به گزارش خبرگزاری دانا، برداشت بی رویه آب از سفره‌های زیر زمینی با حفر چاههای عمیق و نیمه عمیق، کاهش بارندگی، افزایش تدریجی دما در طول دو دهه اخیر هم اکنون زمینه فرو نشست تدریجی را برای دشت اردبیل فراهم کرده است.
تغییرات اقلیمی و مسائل تکتونیکی ،افزایش فزاینده کشت و زرع و حفر چاههای زیاد، برداشت بی رویه، افزایش بی رویه جمعیت و مسائل ناشی از کاربری‌های شهری ،صنایع، تخریب مراتع و جنگل‌ها از عوامل مهم فرونشست دشت اردبیل می‌باشد.
هنوز آمار دقیقی از میزان و حجم خسارت‌های ناشی فرونشست دشت اردبیل گزارش نشده ولی در اثر برداشت آب از طریق چاههای موجود در دشت، سطح آب زیرزمینی افت داشته و با توجه به نتایج اندازه گیری‌های اخذ شده از دفترمطالعات پایه منابع آب، افت متوسط دراز مدت آبخوان ۱۰متر و مقدار افت سالانه ۲۸ سانتیمتر برآورد شده است.
بررسی‌ها نشان میدهد که طی سالیان متمادی گذشته به ویژه از سه دهه قبل در طول یک دوره ۳۰۰ ساله ۲۵ مترسطح آبهای زیر زمینی دشت اردبیل فرونشست داشته است.
بر اساس اعلام کارشناسان آب منطقه ای اردبیل، منابع آب های زیر زمینی دشت اردبیل در وضعیت هشدار قرار دارد و تداوم این موضوع می‌تواند سبب پیامدهای ناگواری از جمله گسترش پدیده فرونشست زمین در قسمت‌های دیگر این دشت و بروز خسارات و تلفات احتمالی شود.
علی حیدری اناری مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل بزرگترین چالش و مشکل حال حاضر در حوزه منابع آب استان را وضعیت نامناسب آبخوان دشت اردبیل عنوان کرد و گفت: در حال حاضر این دشت با ۷۸۰ میلیون مترمکعب کسری آب مواجه است که با برداشت‌های اضافی همه ساله ۱۶ میلیون مترمکعب به این رقم افزوده می‌شود.
حیدری اناری اظهار کرد:در حال حاضر در اثر اضافه برداشت از آبخوان ممنوعه، با خطر فرونشست در دشت اردبیل مواجه هستیم.
امیر دانش رئیس اداره مدیریت بحران و پدافند غیرعامل راه و شهرسازی استان اردبیل در این باره گفت:خطر فرونشست در شهر های جنوبی و دشت اردبیل ناشی از خالی شدن سفره های زیر زمینی است.وی افزود: کاهش آبدهی چاهها، چشمه‌ها و قنوات، تغییر محل و کف شکنی چاهها و در نتیجه تحمیل هزینه‌های گزاف در این خصوص به صاحبان چاهها ، افت کیفی منابع آب و شور شدن تدریجی آنها ، ایجاد محدودیت در مصارف کشاورزی ، صنعت و شرب، افزایش سرسام آور هزینه های تامین انرژی مثل برق و سوخت ، عوارض منفی ناشی از نشست زمین و کاهش ظرفیت حجم مخزن طبیعی از تبعات پدیده فرونشست می باشد.
رئیس اداره مدیریت بحران و پدافند غیرعامل راه و شهرسازی استان اردبیل اظهار کرد: در اردبیل خطر فرونشست زمین از سال‌های قبل اتفاق افتاده و برای جلوگیری از این خطر هم اقدام مهمی در کار گروه رانش و زمین لرزه انجام شده که مهمترین این اقدام ها جلوگیری از حفر چاه ها و سوء مدیریت منابع آبی می‌باشد.
دانش اضافه کرد:سفره های آب زیر مینی در دشت اردبیل خالی شده و دلیل فرونشست هم احداث سد کمی آباد، نئور و سقزچی است که آبهای زیر زمینی در آنها ذخیره می‌شد.
وی ادامه داد:علاوه بر اینها در قوری چایی هم آبهای زیر زمینی ذخیره می‌شد که متاسفانه جلوی آن گرفته شده است.
رئیس اداره مدیریت بحران و پدافند غیرعامل راه و شهرسازی استان اردبیل بیان کرد: آبهای زیر زمینی دیگر تجمیع نمی‌شود و فرونشست هم ناشی از تجمیع نشدن آبهای زیرزمینی در دشت اردبیل اتفاق می‌افتد.
