در واقع جوانانی که به همه چیز دسترسی دارند و مسئولانی خواب در این فضا پناهی برای بچه ها و جوانان ایجاد نکردند. و متاسفانه فضای مجازی تبدیل به قاطب فرهنگ ،اخلاق معنویت ،عقاید جوانان ما شده است.
ما حق ناامیدی نداریم
ما باید با تلاش و کوشش کاری کنیم که وضعمان بهتر شود اما متاسفانه اگر شرایط فرهنگی ما به همین منوال جریان غرب زده و واداده و به شدت فریفته غرب باشد واگر از 1400 به بعد هم شاهد حاکمیت این جریان برکشور باشیم متاسفانه باید گفت که فرهنگ دینی در آینده وضعیت خوبی نخواهد داشت؛ البته که ما حق نا امیدی نداریم و باید برای اصلاح تلاش کنیم. اما در استمرار وضع موجود میتوان گفت در وضعیت نامناسب تری هم در عرصه فرهنگ دینی خواهیم رسید، چون در واقع آنچه که در حال حاضر میبینیم در عرصه فرهنگ به عنوان برون‌داد این تفکر درکشور ما وجود دارد ما به سمت وضعیت نا به هنجار در حوزه فرهنگ، فرهنگ دینی خواهیم رفت مگر اینکه در واقع به همت مردم و جامعه بتوانیم کشور را متحول کنیم و جامعه خودمان را از شر وابسته غربی خلاص کنیم و بتواند تنفسی در فضای مناسب دینی داشته باشد .میبینید که الان تاکید مقام معظم رهبری در چهار و پنج سال گذشته نسبت به بحث ایجاد شبکه ملیت نهاد و هشدارهایی که دادند به این وضعیت فضای مجازی هیچ اقدامی انجام نشده است .انشالله که با حامیت جریان دینی و انقلابی به سمت فرهنگ دینی درآغاز 1400برویم .و شاهد تحول باشیم که با حضور امام زمان «عج» پیوند بخورد.
