آداب و رسوم شب یلدا در ایران

شاید جالب باشد بدانید که آداب و رسوم شب یلدا یا به عبارتی شب چله در شهرهای مختلف، چگونه برگزار می‌شود.
بنابراین خواندن ادامه‌ی مطلب شما را با نحوه‌ی برگزاری این جشن به یادماندنی در برخی شهرها آشنا خواهد کرد.


اصفهان
مردمی که از قدیم الایام در اصفهان زندگی می‌کنند بر این باور هستند که زمستان به دو بخش، چله و چله کوچیکه تقسیم می‌شود. به اعتقاد آن‌ها زمان چله‌ی اول از شروع دی ماه تا ماه بهمن است و چله کوچیکه از ۱۰ بهمن تا ۳۰ بهمن ادامه دارد.
نکته‌ای که در خصوص برگزاری شب چله، تعجب برانگیز است آیین برگزاری شب چله در اصفهان به جنسیت تاکید می‌کند و به دو نام چله زری(مونث)و آداب و رسوم شب یلدا در شهرهای مختلف ایران عمو چله (مذکر) تقسیم می‌ شود. دلیل اینکه بر جنسیت اشاره دارد این است که از گذشته تا به الان تمامی موجودات و اشیاء را بر اساس جنسیت مذکر و مونث و نر و ماده تقسیم بندی می‌ کرده‌اند از این رو به این ایام هم جنسیت داده‌اند.
به‌طور کلی، اصفهانی‌ها ۲ شب را به عنوان شب چله برپا می‌کنند و آیین‌ های مخصوص به این شب را به جا می‌آورند. آیین برگزاری شب چله در اصفهان به صورت خانوادگی است. در این شب، خانواده‌های اصفهانی با پهن کردن سفره‌ ای با عنوان سفره‌ی شب چله این شب را جشن گرامی می‌دارند. هندوانه به‌عنوان نمادی كروی كه برونش سبز و درونش قرمز است و سمبل خورشید محسوب می‌شود، به‌ عنوان مهمترین میوه بر سر سفره چله قرار می‌گیرد. از دیگر بخشهای این آیین در اصفهان قدیم پهن كردن تمام البسه و رخت خوابها در هوای آزاد بویژه در مقابل خورشید با هدف خوش آمدگویی به "عمو چله" و "چله زری" بوده‌است.

استان زاهدان
مردم استان زاهدان سنت دیرینه‌ی خود را حفظ کرده‌اند و در این شب به‌ یاد ماندنی در خانه‌ی بزرگ قوم خویش دور هم جمع می‌شوند و از قصه‌گویی و اعتقادات اسطوره‌ای پدربزرگ و مادر‌بزرگ و بزرگان جمع بهره‌ می‌برند و شبی خاطره‌انگیز را برای کودکان و نوجوانان رقم می‌زنند. گرفتن فال حافظ، بازی‌های دسته‌جمعی نظیر گل یا پوچ و بیان لطیفه و خاطره از سرگرمی‌های شب یلدا در این منطقه محسوب می‌شود.

کرمانشاه
در کرمانشاه نیز مردم برای شب یلدا اهمیت زیادی برخودارند و در شب چله نزد بزرگان فامیل می‌روند و از قصه‌گویی و فال حافظ آن‌ها نهایت استفاده را می‌برند. میوه‌هایی که بر روی سفره هستند همگی نمادی از خورشید به شمار‌ می‌روند. این میوه ها عبارت هستند از هندوانه، انار سرخ، سیب سرخ و یا لیموی زرد.
در این شب قصه‌‌هایی از شیرین و فرهاد، رستم و سهراب، حکایت حسین کرد شبستری و خواندن اشعار زیبا و دلنشین شامی کرمانشاهی در گذشته نقل مجالس شب یلدا در کرمانشاه بود، می پردازند و همچنین خوردنی‌ هایی از قبیل آجیل، راحت الحلقوم، مشکل ‌گشا، شیرینی محلی به خصوص نان پنجره ‌ای، کاک و نان برنجی میل می‌نمایند. در کرمانشاه مردم ارزش زیادی برای فال حافظ قائل هستند و با گرفتن فال حافظ و اعتقادات خاص خود رهنمودهای فال را چراغ راه مشکلات خود در زندگی قرار می‌دهند.


قزوین
مردم قزوین همانند شهرهای دیگر شب چله را به همراه میوه‌های تر و خشک و به رنگ سرخ که" شب چره" معروف است به نزد بزرگان فامیل می‌روند و این شب به‌یادماندنی را جشن می‌گیرند.
در بعضی مواقع كه مادر بزرگ‌ها در آوردن تنقلات تاخیر می‌كنند كوچكترها شعر "هر كه نیارد شب چره - انبارش موش بچره" سر می‌دهند، كه مادربزرگ در آوردن "شب چره" تعجیل می‌كند.
در شب چله اغلب مردم قزوین با خوردن سبزی پلو با ماهی‌دودی و سپس هندوانه، انار، انواع تنقلات از جمله كشمش، گردو، تخمه، آجیل مشگل‌كشا و انجیر خشك، شب نشینی خود را به اولین صبح زمستانی گره می‌زنند.
عقیده‌ی متفاوت مادربزرگ‌ها، شب چله را دلچسب‌تر می‌کند.
به اعتقاد مادربزرگ‌ها اگر در شب چله ننه سرما گریه کند باران می‌بارد، اگر پنبه‌ های لحاف بیرون بریزد برف می‌آید و اگر گردنبند مراوریدش پاره شود، تگرگ می‌آید.

مرکزی
در استان مرکزی، خانواده‌ها به دور کرسی می‌نشینند و در سینی‌های مسی قدیمی انواع تنقلات و میوه به‌ویژه انار و هندوانه میل ‌می‌کنند. بزرگتر‌های جمع با قصه گویی و خواندن اشعار حافظ، شبی به یادماندنی را خلق می‌کنند.


خراسان جنوبی
یکی از آیین‌های ویژه و متفاوت در خراسان جنوبی، مراسم کف زدن است.
در این مراسم ریشه‌ی گیاهی به نام چوبک را که در خراسان به بیخ معروف است، در آب می‌خیسانند و پس از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام تغار می‌ریزند. مردان و جوان

ان فامیل با دسته ‌ای از چوب‌های نازک درخت انار به نام دسته گز مایع مزبور را در محیطی سرد آن قدر هم می ‌زنند تا به صورت کف درآید.
در نهایت کف آماده شده با مخلوط کردن شیره ی شکر آماده‌ی خوردن شده و با مغز گردو و پسته تزئین می‌شود و برای پذیرایی مهمانان برده می‌شود.

آذربایجان شرقی
آذری‌ها نیز همانند مردم دیگر در شب یلدا چیلله قارپیزی یا همان هندوانه‌ی شب یلدا را می‌خورند و بر این باور هستند که با خوردن هندوانه، سرمای زمستان بر آن‌ها تاثیر نمی‌گذارد و سرما را احساس نمی‌کنند.

در برخی از روستاها و شهرهای آذربایجان شرقی مرسوم است که برای کسانی که در دوره‌ی نامزدی یا در شرف ازدواج می‌‌باشند از طرف خانواده‌ی همسر خوانچه یا طبق می‌فرستند. محتویات این خوانچه‌‌ها عبارت هستند از: شیرینی، پرتقال، سیب، انار، هندوانه، آیینه و پارچه که با پولک و تور. هنگام غروب، زنان فامیل با هدایایی به منزل داماد می‌روند و جشن و پایکوبی برگزار می‌کنند.