دانش گفت: رانش زمین بیشتر در شهر آبی بیگلو و شهرستان گرمی و دشت اردبیل در سال های اخیر اتفاق افتاده است.
راهکار های جلوگیری از خطر فرونشست
طاهر بخشی کارشناس زمین شناسی در این باره گفت: در حال حاضر در بیشتر دشت های ممنوعه کشور از جمله تهران ، همدان ، کرج و رفسنجان آثار فرونشست و ترک های طولی طویل مشاهده شده هر چند در دشت اردبیل هنوز آثار عینی فرونشست تاکنون گزارش نشده اما کاهش شدید سفره های زیرزمینی احتمال بروز آن را افزایش می دهد.
وی افزود: هم اکنون نیاز آبی دشت اردبیل معادل ۵۸۸ میلیون متر مکعب بوده و حدود ۱۵میلیون متر مکعب سالانه اضافه برداشت نسبت به تغذیه وجود داشته در حالی که میزان برداشت مجاز و متعادل دشت ۱۸۵ میلیون متر مکعب می باشد لذا نیاز آبی بالا منجر به افت آب سفره ها شده است.
بخشی با اشاره به راه‌های مقابله با فرونشست زمین در اردبیل افزود:انسداد چاههای غیر مجاز، نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاهها، ارتقای تاب آوری لوله های شریان های حیاتی و کنترل منظم و مدیریت آنها بصورت دوره ای ، اجرای طرح های ۱۵ گانه تعادل بخشی ،حفظ بافت طبیعی آبراهه ها ، تغییر الگوی کشت ، کاشت گیاهان کم آب بر در بخش کشاورزی و فضای سبز ،اجرای سازه های حفاظتی غیر قابل نفوذ درکف رودخانه ها و مسیرهای طبیعی و همچنین گسترش گلخانه ها از جمله راهکارهای مقابله با فرونشست زمین می باشد.
بخشی اظهار کرد:در صورت اجرای این راهکارها جلوگیری از فرونشست زمین در اردبیل تحقق می یابد.
وی بیان کرد: برداشت بی رویه آبهای زیرزمینی و وجود نشانه های فرونشست زمین در دشت اردبیل، ضرورت نیاز به پهنه بندی ریسک فرونشست زمین در این دشت را نشان میدهد.
بخشی گفت:در میان عوامل فرونشست زمین در دشت اردبیل ،عامل افت سطح آب زیر زمین به عنوان مهم ترین عامل و سپس ضخامت آبرفت در مرحله بعدی به عنوان اصلی ترین عامل فرونشست در دشت اردبیل شناخته شده است.
با توجه به کاهش شدید سطح آب های زیر زمینی و بروز پدیده فرونشست، احتمال وقوع یک زمین لرزه متوسط در اردبیل وجود دارد.
۱۴ استان کشور از جمله تهران، کرمان، یزد، اصفهان، خراسان رضوی، همدان، فارس، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، سمنان، البرز، قزوین، مرکزی، اردبیل و گلستان نسبت به سایر استان‌ها در شرایط غیر قابل جبران فرونشست زمین قرار دارند که می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد.
اجرای طرح های تعادل بخشی برای جلوگیری از فرونشست
طرح احیا و تعادل‌بخشی با هدف چاره‌اندیشی در کنترل افت و کسری مخزن آب دشت‌های ممنوعه از برنامه های وزرات نیرو است که از سال ۸۴ با اقدامات غیرسازه‌ای نظیر انسداد چاههای غیرمجاز، تقلیل منصوبات، نصب کنتورهای هوشمند مورد توجه قرار گرفته هر چند از سال ۸۴ تا ۹۳ اجرای این طرح روند کندی را داشته اما با هدف جلوگیری از افت سطح آب زیرزمینی در دشت‌های کشور اجرای این طرح سرعت بیشتری گرفته و شرکت آب منطقه‌ای با همکاری سایر نهادها و دستگاه‌ها با اجرای ۱۵ پروژه تلاش می‌کند تا موانع و مشکلات را رفع کند.
داور بسطام نماینده مجری طرح احیاء و تعادل بخشی شرکت آب منطقه ای اردبیل در این باره گفت: برای جلوگیری از بحران فرونشست آب در دشت اردبیل و کنترل و جلوگیری از افت آبخوان در این دشت، تلاش بر این است تا تغذیه طبیعی و همچنین سایر راهکارها را در این حوزه هدف‌گذاری کرده تا بیش از این شاهد خسارت در این محدوده نباشیم.
