تقی حسن زاده، پایگاه خبری دانا، سرویس ایرانشناسی، بنای کهن در بافت قدیمی کاشان به نام خانه تاریخی طباطبایی با مساحت ۴۷۰۰ مترمربع در خیابان علوی واقع شده است. این خانه با تزئینات با شکوه و مجلل توسط حاج سید جعفر طباطبایی تاجر نامی دوره قاجار، در محله سلطان امیر احمد احداث گردیده و ملک شخصی وی نیز بوده است. خانه طباطبایی ها با شیوه معماری حجاب دار، گودال باغچه، متقارن و درون گرا دارای ۳ بخش اندرونی، بیرونی و بخشی مخصوص خدمه و همچنین ۴۰ اتاق و ۴ حیاط، سرداب و ۳ بادگیر می باشد. این خانه تاریخی معروف به عروس خانه های ایران به ثبت آثار تاریخی ملی رسیده است.
ویژگی‌های تماشایی خانه طباطبایی‌ها
سید جعفر طباطبایی مسئولیت ساخت این خانه را به عهده یکی از معروف‌ترین معمارهای آن زمان یعنی علی مریم کاشانی گذاشت. قصه علی مریم کاشانی جالب است. این معمار خوش‌نام کاشانی در کارنامه هنری و حرفه‌ای خود آثار مشهور دیگری مثل خانه بروجردی‌ها و خانه امین‌الدوله را هم دارد. وظیفه زیباسازی این پروژه هم به صنیع الملک کاشانی سپرده شد که با نظرات ایشان توسط شاگردان او انجام شد. معماری کلی این خانه به سبک و سیاق خانه‌های دوره قاجار طراحی و اجرا شده است. خانه طباطبایی ها ۳ قسمت اصلی دارد که به نام‌های اندرونی، بیرونی و خدمه از هم جدا می‌شوند.
خانه‌های این دوره عموماً به شکلی طراحی می‌شد که حیاط در میانه و مرکز قرار می‌گرفت و اتاق‌ها دور تا دور آن قرار داشتند. بدین در عین حال که اتاق‌ها به یکدیگر راه داشتند اما حریم هر اتاق هم حفظ می‌شد. این عمارت باشکوه ۴۰ اتاق با ۴ حیاط و ۴ سرداب، ۳ بادگیر و ۲ رشته قنات برای تأمین آب آن یکی از بزرگ‌ترین خانه‌های کاشان محسوب می‌شود. این عمارت ۵ در ورودی دارد که یکی از آن‌ها ورودی اصلی است. پس از عبور از ورودی اصلی در زیر هشتی، ورودی به دو قسمت اندرونی و بیرونی تقسیم شده است. بعد از وارد شدن به خانه باید ۲۰ پله پایین بروید تا به حیاط اصلی و اتاق شاه‌نشین آن برسید. در حیاط اصلی که به آن حیاط بیرونی نیز می‌گویند و بزرگ‌ترین حیاط خانه است، علاوه بر شاه‌نشین، ایوان آیینه و چند اتاق هم وجود دارد.
معماری خارق‌العاده‌ترین خانه در کاشان
معماری خانه طباطبایی‌ها معماری گودال باغچه و متقارن محسوب می‌شود. معماری گودال باغچه یعنی باغچه خانه در گودی قرار گرفته است. بدین ترتیب بنا هم از نظر استحکام و مقابله با زلزله مقاوم می‌شود و هم آن که آب‌رسانی به بنا را تسهیل می‌کند؛ در ضمن از رطوبت بنا هم برای رشد گیاهان استفاده می‌شود. وقتی بنا در دل خاک باشد (یعنی به‌صورت گودال باغچه ساخته شود) خانه در عایق حرارتی هم قرار دارد. نه خانه زود گرم و نه زود سرد می‌شود.
از دیگر مزایای مهم ساخت خانه در گودی علاوه بر خنک کردن و تعدیل دما، می‌توان به دسترسی آسان‌تر به قنات و آب آن و همچنین مقاومت بنا در برابر زلزله اشاره کرد. خانه تاریخی طباطبایی‌ها با این که حدود ۱۷۵ سال پیش ساخته شده، ولی از سامانه تهویه مطبوع غیرماشینی، طبیعی و بسیار کارآمد بهره جسته است. بدین معنی که در درون ساختمان، وزش هوای خنک و دل‌انگیز، رفاه و آسایش ساکنان را تأمین کرده و کاربرد بهتری نسبت به سامانه‌های تهویه مطبوع امروزی داشته است.
این سامانه تهویه مطبوع همان بادگیرها است. عملکرد بادگیرها به صورتی است که هوای تمیز پشت بام را به چاه خنک کن صیقل داده شده با «ساروج» که حدود هشت تا ۱۰ متر عمق دارد، برساند تا پس از خنک کردن هوا، آن را به زیرزمین مسکونی هدایت کند. هوا در چاه تاریک و بدون تشعشع تونل خنک کن، سنگین‌تر می‌شود و به آرامی فرو می‌ریزد. سپس جریان خنک هوا از دهانه کانال که شباهتی به شومینه دارد، به فضای زیرزمین وارد و موجب طراوت، تازگی و خنکی آن می‌شود.
قسمت بیرونی و اندرونی خانه طباطبایی‌ها
قسمت بیرونی خانه شامل تالار بزرگ (شاه نشین) در مرکز با نورگیرها و پنجره‌های مشبک رنگی و پنجره‌های کناری دو جداره که عمودی باز و بسته می‌شوند. این اتاق دارای تزیینات نقاشی و آینه‌کاری و گچبریهای جالب از جمله پنجره‌های مشبک گچی است که همچون پارچه توری ظریفی به نظر می‌رسد. در دو طرف اتاق شاه‌نشین اتاق‌های گوشواره بنا شده‌است. در جلوی اتاق شاه‌نشین، ایوانی با آیینه‌کاری و گچبریهای جالب دیده می‌شود. در طرفین تالار بزرگ دو حیاط خلوت و نورگیر به‌صورت قرینه یکدیگر احداث شده‌است که دارای تابلوهای بدیع نقاشی هستند و از نفایس آثار هنری این دیار به‌شمار می‌آیند.
قسمت اندرونی خانه شامل اتاق پنج دری ساده در مرکز و دو حیاط در دو طرف آن و دارای سردابهایی که بادگیرها هوا را در آن جریان می‌دهند که این قسمت محل سکونت خانواده طباطبایی بوده‌است. حیاط ضلع شمال غربی بزرگتر و تعداد اتاق‌های آن بیشتر و دارای سرسرای پذیرایی مجزایی است. در زیر قسمت اندرونی مخصوصاً اتاق مرکزی، سرداب بزرگی قرار دارد که دارای مشخصات منحصربه‌فرد خود است و به علل مختلفی مانند وجود بادگیر، سقف ضربی، نوع مصالح به کار رفته در بدنه، دو جداره بودن بدنه، وجود حوضی که قبلاً در مرکز سرداب بوده، اختلاف ارتفاع با سطح کوچه حدود ۸ تا ۱۰ متر و نسیم خنکی که از سطح حوض حیاط مرکزی وارد زیر زمین می‌شود، باعث شده‌است تا به خصوص در فصل تابستان ۱۵ تا۲۰ درجه اختلاف دما بین زیرزمین و بیرون آن مشاهده شود.
