متخصصان تربیتی می گویند اگر نوجوانمان مسئولیتی که به او سپرده‌ایم را به درستی انجام نداد، هرگز او را سرزنش نکنیم بلکه با او گفت‌و‌گو کنیم تا راه‌های بهتری پیدا کند. سرزنش آثار تربیتی مخرب بسیاری دارد که نباید از آنها غافل شویم.
محمد شیرزاده، پایگاه خبری دانا، سرویس سبک زندگی؛ یکی از اساسى ترین وظایف والدین و مربیان در موضوع تربیت و تعلیم که از حساسترین و ظریف ترین کارهایى است که آنان به عهده گرفته اند، برخورد شایسته در مواجهه با لغزشها و خطاهاى کودکان و نوجوانان و اصلاح و تغییر رفتار نادرست آنهاست.
موضوع مهم این است که اگر این امر به غیر از کانال عقلانیت و شیوه هاى صحیح انجام شود، چه بسا که ضربات جبران ناپذیرى بر روحیات متربى خواهد گذاشت و در نتیجه مربى در امر تربیت ناکام خواهد ماند.
شخصى مىگفت من در دوران کودکى در یکى از مساجد مرتکب خطایی کودکانه شدم، متولّى مسجد چنان برخورد خشن و ناشایستى با من کرد که بعد از چهل سال هنوز تلخى آن بر دلم سنگینى مىکند و من به همین خاطر بهترین سال هاى جوانى را به آن مکان مقدس نرفتم. این بخاطر همان شیوه نادرست برخورد با خطاى کودکان و نوجوانان است.
در مقابل این تجربه بد خاطره اى هم از مرحوم حاج آخوند ملاعباس تربتى در همین زمینه بخوانیم. استاد على قندهارى مىگوید من از همان دوران نوجوانى شیفته حاج آخوند ملاعباس تربتى شدم. یک شب در منزل ایشان مجلسى بود و چراغى بر سر در خانه آویزان کرده بودند. من و چند تن از نوجوانان کم سن و سال محله بر طریق بازى و به اقتضاى شور و شر نوجوانى، مرتباً وارد دالان خانه مىشدیم و سنگ مىزدیم، فریاد مىکشیدیم، در راهم مىکوبیدیم و اهل خانه را عاصى کرده بودیم. شاید چراغ را هم شکستیم.
در یکى از دفعات ناگهان پیرمردى (حاج آخوند) از تاریکى دالان بیرون آمد و دست ما را گرفت و در حالى که علىرغم انتظار با مهربانى احوال ما را مىپرسید، به کسانى که در داخل منزل بودند رو کرد و گفت: این فرزندان من خیلى بازى کرده اند و خسته شده اند؛ حتماً گرسنه هم هستند از آنها پذیرائى کنید که مهمان مایند.
سرزنش سد بزرگی بر راه پیشرفت نوجوان
متخصصان تربیتی می گویند سرزنش کردن فرزند هیچ نقطه مثبتی ندارد، بلکه آثار شومی به همراه خود دارد. سرزنش کردن باعث می‌شود فرزند شما از لحاظ روحی آسیب دیده و سد بزرگی به نام نداشتن اعتماد به نفس را در مقابل خودش برای رسیدن به اهدافش ببیند.
برخی از افراد یاد گرفتند که با دیگران بد صحبت کنند و از ادبیات نامناسب و خشن برای فهماندن منظور خودشان استفاده کنند. این افراد این ادبیات را به همراه خودشان دارند و زمانی که در این دنیا، نقش پدر و مادر را گرفتند نیز برای تربیت کردن فرزندان خود از همان ادبیات تند و خشن و سرزنش کننده استفاده می‌کنند و زمانی که به بن بست می رسند تازه به فکر چاره مناسب می افتند که چگونه از این مخمصه خارج شوند و چرا تربیت آنها تاثیر نداشته است.
برخی از والدین می‌خواهند تا رفتارهای اشتباه فرزندشان را اصلاح و ترمیم کنند، اما خودشان در مسیر اشتباه قدم می گذارند. مثلاً؛ زمانی که فرزندشان در امتحانات نمره خوبی نگرفته است، شروع می‌کنند به منت گذاشتن و اینکه چرا مانند پسر یا دختر فلان فامیل نتوانسته ای نمره خوبی بگیری.
