در عصر دانایی با دانا خبر      دانایی؛ توانایی است      دانا خبر گزارشگر هر تحول علمی در ایران و جهان      دانایی کلید موفقیت در هزاره سوم      
کد خبر: ۱۲۹۷۴۱۲
تاریخ انتشار: ۲۲ مرداد ۱۴۰۱ - ۰۹:۵۷
سید علی بن موسی بن جعفر بن طاووس مشهور به سید ابن طاووس (۵۸۹-۶۶۴ق)، از عالمان شیعه در قرن هفتم هجری، صاحب کتاب لُهوف (مقتل امام حسین (ع)) و نقیب شیعیان در زمان حکومت مغول بر بغداد. برخی به او به سبب تقوا، مراقبه فراوان و حالات عرفانی «جمال العارفین» گفته‌اند.

به گزارش خبرگزاری دانا سید علی بن موسی بن جعفر بن طاووس مشهور به سید ابن طاووس (۵۸۹-۶۶۴ق)، از عالمان شیعه در قرن هفتم هجری، صاحب کتاب لُهوف (مقتل امام حسین (ع)) و نقیب شیعیان در زمان حکومت مغول بر بغداد. برخی به او به سبب تقوا، مراقبه فراوان و حالات عرفانی «جمال العارفین» گفته‌اند.

گرایش ابن‌طاووس بیش از هر موضوعی به مسائل اخلاقی و معنوی و بخصوص دعا و زیارت بود و مجموعه آثاری با عنوان "تتمات مصباح المتهجد" به رشته تحریر در آورد که تکمیل مصباح المتهجد، اثر شیخ طوسی در موضوع دعاست. علامه حلی و شیخ یوسف سدیدالدین (پدر علامه حلی) از شاگردان علی بودند. کتابخانه‌ی سید بن طاووس که بالغ بر ۱۵۰۰ کتاب داشته است یک مجموعه شخصی قابل توجه است.

زندگی‌نامه


ابوالقاسم علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن طاووس ملقب به رضی‌الدین، از خاندان طاووس بود؛ از این رو به سید ابن طاووس مشهور است. [۱]ابن طاووس پنج شنبه ۱۵ محرم سال ۵۸۹ق در شهر حلّه، سرزمین عراق متولد شد. [۲]او را ذوالحسبین (کسی که دو نسب شریف دارد) نیز خوانده‌اند؛، زیرا جد اعلای او داود بن حسن مثنی، نوه پسری امام حسن (ع) و نوه دختری امام سجاد (ع) است و از سادات حسنی ـ حسینی به حساب می‌آید. [۳]پدرش، موسی بن جعفر، از راویان حدیث است که روایات خود را در ورقه‌هایی نوشته بود و بعد از او، فرزندش آن‌ها را جمع‌آوری نمود و با نام فرقة الناظر و بهجة الخاطر مما رواه والدی موسی بن جعفر منتشر نمود. مادر او دختر ورام بن ابی فراس، از علمای امامیه بود. [۴]همچنین مادر پدرش از نسل شیخ طوسی بود، سید بن طاووس، هنگام اشاره به ابن ابی‌فراس و شیخ طوسی، آنان را پدربزرگ خود می‌نامید. [۵]برادرش احمد بن طاووس نیز از علمای دوران بود و پس از وفات سید بن طاووس، نقابت شیعیان را بر عهده گرفت. [۶]ابن طاووس تحصیلات خود را در حله آغاز نمود و پس از چندی از حله به کاظمین هجرت کرد. [۷]او سپس با دختر وزیر ناصر بن مهدی ازدواج نمود و آن گونه که خود می‌گوید به سبب این ازدواج مدتی طولانی در بغداد سکونت گزید. [۸]طبق گزارشی او ۱۵ سال در بغداد اقامت داشته است. [۹]که برخی آن را از حدود سال ۶۲۵ هجری تا سال ۶۴۰ هجری دانسته‌اند. [۱۰]پس از آن به حله بازگشت [۱۱]و فرزند او محمد‌مصطفی در آنجا به دنیا آمد [۱۲]چند سال بعد به همراه خانواده خود به شهر نجف و پس از آن به کربلا هجرت کرد و در هر کدام سه سال اقامت نمود. [۱۳]فرزند او با نام علی در سال ۶۴۷ در نجف به دنیا آمد [۱۴]و کتاب فرج المهموم را در سال ۶۵۰ در کربلا به اتمام رساند. [۱۵]ابن‌طاووس در سال ۶۵۲ق بار دیگر به بغداد بازگشت. [۱۶]و در سال ۶۶۱ق سرپرستی و نقابت علویان را از طرف هولاکو خان مغول به عهده گرفت و تا زمان وفات خود این منصب را بر عهده داشت [۱۷]او در روز دوشنبه ۵ ذی‌القعده، ۶۶۴ق در بغداد درگذشت. [۱۸]مقبره‌ای در حله منسوب به سید بن طاووس است [۱۹]، اما ابن فوطی (م ۷۲۳ق) در کتاب حوادث جامعه گفته است که جنازه ابن طاووس پس از مرگ به نجف منتقل شد و در کنار مرقد امام علی (ع) دفن شد. [۲۰]و سید ابن طاووس نیز در کتاب فلاح السائل نوشته است که برای خودش قبری در کنار مرقد امام علی (ع) آماده کرده و بر آماده‌سازی آن نظارت کرده است. [۲۱]برخی احتمال داده‌اند که بارگاه با نام سید بن طاووس در حله متعلق به فرزند همنام او یعنی رضی‌الدین علی بن علی بن موسی باشد، که در نام، کنیه و لقب، با پدرش، اشتراک داشته است. [۲۲]

