دوپامین یک ماده شیمیایی مغز و پیام‌رسان عصبی است که به شما کمک می‌کند احساس شادی کنید. مغز دوپامین را با فعالیت‌ها و رفتارهای خاصی آزاد می‌کند که بسیاری از آنها را هر روز انجام می‌دهید. هنگامی که دوپامین به مقدار زیاد آزاد می‌شود، احساس لذت ایجاد و مرکز پاداش را در مغز فعال می‌کند.
سلول های عصبی با یکدیگر ارتباط ویژه ای به نام سیناپس دارند. بین سلول های عصبی در محل سیناپس، فضای سیناپسی وجود دارد. برای انتقال پیام بین این سلول ها ماده ای به نام ناقل عصبی در فضای سیناپسی آزاد می شود. ناقل های عصبی نقش بسیار مهمی در بدن دارند چون به عنوان پیک نامه رسان، پیام های مختلف سلول های عصبی را به یکدیگر می رسانند تا اعمال بدن به خوبی انجام شود. بنابراین در این مطلب به بررسی ناقل مهمی به نام دوپامین می‌پردازیم.
دوپامین چیست؟
دوپامین عضو خانواده کاتکول آمین ها و فن اتیل آمین هاست. کاتکول آمین ها جزو هورمون های جنگ و گریز محسوب می‌شود که از گره آدرنال آزاد می شوند. همچنین فن اتیل آمین بدن را تحریک می کند تا مواد شیمیایی خاصی بسازد که در افسردگی و سایر شرایط روانی نقش دارند. دوپامین در مغز به عنوان ناقل و در خون مثل هورمون عمل می‌کند. از نظر ساختار یک مولکول دوپامین شامل یک واحد کاتکول است که توسط یک زنجیره اتیل به واحد آمینی متصل شده‌است.
نقش هورمون دوپامین در بدن
دوپامین دو حیطه کاری بسیار مهم دارد که به عنوان ناقل عصبی در مغز یا هورمون در خون عمل می کند. عملکرد آن در مغز شامل یادگیری و دقت، هیجان و شادی، کنترل حالت های روحی مثل افسردگی ، لذت، سرخوشی و خواب است.نقش این ماده در بخش های خارج مغز هم به حدی مهم است که نقش دارویی پیدا کرده است.
داروی دوپامین با تحریک گیرنده‌های بتا-یک آدرنرژیک در عضله قلب، اثر اینوتروپیک مثبت خود را اعمال می‌کند. دوپامین با تحریک گیرنده‌های پس سیناپسی دوپامین-۱ در عروق عضلات صاف و کلیه باعث گشادی عروق و افزایش دفع سدیم می‌شود. به علاوه، با تحریک هر دو گیرنده آلفا یک و دو باعث انقباض عروق می‌شود.
بنابراین دوپامین در کنترل ضربان قلب، فشار خون، عملکرد کلیه و عروق خونی نیز نقش دارد. علاوه بر این موارد دوپامین نقش مهمی در کنترل شیردهی دارد. پرولاکتین از غدۀ هیپوفیز و به شکل ضربانی در طول شبانه‌روز ترشح می‌شود. کنترل تولید و ترشح این هورمون تحت تأثیر دوپامین است که از غدۀ هیپوتالاموس ترشح می‌شود. دوپامین باعث کاهش ترشح پرولاکتین می‌شود.
نقش شادی آوری دوپامین
دوپامین به عنوان هورمون “احساس خوب” شناخته می شود. به شما حس لذت می دهد. دوپامین بخشی از سیستم پاداش شما است. این سیستم از نقطه نظر تکاملی طراحی شده است تا به شما پاداش دهد وقتی ازکارهایی را که برای زنده ماندن باید انجام دهید ، لذت می‌برید.
یکی از برجسته ترین انتقال دهنده های عصبی که بر رفتار انسان تأثیر می گذارد دوپامین است. وقتی رویدادهای لذت بخشی مانند خوردن غذا، فعالیت جنسی یا مصرف مواد مخدر را تجربه می کنیم، بدن ما دوپامین ترشح می کند. سپس مغز ما ترشح دوپامین را با لذت مرتبط می کند و یک سیستم پاداش ایجاد می کند.
به عنوان مثال، هنگامی که غذای آرام بخش می خورید، مغز شما دوپامین ترشح می کند که باعث می شود احساس خوبی داشته باشید. بنابراین، مغز شما این را یک پاداش فرض می‌کند و شما را تشویق می‌کند که این رفتار را تکرار کنید.
دوپامین از کجا ترشح می‌شود؟
دوپامین به طور عمده در وزیکول های نورون دوپامینرژیک و همچنین غدد آدرنال ذخیره می‌شود. نورون های دوپامین مسیرهای دوپامینرژیک، انتقال دهنده عصبی دوپامین را سنتز و آزاد می کنند. آنزیم های تیروزین هیدروکسیلاز و دوپا دکربوکسیلاز برای سنتز دوپامین مورد نیاز هستند. دوپامین در سیتوپلاسم و وزیکول ها در پایانه های آکسون ذخیره می شود. آزادسازی دوپامین از وزیکول‌ها توسط دپلاریزاسیون غشایی ناشی از انتشار پتانسیل عمل تحریک می‌شود.
علائم کمبود دوپامین
همانطور که اشاره کردیم دوپامین در حفظ برخی حالات روحی نقش بسیار مهمی دارد بنابراین در صورت کمبود آن می توان با علائمی مثل خستگی، بی انگیزگی، احساس افسردگی و نارضایتی رو به رو شد. از جمله علائم دیگر هم که با شیوع کمتر رخ می‌دهد می توان به موارد زیر اشاره کرد: کندی در یادگیری، از دست دادن حافظه، نوسانات خلقی، مشکلات خواب، مشکلات تمرکز و میل جنسی کم.
