آموزش مجازی پدیده‌ای تحمیلی در نتیجه پاندومی کرونا بود که نتوانست به‌طور موثر کارکردهای آموزشی و پرورشی مدارس را محقق کند. اما حالا بازگشایی مدارس از آن جهت دارای اهمیت است که صرف نظر از آسیب‌های تحصیلی، سلامت جسمی و روانی دانش‌آموزان هم در معرض تهدید است.
نرگس درودیان، خبرگزاری دانا، سرویس آموزش؛ ضرورت بازگشایی مدارس صرف نظر از اٌفت شدید یادگیری دانش‌آموزان که تا
به امروز بارها درباره آن صحبت شده است، به لحاظ آسیب به سلامت جسمی، روانی
و رشد اجتماعی دانش‌آموزان حائز اهمیت است.
علاوه بر کیفیت پایین یادگیری در آموزش مجازی، خانه نشینی و دور شدن از همسالان، مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان را دچار آسیب کرده است. کارکرد مدرسه صرفاً آموزش دروس نیست بلکه در تعامل با همسالان است که مهارت‌های مهمی همچون کارگروهی، نوع‌دوستی، صبر، مدارا، کمک به دیگران و... فراگرفته می‌شود.
از سوی دیگر حضور بدون کنترل دانش‌آموزان در فضای مجازی که محیط امن برای کودکان و نوجوانان فراهم نیست، آسیب‌های بسیاری را به همراه دارد و در برخی موارد روانشناسان نسبت به بلوغ زودرس کودکان هشدار می‌دهند.
بازگشایی مدارس روند تدریجی خود را ادامه می‌دهد و بعد از مدارس متوسطه دوم، حال نوبت مدارس متوسطه اول و ابتدایی است که به آموزش حضوری بازگردند. بر اساس اظهارات مسوولان آموزش و پرورش و تصمیم ستاد ملی مبارزه با کرونا، مدارس ابتدایی و متوسطه اول در سراسر کشور اول آذر به صورت رسمی بازگشایی خواهد شد. دفتر سلامت و تندرستی وزارت آموزش و پرورش، استلزامات بازگشایی مدارس ابتدایی و متوسطه اول از منظر رعایت پروتکل‌های بهداشتی را تشریح و از مدیران مدارس درخواست کرده تا نمونه برگ تقاضای بازگشایی خود را در سامانه بارگذاری کنند.
«محسن فرهادی» معاون فنی مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت هم واکسن نزدن دانش‌آموزان زیر ۱۲ سال را دلیلی برای تاخیر در بازگشایی مدارس ندانسته و گفته: از آنجایی که دانش‌آموزان زیر ۱۲ سال امکان تزریق واکسن ندارند، مدارس باید با رعایت کامل و دقیق پروتکل‌های بهداشتی و استفاده از ماسک در تمام اماکن و ساعت‌ها فعالیت داشته باشند.
مدارسی که تعطیل شد و کارکردهای آموزشی که بر زمین ماند
نزدیک به ۲ سال است که تعطیلی مدارس، شکل و کیفیت آموزش را برای معلمان و دانش‌آموزان متحول کرده است. نظام‌های آموزشی جهان در راستای تطبیق خود با شرایط کرونایی، ترتیباتی اقتضایی اتخاذ کردند، به این ترتیب آموزش مجازی به یکی از ابزارها و روش‌های پرکاربرد برای بر زمین نماندن کار ویژه‌های نظام آموزش بدل شد.
بعدها به تدریج مدارس به سوی بازگشایی
روی آوردند و اکنون در بسیاری از کشورهای جهان آموزش به صورت حضوری یا
ترکیبی از آموزش حضوری و مجازی ارائه می‌شود. در کشور ما سال گذشته تحصیلی
کاملا به صورت مجازی برگزار شد. امسال ولی بازگشایی تدریجی مدارس و الگوی
آموزش ترکیبی در دستورکار قرار گرفته است.
از نگاه کارشناسان آموزشی، دانش‌آموزان امروز با افت تحصیلی آشکار و پنهان قابل توجهی مواجه هستند، گویا آموزش مجازی در ارتقای سطح تحصیلی و علمی دانش‌آموزان چندان موثر نبوده است.
چالش‌های آموزش مجازی، بازگشایی مدارس را به گزینه‌ای گریزناپذیر تبدیل کرده است. به رغم تلاش گسترده معلمان، کارکرد آموزشی مدارس، به طور کامل محقق نشد. از نگاه کارشناسان آموزشی، دانش‌آموزان امروز با افت تحصیلی آشکار و پنهان قابل توجهی مواجه هستند، گویا آموزش مجازی در ارتقای سطح تحصیلی و علمی دانش‌آموزان چندان موثر نبوده است.
ابتدای مردادماه امسال بود که معاونت آموزش متوسطه بخشنامه «بسته تعمیق یادگیری و جبران افت تحصیلی» را به ادارات کل آموزش و پرورش استان‌ها، ابلاغ کرد. بر اساس این بخشنامه، نتایجی که در حال حاضر به‌عنوان عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان در اختیار خانواده، مدرسه، دانش‌آموز و نظام آموزشی قرار دارد؛ شرایط را برای تبیین دقیق واقعیت فراهم نمی‌کند و ممکن است با همه واقعیت یکسان نبوده و میزان و کیفیت یادگیری دانش‌آموزان به‌طور دقیق و به‌سرعت دریافت نشود؛ همین امر سبب شود ذی‌نفعان اصلی (خانواده، مدرسه، دانش‌آموزان) از درک واقعیت و علاج به هنگام غافل شوند. در این صورت با بازگشت به شرایط عادی در دوران پس از بیماری کرونا و مشغول شدن کنش گران آموزشی به رویه‌های متعارف گذشته، بر انباشت افت پنهان آموزشی در طول ماه‌ها و سال‌های تحصیل دانش‌آموزان اضافه شود.
