باغستان سنتی، جواهری زیبا بر انگشتری قزوین

تقی حسن زاده، پایگاه خبری دانا، سرویس استانها، معمولا گردشگرانی که برای دیدن قزوین به این شهر سفر می کنند آنرا به واسطه بناهای متعدد تاریخی می شناسند، با این حال باغستان سنتی قزوین با قدمت بیش از هزار سال به مساحت ۲ هزار و ۶۰۰ هکتار یکی از جاذبه های مهم این شهر است که آنرا باید در سطح منطقه و کشور کم نظیر دانست.

باغستان سنتی قزوین که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، گرداگرد شهر قزوین را از جانب شرق، جنوب و غرب دربرگرفته و در واقع به شکل حرف (U) این شهر را احاطه کرده است.

این گنجینه سبز که در گذشته کارکرد اقتصادی داشته است امروز در نقش ریه های این شهر عمل می کند و همچنین مانند سدی مستحکم از بروز حوادثی چون ریزگردها،سیل و طوفان در این شهر جلوگیری کرده و در واقع این حوادث را تعدیل می کند.

نوروز بهترین زمان دیدار از باغستان سنتی قزوین

هرچند در نیم قرن اخیر با توسعه شهر و فعالیت های سوداگرانه و تغییر سبک زندگی شهروندان بخش قابل توجهی از باغستان سنتی قروین از بین رفته اما هنوز هم قسمت های باقی مانده از این کمربند سبز بیانگر اوج زیبایی و شکوه طبیعت و انس آن با این شهر را می رساند.

شکوفه درختان بادام در اواخر اسفند تا نیمه فروردین زیبایی دوچندان و چشم نوازی را به باغستان سنتی قزوین می بخشد و گردشگران نوروزی شانس این را دارند که در اوج زیبایی این میراث گران بهای سبز از آن دیدن کنند.

لطافت هوای بهار در کنار شکوفه درختان بادام و زمین هایی که معمولا با بارش های اواخر زمستان و اوایل بهار به چمن زار تبدیل شده اند، یک منظره عالی را رقم می زنند که گردشگران می توانند با حضور در باغستان سنتی قزوین از این فضا لذت ببرند.

مردم قزوین هم با حضور در باغستان سنتی قزوین در روز طبیعت (۱۳ فروردین) این روز گرامی می دارند.

باغستان سنتی قزوین در آیینه تاریخ

جهانگردان و تاریخ نگاران زیادی در سفرنامه ها و کتب خود در مورد قزوین از باغ ها یا باغستان این شهر یاد کرده و از نام برده اند.

بیشتر گونه های موجود در باغستان سنتی قزوین را بادام و پسته تشکیل می دهند که گویای اقلیم نیمه خشک این سرزمین است و نشان می دهد پیشینیان ما در این سرزمین در گذشته های دور به الگوی کشت توجه داشته اند.

مشهورترین جمله و روایت از این دست مربوط به ناصرخسرو قبادیانی جهانگرد معروف است که گفته است: "قزوین را شهری نیکو دیدم، باغستان بسیار داشت، بی‌دیوار و خاک، و بی‌هیچ مانعی از دخول در باغات" و بعصی منابع هم اشاره می کنند نخستین بار ابن حوقل جغرافی دان عرب در سال ۳۵۰ هجری قمری از باغ های سنتی قزوین نام برده و گفته " قزوین را درختان و تاکستان های بسیاری است، ولی همه آنها دیم آبیاری می شود".

ژان باتیست تاورنیه اهل فرانسه از دیگر جهانگردانی است که در عصر صفویه محو شکوه و زیبایی باغستان سنتی قزوین شده است، قزوین دیوار و بارو ندارد و بیشتر از نصف شهر باغ است.

از باغستان سنتی قزوین در کتب و نوشته های حمدالله مستوفی جغرافی دان برجسته،عبدالکریم بن محمد رافعی صاحب اثر التدوین فی اخبار قزوین،زکریا محمد بن محمود قزوین صاحب آثار البلاد و ژان شاردن جهانگرد فرانسوی نیز نقل آورده شده است.

چاه خانه ها، بناهای تاریخی در دل باغستان سنتی قزوین

چاه خانه های موجود در باغستان سنتی قزوین را می توان خود در ردیف یک جاذبه گردشگری مجزا نام برد و یاد کرد.

چاه خانه مکان هایی است که در گذشته برای استراحت باغداران مورد استفاده قرار می گرفته و نقش انباری را داشته است، گفته می شود باغستان سنتی قزوین در حال حاضر دارای حدود ۱۰۰ چاه خانه است.

گفته می شود در گذشته باغداران به شکل اشتراکی از این چاه خانه ها استفاده می کردند و بعضی باغداران هم محصول خود را پس از برداشت تا مدتی در این مکان ذخیره و نگهداری می کردند تا پس از جمع آوری کل محصول آنرا روانه بازار کنند.

قدمت بعضی چاه خانه های موجود در باغستان سنتی قزوین به دوره صفویه باز می گردد و آخرین بناهایی از این دست هم به دوره پهلوی می رسد اما با کمرنگ شدن اشتغال در باغستان سنتی ، این بناها هم از رونق افتادند.

هرچند امروزه بیشتر چاه خانه ها تخریب شده اند و از میان رفته اند اما چاه خانه های موجود تحت حفاظت میراث فرهنگی استان قزوین قرار دارند و بعضی از آن ها در سال های اخیر مرمت هم شده اند.

باغستان قزوین، بدون حصار و دیوار

یکی از ویژگی های منحصر به فرد باغستان سنتی قزوین برخلاف خیلی از باغ های مثمر امروزی نداشتن دیوار و بارو است.

موضوعی که در گذشته نیز وجود داشته و در نوشته های تاریخی به آن اشاره شده و این حالت را همچنان حغظ کرده است.

با وجود نداشتن حصار و فنس و دیوار در این باغ ها برای احترام به مالکین و باغداران پیشنهاد می شود در صورت حضور نداشتن آنان، گردشگران برای استراحت و تماشای باغ ها در ابتدای باغ و در حاشیه مسیرهای دسترسی باغستان اتراق کنند و همچنین در صورت روشن کردن آتش پیش از ترک مکان آنرا را خاموش کنند و از ریختن زباله در این طبیعت زیبا و دل انگیز خودداری کنند.

اما بعضی از گردشگران به هر دلیل شاید امکان دیدن باغستان سنتی را ندارند، شهرداری قروین با تبدیل گوشه ای از باغستان به پارک این فرصت را ایجاد کرده که مسافران بتوانند بدون خروج از شهر بتوانند از این میراث طبیعی دیدن کنند.

بوستان ملاخلیلا در محدوده میدان دفاع مقدس (دوراهی همدان) و بلوار جمهوری اسلامی واقع شده است، این پارک به گونه ای ساخته شده که درختان باغستان سنتی در آن دست نخورده باقی مانده و با ساخت المان ها، ساختمان ها و دیوارهای کاهگلی زمان گذشته باغستان را برای باردیدکنندگان فراهم می کند.

با این حال دیدن باغستان سنتی قزوین و قدم زدن در باغات آن به ویژه در اوایل فصل بهار یک چیز دیگر است و حسابی حس و حال گردشگران را عوض می کند.

راه فرعی منتهی به بهشت فاطمه (س) و جاده نسیم شمال و ابتدای جاده قزوین-بویین زهرا از مهم ترین مسیرهای دسترسی به باغستان سنتی قزوین برای گردشگران به شمار می رود.