تحصیلات

ابن‌طاووس تحصیل را در شهر حله آغاز و از پدر و جد خود، ورام بن ابی فراس علوم مقدماتی را آموخت. او در زندگی خودنوشت آورده که در تحصیل فقه در عرض یکسال آنچه را همدرسان او در چند سال پیش از آن تحصیل نموده بودند، فراگرفت. [۲۳]علی به تعبیر خودش، پس از دو سال و نیم آموختن فقه، خود را از استاد بی‌نیاز دید. [۲۴]بعد‌ها او مدتی در بغداد زندگی کرد و در آنجا نیز به تحصیل و تدریس پرداخت. [۲۵]

اساتید


ابن‌طاووس در کتاب کشف المحجه از نجیب الدین محمد بن نمای حلی به عنوان استاد خود در فقه نام برده است. [۲۶]و محدث نوری در خاتمه مستدرک الوسائل [۲۷]، مستند به منابع، ده نفر را به عنوان مشایخ اجازه سید بن طاووس یا کسانی که از آن‌ها نقل روایت نموده است، نام برده است. این ده نفر عبارتند از:

حسین بن احمد سوراوی
علی بن یحیى بن علی خیاط
أسعد بن عبدالقاهر شفروه
نجیب الدین بن نما
فخار بن معد موسوی
محمد بن معد
حسن بن دربی
سالم بن محفوظ
محمد بن عبداللّه ابن زهرة
یحیى بن محمد سوراوی


شاگردان


برخی از شاگردان سید بن طاووس عبارتند از: [۲۸]

سدیدالدین حلی (پدر علامه حلی)
علامه حلی
حسن بن داوود حلی
عبدالکریم بن احمد بن طاووس
علی بن عیسی اربلی


زندگی اجتماعی و سیاسی



رضی الدین ابن طاووس در مدت زمان اقامت در بغداد با ابن علقمی وزیر مشهور عباسیان که شیعه مذهب بود٬ دوستی داشت و مورد احترام و توجه خلیفه المستنصر بالله عباسی نیز قرار داشت چنان که خلیفه خانه‌ای در بغداد به او داد. [۲۹]در این دوران خلیفه عباسی٬ پیشنهاد‌هایی برای بر عهده گرفتن امور حکومتی به او داد، اما ابن طاووس همگی را رد کرد. به گفته خودش در این دوران منصب فتوا، نقابت سادات و حتی وزارت و ندیمی خلیفه را به او پیشنهاد کردند و او نپذیرفت. [۳۰]

 

ارتباط با مغولان


ابن طاووس در سال ۶۵۲ هجری قمریی۶۵۲ق و هم‌زمان با لشکرکشی هلاکوخان مغول دوباره به بغداد رفت. این شهر در سال ۶۵۶ق با قتل عام بزرگی به دست مغولان فتح شد. سید بن طاووس از هلاکو امان‌نامه‌ای داشت که ظاهرا آن‎را به درخواست نصیر الدین طوسی دریافت کرده بود. علی با امان‌‎نامه هلاکو حدود هزار نفر از مردم عراق را با خود به حله برد. [۳۱]بنا به گزارشی وقتی هلاکو بغداد را تصرف نمود علمای مسلمان را در بغداد جمع کرد و از آنان پرسید که آیا پادشاه عادل بهتر است یا پادشاه مسلمان جائر، سید بن طاووس پادشاه عادل را بهتر از مسلمان جائر دانست. [۳۲]برخی این پاسخ را از اسباب توجه هلاکو به شیعه و علماى شیعه دانسته‌اند. [۳۳]