راهکار افزایش سطح دوپامین
کمبود دوپامین مشکلات روحی و جسمی را به همراه خواهد داشت که می‌تواند در فعالیت های روزمره مشکل ایجاد کند. اگرچه برخی افراد با روش های مصنوعی مثل دارو ها سطح دوپامین خود را بالا میبرند اما این دارو ها برای یکسری بیماری هاست و برای همه مناسب نیست.
بنابراین از مصرف خودسرانه آنها بپرهیزید .از رژیم غذایی سرشار از منیزیم و غذاهای غنی از تیروزین مثل پروتئینی ها استفاده کنید. اینها بلوک های سازنده برای تولید دوپامین هستند. تیروزین یک اسید آمینه است. در بدن شما جذب می شود و سپس به مغز شما می رود و در آنجا به دوپامین تبدیل می شود. غذاهای شناخته شده برای افزایش دوپامین عبارتند از پروتئین، پروبیوتیک،مرغ، بادام، سیب، آووکادو، چغندر موز، شکلات، سبزیجات برگ سبز، چای سبز، لوبیا، بلغور جو دوسر، پرتقال، نخود فرنگی، کنجد ، دانه کدو تنبل، گوجه فرنگی، زردچوبه، هندوانه و جوانه گندم.
در فعالیت هایی شرکت کنید که شما را خوشحال می کند یا احساس آرامش می کنید. برخی از نمونه ها عبارتند از ورزش، مدیتیشن، یوگا، ماساژ، بازی با حیوان خانگی، قدم زدن در طبیعت یا خواندن کتاب و دیدن فیلم مورد علاقه تان.
افزایش دوپامین باعث چه بیماری می شود؟
ناقل های شیمیایی هم در صورتی بدن را به خوبی کنترل می کنند که مقدار تولیدشان در حالت تعادل باشد. اگر مقدار آنها بالا یا پایین برود دچار مشکل می‌شویم. جنبه های منفی بالا رفتن دوپامین شامل روان گسیختگی، بیش فعالی، داشتن مشکل خواب، اعتیاد، تهاجمی تر بودن و چاقی است.
در یکی از مقالات سال ۲۰۲۰ که آن را در انتهای مقاله در قسمت منابع آورده ایم نقش بسیار مهم دوپامین در بیماری اکسیزوفرنی مورد بررسی قرار گرفته است و نشان می دهد که تغییر سیگنال دوپامین با ایجاد علائمی چون توهم و هذیان در این بیماری ارتباط دارد.
اسکیزوفرنی یک بیماری روانی جدی است که بر نحوه تفکر، احساس و رفتار فرد تأثیر می گذارد. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است به نظر برسد که ارتباط خود را با واقعیت از دست داده اند، که می تواند برای آنها و خانواده و دوستانشان ناراحت کننده باشد. علائم اسکیزوفرنی می‌تواند شرکت در فعالیت‌های معمول و روزمره را دشوار کند، اما درمان‌های موثری در دسترس هستند.
دوپامین و اعتیاد
اعتیاد وابستگی همیشگی به مصرف یک ماده یا انجام یک رفتار است که ترک آن مشکلات جسمی و روانی برای فرد به وجود می آورد. اعتیاد نه فقط سلامت جسمی و روانی فرد مصرف کننده، بلکه سلامت خانواده او و نیز افراد دیگر اجتماع را به خطر می‌اندازد. نخستین تصمیم برای مصرف مواد مخدر در اغلب افراد اختیاری است.
اما استفاده مکرر ازین مواد، تغییراتی در مغز ایجاد می‌کند که فرد دیگر نمی تواند با میل شدید برای مصرف مقابله کند. مواد اعتیاد آور بیشتر بر بخشی از سامانه لیمبیک اثر می گذارند و موجب آزادی ناقلی مثل دوپامین می شود که در فرد احساس لذت و سرخوشی ایجاد می‌کند، در نتیجه فرد میل شدیدی به مصرف دوباره آن دارد. با ادامه مصرف، دوپامین کمتری آزاد می شود و به فرد احساس کسالت، بی حوصلگی و افسردگی دست می دهد. برای رهایی ازین حالت و دستیابی به سرخوشی نخستین، فرد مجبور است که ماده اعتیادآور بیشتری مصرف کند.
دوپامین و سروتونین
سروتونین و دوپامین جزو ۴ هورمون حال خوب هستند علاوه بر این ها ۲ هورمون اکسی توسین و آندروفین هم جزو این گروه محسوب می‌شوند. قبلا راجب دوپامین صحبت کردیم حال بهتر است اندکی با سروتونین هم آشنا شویم. سروتونین مانند دوپامین به عنوان یک انتقال دهنده عصبی، پیام هایی را بین سلول های عصبی در مغز (سیستم عصبی مرکزی) و سراسر بدن (سیستم عصبی محیطی) حمل می کند. این پیام های شیمیایی به بدن شما می گویند که چگونه کار کند.
سروتونین نقش های مختلفی در بدن شما ایفا می کند و بر یادگیری، حافظه، شادی و همچنین تنظیم دمای بدن، خواب، رفتار جنسی و گرسنگی اثر می گذارد. تصور می شود کمبود سروتونین کافی در افسردگی ، اضطراب ، شیدایی و سایر شرایط سلامتی نقش دارد.