این مساله وقتی اهمیت بیشتری می‌یابد که بدانیم نتیجه دو سنجش بین‌المللی «پرلز» و «تیمز» در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد که عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان ایرانی پایین‌تر از میانگین بین‌المللی آن بوده است. این سنجش‌ها سواد خواندن، نوشتن، ریاضیات و علوم را در دانش آموزان پایه ابتدایی بررسی می‌کند. زمزمه‌های بازگشایی مدارس در حالی به تدریج بلندتر می‌شود که بسیاری از معلمان از ضرورت‌های گریزناپذیر آموزش حضوری و حضور فیزیکی دانش‌آموزان در مدرسه می‌گویند.
آموزش مجازی؛ زمینه‌ای برای انباشت بی‌سوادی
«نیلوفر ابراهیمی» کارشناس مسائل آموزشی و آموزگار پایه چهارم ابتدایی در استان تهران، در گفت وگو با ایرنا با اشاره به یکسان نبودن بهره دانش‌آموزان از آموزش برخط گفت: دانش‌آموزانی که سطح علمی بالاتری دارند، نه تنها با آموزش مجازی مشکلی ندارند، بلکه از مزیت آن یعنی امکان بازبینی مکرر محتوای آموزشی ارایه شده از سوی معلم، استفاده بیشتری می‌برند.
از نگاه ابراهیمی، این دانش‌آموزان نه تنها اغلب امکانات و ابزارهای مناسبی برای دریافت آموزش دارند، بلکه والدینی پیگیر و با سطح تحصیلات بالاتری دارند که همین مساله میزان بهره آنها از دورآموزی را افزایش می‌دهد.
این معلم پایه ابتدایی در ادامه گفت: در مقابل دانش‌آموزانی قرار دارند که پایه ضعیف‌تری دارند و بیشترین ضربه را از آموزش غیرحضوری می‌خورند. اغلب این دانش‌آموزان به بهانه‌های مختلف از درس و ارایه تکلیف شانه خالی می‌کنند و اغلب والدینی هم ندارند که با معلم همراهی و همکاری داشته باشد. نبود امکان نظارتی دقیق از سوی معلم و تحت بستر آنلاین هم به مسئولیت‌گریزی این دانش‌آموزان و بی‌سوادی آنها دامن می‌زند.
ابراهیمی معتقد است تداوم این روند، درسال‌های آتی، کیفیت آموزش حتی به صورت حضوری را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد، چرا که کلاس‌های آتی به جای آموزش یک پایه تحصیلی، کلاس‌ها «چندپایه» خواهد شد؛ به این معنی که معلم نه تنها پایه کلاسی خود، بلکه باید مطالب زیربنایی پایه‌های پیشین را هم در کلاس به دانش‌آموز یاد بدهد.
نبود تعامل موثر میان دانش‌آموز و معلم
نبود امکان ارتباط موثر میان معلم و دانش‌آموز به ویژه در پایه‌های ابتدایی، کیفیت آموزش را تحت تاثیر قرار داده است. روابط چهره به چهره، ارتباط همدلانه و روابط انسانی دانش‌آموز پیش‌شرط‌های انتقال و دریافت کارآمد آموزش در سنین کودکی به ویژه در پایه‌های اول و دوم ابتدایی است.
بخشی در این باره معتقد است: دانش آموزان با دوری از فضای مدرسه از تعاملات با همسالان خود محروم شده و این خود منجر به فرو پاشی ساختار ذهنی آنها می شود. فقدان تعاملات آثار مخربی در دانش آموزان بر جا می گذارد.
معروفی هم به بعد دیگر این ارتباطات اشاره کرد و گفت: در آموزش مجازی، امکان تعامل موثر میان معلم و دانش‌آموز و ارتباط میان خود دانش‌آموزان به عنوان زیربنای شکل‌گیری مهارت‌های اجتماعی فراهم نیست. به گفته این آموزگار، هرچند تلاش می‌کنیم در فضای مجازی هم دانش‌آموزان را به کار گروهی سوق دهیم، ولی نبود ارتباط موثر میان بچه‌ها، آموزش مهارت‌های اجتماعی و پرورشی دانش‌آموزان را هم با اخلال مواجه کرده است. به گفته معروفی مهارت‌های اجتماعی و آموزه‌های پرورشی چون قانونمندی، نظم، ارتباط‌گیری موثر با همسالان، تحمل نظر مخالف، همکاری و ... تنها با حضور در مدرسه محقق می‌شود.
تداوم فعالیت بی نقصان نظام آموزش و پرورش نقشی بی بدیل در انتقال دانش، هنجارهای سیاسی و اجتماعی و به طورکلی توسعه پایدار اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و حتی اقتصادی دارد؛ بخش مهمی از این کارویژه‌ها با حضور فیزیکی دانش‌آموزان در مدرسه محقق می‌شود.
الگوی ترکیبی آموزش شامل آموزش حضوری و مجازی، از نگاه ناظران بهترین و کامل‌ترین شیوه انتقال دانش مدرسه‌ای در شرایط شیوع کرونا است. البته این مهم باید با رعایت کامل دستورالعمل‌های بهداشتی و تضمین سلامت دانش‌آموزان، معلمان و خانواده‌ها انجام شود.