نقابت شیعیان


هنگامی که در سال ۶۶۱ هجری هلاکو منصب نقابت سادات را به او پیشنهاد کرد این منصب را پذیرفت هر چند بنابر گزارش برخی منابع این مقام را به اکراه و اجبار پذیرفت٬ او نقابت طالبیان را حدود چهار سال تا پایان عمرش بر عهده داشت. [۳۴]

فضایل اخلاقی و مقامات روحی


علامه حلّی (درگذشته ۷۲۶ق) سید ابن طاووس را به داشتن کراماتی وصف کرده است. [۳۵]علامه مجلسی نیز از ابن طاووس با عناوینی مانند: سید نقیب، موثق، زاهد و جمال العارفین یاد کرده است. [۳۶]محدث قمی با اوصافی مانند: بزرگوار، باتقوا، زاهد، سعادمتند، پیشوای عارفان، چراغ شب‌زنده‌داران، صاحب کرامات، طاووس آل طاووس وی را ستوده است. [۳۷]از قول سید محمدحسن (معروف به سید محمدحسن الهی) (برادر علامه طباطبایی) نقل شده که روح بسیاری از علما را (توسط یکی از شاگردانش) حاضر کردیم و سؤالاتی نمودیم مگر روح دو نفر را که نتوانستیم احضار کنیم، یکی روح مرحوم سید ابن طاووس و دیگری روح مرحوم سید محمدمهدی بحرالعلوم رضوانُ اللهِ علیهما؛ این دو نفر گفته بودند: ما وقف خدمت حضرت أمیرالمؤمنین علیه السّلام هستیم، و ابداً مجالی برای پائین آمدن نداریم. [۳۸]

تألیفات


ابن طاووس حدود ۵۰ تألیف دارد که بسیاری از آن‌ها در موضوعات دعا و زیارت‌اند. [۳۹]آنچه باعث توجه به سید بن طاووس شده، آثاری است که با عنوان «تتمات مصباح المتهجد و مهمات فی صلاح المتعبد» به رشته تحریر در آورده است. یعنی کتابی که در آن ادعیه‌‏ای آمده است که به حال عبادت‌کنندگان مفید بوده، اما در کتاب مصباح المتهجد شیخ طوسی ذکر نشده است. [۴۰]عناوین این مجموعه که مجلدات متعددی دارد عبارتند از:

فلاح السائل در اعمال شبانه‌روز
زهرة الربیع در اعمال هفته
الدروع الواقیة در اعمال ماه‌ها
اقبال الاعمال در اعمال سال
أسرار الصلاة. [۴۱]

همچنین کتاب‌های زیر از آثار اوست:

سعد السعود (گزارشی از کتب کتابخانه‏‏‌اش) [۴۲]کَشفُ المَحَجَّه (توصیه‌‏‏های اخلاقی وی به فرزندش) [۴۳]اللهوف (وقایع ذکر شده در باره حادثه کربلا) [۴۴]فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم
محاسبة النفس.


کتابخانه سید بن طاووس


سید بن طاووس کتابخانه‌ای غنی داشته که بالغ بر ۱۵۰۰ کتاب در آن وجود داشته است [۴۵]این مجموعه با توجه به از بین رفتن بسیاری از کتاب‌ها در حمله مغول و برجای ماندن آن، حائز اهمیت است. [۴۶]اتان کلبرگ کتابی نوشته است با نام "کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او" و در آن تلاش نموده است به کمک تألیفات برجاى ‏مانده از او این کتابخانه را بازسازى کند [۴۷]او در این کتاب حدود ۶۷۰ عنوان از کتاب‌های موجود در این کتابخانه را فهرست نموده است. [۴۸]

اندیشه‌ها


ابن طاووس بیشتر به مسائل معنوی علاقمند بود. به همین خاطر اکثر آثار وی درباره ادعیه و مناجات بوده است. [۴۹]ابن طاووس کمتر به علم فقه پرداخت و از صدور فتوا پرهیز کرد. خود وی پرهیز از پاسخ‌گویی به سوالات فقهی را به دلیل اختلاف علمای شیعه درباره مسایل فقهی و ترس او از اظهارنظری می‌داند که خطا یا مبتنی بر هوا و هوس باشد. از او تنها دو کتاب فقهی به جا مانده است که به احکام نماز مربوط است. [۵۰]ابن طاووس درباره علم کلام نظر مساعدی نداشت و به شدت با اندیشه معتزله مخالفت می‌کرد. به گفته ابن طاووس برای رسیدن به معرفت الهی نیازی به دشواری‌های حاصل از علم کلام نیست. او معرفت الهی را نتیجه هدایت و الهام الهی و امری فطری می‌داند و نه حاصل اندیشه عقلی و کلامی. [۵۱]برخی از نویسندگان بر اساس آنچه در نوشته‌های ابن طاووس آمده او را فردی انزواطلب معرفی کرده‌اند [۵۲]ابن طاووس در توصیه به فرزندش او را از آمیختن با مردم بر حذر می‌دارد و آن را باعث دوری از خدا برمی‌شمارد. [۵۳]