اگرچه داشتن دغدغه برای اینکه فرزند شما نمره خوبی بگیرد خوب است، اما اینکه سرزنش کنید و با دیگران مقایسه کنید، یک نوع تخریب شخصیتی است و هیچ تاثیر مثبتی در تربیت فرزندان شما ندارد؛ بلکه اثرات منفی فراوانی در رفتار آنها می‌گذارد که شما غافل از این ماجرا هستید. رفتار شما باید عاقلانه و تذکرات شما دلسوزانه باشد تا در رفتار فرزندتان نیز تاثیر گذار باشد.
چگونه با رفتارمان نوجوان را تحقیر می کنیم؟
وقتی به نوجونمان برچسب می زنیم او را تحقیر می کنیم بنابراین روی فرزند خود اسم نگذارید. مثلاً اگر شما او را با الفاظی هم چون "تنبل"، "بی خیال"، " بی عقل" و... صدا می‌زنید، در واقع در حال آسیب زدن به عزت نفس او هستید. شاید با خود فکر کنید که این رفتارتان او را تحریک می‌کند تا به شیوه بهتر عمل کند؛ اما در حقیقت این کار باعث تحقیر فرزندتان می‌شود. به این ترتیب او به مرور زمان این صفات را در خود می‌پذیرد و در نتیجه به عزت نفس و خودپنداره او لطمه می‌زنید.
مورد بعدی اینکه با فرزندتان رو راست باشید. خیلی از خانواده‌ها نمی توانند بدون جنگ و دعوا در مورد یک مشکل با فرزندشان صحبت کنند، به همین دلیل دائما به او طعنه می زنند و غیرمستقیم انتقاد می‌کنند. باید سعی کنید به جای تحقیر نوجوان در مورد رفتار ناپسندش گفت و گو کنید و علت بد بودن و پیامدهای رفتارش را به او بگویید. نوع فرزندپروری و رابطه ای که از دوران کودکی با وی داشتید، بسیار در تاثیر گذاری نصایح شما تاثیر دارد.
هرگز از او در جمع انتقاد نکنید، هیچ کس از این که در جمع مورد انتقاد قرار بگیرد خوشحال نمی‌شود. اکثر افراد در این شرایط احساس شرمندگی و تحقیر شدن دارند. اما باید بدانید که اهمیت این موضوع برای فرد در دوره نوجوانی دو چندان می‌باشد، زیرا در دوره نوجوانی افراد به تصویرشان نزد دیگران بسیار اهمیت می‌دهند و در واقع این تصویر پایه های اصلی خود پنداره (تصویر فرد از شخصیت خود) و عزت نفس او را تشکیل خواهد داد. شما با تخریب این تصویر نزد دیگران، ناخواسته ضربه بسیار مخربی به همه ابعاد شخصیت وی وارد می کنید.
برخورد صحیح با نوجوان چگونه است؟
اطرافیان و به ویژه والدین باید سعی کنند به نوجوان خود آزادی و استقلال بدهند و مانع از ارتباط نوجوان با گروه‌های دوستان نشوند. البته این آزادی باید توام با نظارت باشد. توجه داشته باشید که باید جمع‌های دوستانه خانوادگی تشکیل داده و به نظرات فرزند خود اهمیت دهید. نوجوانی دوره حساسی است. والدین باید نسبت نوع رفتار و کلام خود بسیار مراقب باشند.
با این حال اگر در نحوه برخورد با فرزندتان دچار مشکلاتی هستید یا در فرزند شما احساس حقارت شکل گرفته است و به دنبال راهی برای کاهش و از بین بردن این موضوع می‌باشید حتما از یک مشاور و روانشناس نوجوان کمک بگیرید. او به شما روش های جایگزین تحقیر نوجوان را یاد می‌دهد. روانشناس با بررسی علل شکل گیری و جلسات خانواده درمانی کمک می‌کند تا این احساس به مرور در نوجوان از بین برود و نوجوان بتواند بهداشت جسمی و روانی خود را بدست آورد.