وی افزود: عدم تعادل در منابع و مصارف در دشت اردبیل زمینه‌ای را فراهم کرده تا بیلان منفی را در دشت اردبیل شاهد باشیم که قطعاً با راهکارهای مناسب سعی و تلاشمان بر کنترل وضعیت موجود و بهبود شرایط آبهای زیرزمینی است.
وی ضرورت فرهنگ سازی مناسب در مصرف بهینه آب را در شرایط خشکسالی یادآور شد و بیان کرد: سعی و تلاشمان بر این است تا به اشکال مختلف رفتار بهره‌برداران را اصلاح کرده و از سوءاستفاده و برخی برداشت‌های غیرمجاز جلوگیری کنیم.
بسطام با بیان اینکه عمده چاههای مورد استفاده در محدوده دشت اردبیل در حوزه کشاورزی است، ادامه داد: از سه هزار و ۵۰۰ حلقه چاه حفر شده در محدوده دشت اردبیل بیش از دو هزار و ۲۰۰ حلقه برای بهره‌برداری کشاورزی است.
وی ادامه داد:یکی از راهکار های اصلی در جلوگیری از فرونشست در دشت اردبیل جلوگیری از برداشت های بی رویه از آب های زیر زمینی و جلوگیری از چاه های غیر مجاز است که برای تحقق این امر برنامه های مختلفی با هدف تعادل‌بخشی در دشت اردبیل و جلوگیری از بهره‌برداری‌های غیرمجاز انجام شده است.
وی تصریح کرد: ما به شدت مراقبت‌های لازم را از منابع موجود انجام می‌دهیم تا زمینه بهره‌برداری صحیح و درست از این منابع ارزشمند فراهم آمده و از هرگونه برداشت‌های غیرمجاز جلوگیری شود.
نماینده مجری طرح احیاء و تعادل بخشی شرکت آب منطقه ای اردبیل از شناسایی ۹۰ حلقه چاه غیرمجاز برای مسدود و پلمپ کردن آن خبر داد و گفت: استان اردبیل رتبه اول را در فعالیت‌های مرتبط با مسدود کردن چاههای غیرمجاز دارد تا جلوی وضعیت بحرانی و تشدید این شرایط خطرناک در دشت اردبیل گرفته شود.
بسطام با بیان اینکه در سطح استان اردبیل بیش از شش هزار و ۷۰۰ حلقه چاه حفر شده است، افزود: بیش از ۷۰ درصد این چاهها برای مصارف کشاورزی است که عمدتاً در دشت اردبیل و شهرستان‌های اطراف حفر شده و مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
وی اظهار کرد: برای کنترل برداشت از این چاهها ۲ هزار کنتور هوشمند به صورت آب و برق در این چاهها نصب شده تا زمینه بهره‌برداری صحیح و اصولی از آنها فراهم آید.
بسطام فعالیت ۲۲ اکیپ نظارتی و کنترلی را در این حوزه یادآور شد و اضافه کرد: در کنار مسدود کردن ۹۰۰ حلقه چاه غیرمجاز در سال‌های اخیر با تلاش این اکیپ سعی کردیم تا تقلیل منسوبات را در ۳۰۰ حلقه چاه نیز انجام دهیم تا جلوی اضافه برداشت گرفته شود.
نماینده مجری طرح احیاء و تعادل بخشی شرکت آب منطقه ای اردبیل ادامه داد:متوسط افت سفره زیرزمینی در دشت اردبیل به ۱۲ متر رسیده و تعادل‌بخشی به منابع آب و احیای دشت‌ها با هدف جلوگیری از فرونشست و افت آبهای زیرزمینی از سال ۸۴ شروع شده و با جدیت ادامه دارد.
بسطام گفت: متوسط افت سفره زیرزمینی در ۵۰ سال اخیر ۱۲ مترمکعب است به طوری که ما امروز با افت سالانه ۲۴ سانتیمتر روبرو هستیم.
وی بیان کرد: با توجه به اینکه آب سرمایه نسل‌های آینده است باید در استفاده و بهره‌برداری از آن به نحوی عمل کنیم تا مدیون نسل‌های بعدی نشویم و بهتر است به سمت استفاده درست و صحیح از منابع آب حرکت کنیم.