پانویس


 قمی، الکنی و الألقاب، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۴۱.
 کمونه حسینی، مواردالإتحاف، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۱۰۷-۱۰۸.
 سید بن طاووس، طرف من الأنباء و المناقب، ۱۴۲۰ق، ص۴۱
 روضات الجنات، خوانساری، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۳۲۵.
 شهیدی گلپایگانی، راهنمای سعادت، ۱۳۸۲ش، ص۱۴.
 عزاوی، موسوعة تاریخ العراق بین إحتلالین، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۳۱۶.
 عبدالحمید٬ معجم مورخی الشیعه، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۶۳۹.
 سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۴۱۷ق، ص۱۶۶.
 خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۳۳۸
 عبدالحمید٬ معجم مورخی الشیعه، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۶۳۹.
 کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۲۷.
 کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۲۸.
 رک: کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۲۸.
 سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۴۱۷ق، ص۴۴.
 سید بن طاووس، فرج المهموم، دارالذخائر٬ ص۲۶۰.
 کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۲۹.
 سید بن طاووس، الأمان من أخطار الأسفار و الأزمان، ۱۳۶۸ش، ص۵
 سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۴۱۷ق، ص۳۰
 موقع الأمانة العامة للمزارات الشیعیة التابع لدیوان الوقف الشیعی؛ موقع الأمانة العامة لمزار السید بن طاووس علی الفیس بوک
 ابن فوطی، الحوادث الجامعه، دارالکتب العلمیه، ص۲۵۵
 نگاه کنید به: سید بن طاووس، فلاح السائل، ۱۴۰۶ق، ص۷۳-۷۴.
 نگاه کنید به: فقیه بحرالعلوم، زیارتگاه‌های عراق، سازمان حج و زیارت، ص۶۴.
 سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۴۱۷ق، ص۱۸۵.
 سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۴۱۷ق، ص۱۸۵.
 کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۲۳-۲۴.
 سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۴۱۷ق، ص۱۸۸.
 نوری، خاتمه مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج‏۲، ص۴۶۰-۴۶۶.
 آقابزرگ، طبقات اعلام الشّیعه (قرن السّابع)، ۱۹۷۲م، ص۱۱۷.
 کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۲۳ و ۲۵.
 سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۴۱۷ق، ص۱۶۸-۱۶۹.
 کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۳۰.
 ابن الطقطقی، الفخری، ۱۴۱۸ق، ص۲۳.
 بارانی، «گرایش ایرانیان به تشیع در عصر ایلخانیان»، ص۸۸.
 کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۳۱-۳۲.
 نوری، خاتمه مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج‏۲، ص۴۳۹
 مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج‏۱، ص۱۳
 قمی، الفوائد الرضویة، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵۴۲.
 طهرانی، سیدمحمدحسین، معادشناسی، ج۱، ص۱۸۶
 کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، صص۵۰-۱۱۱.
 رجوع کنید: خوش‌فر، «اندیشه‌های حدیثی سید بن طاووس»، ص۹۸.
 احمدی، تاریخ حدیث شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۳۳۴.
 خوش‌فر، «اندیشه‌های حدیثی سید بن طاووس»، ص۹۸.
 خوش‌فر، «اندیشه‌های حدیثی سید بن طاووس»، ص۹۸.
 خوش‌فر، «اندیشه‌های حدیثی سید بن طاووس»، ص۹۹.
 کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۱۳۲.
 نیل‌ساز؛ فهیم، «بررسی تحلیلی سعدالسعود ابن طاووس»، نقد کتاب قرآن و حدیث، پاییز ۱۳۹۶، شماره ۱۱، ص ۶.
 کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۱۳.
 رک: کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۱۵۹-۶۱۲.
 جعفریان، «ادب دعا در شیعه»، ص۲۱۴.
 کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۴۳.
 نگاه کنید به: سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۴۱۷ق، ص۵۲، ۶۰.
 صادقی کاشانی، تاریخ نگاری ابن طاووس، ۱۳۹۴ش، ص۲۵.
 سید بن طاووس، کشف المحجه، ۱۴۱۷ق، ص۱۵۷-۱۵۸.

ارسال نظر