به گزارش پایگاه خبری دانا برنامه تلویزیونی «محفل» در ماه مبارک رمضان از آنتن شبکه سه سیما با حضور داورانی همچون احمد ابوالقاسمی، حامد شاکرنژاد، رضوان درویش و حسنین الحلو، حجت الاسلام قاسمیان و جمعی از مهمانان ویژه پخش شد. این برنامه که با استقبال پرشور مخاطبان نوجوانان و جوان مواجه شده بود خاطره شیرین و فرح بخشی را در ذهنها ثبت کرد. صداوسیمای جمهوری اسلامی با همکاری مرکز رسانهای نهضت برنامه «محفل» را به عنوان بزرگترین محفل قرآنی جهان اسلام با گستردگی مخاطب فراوان، به عنوان برنامه ویژه قبل از افطار شبکه سوم سیما در نظر گرفت و تلاش کرد این گستردگی را با سوژههای متنوع از سراسر جهان اسلام، گروههای سنی مختلف و تخصصهای متعدد به منصه ظهور برساند. اختصاص لحظات منتهی به افطار به یک برنامه تلویزیونی قرآنی و شکلگیری نگاه عمیق و دغدغه مند در زمینه تولید محتوای جذاب قرآنی، نوید بخش اهتمام و توجه بیشتر به این حوزه در رسانه ملی است.
مروری گذرا بر بیانات رهبر معظم انقلاب در حوزههای مختلف، نشان میدهد که «زمینهسازی برای انس حداکثری مردم با معارف قرآن و تبدیل این معارف به گفتمانهای رایج در جامعه»، همواره یکی از مهمترین دغدغهها و مطالبات ایشان بوده است؛ دغدغه و مطالبهای که در سخنان اخیر ایشان با اهالی قرآنی نیز مطرح بود: «یک مقداری بایستی به مسائل مربوط به قرآن اهتمام ورزید. قرآن کتاب زندگی است، کتاب حکمت است، کتاب درس است… ت. قرآن برای همهی بخشهای زندگی درس دارد. هر صفحهای از قرآن را که شما نگاه کنید، وقتی دقّت کنیم، تدبّر کنیم، در هر صفحهی قرآن انسان میتواند دهها نکتهی اساسی برای زندگی پیدا کند… خب بایستی ما از این استفاده کنیم، از قرآن استفاده کنیم…بایستی روی مسئلهی تلاوت قرآن، روی مسئلهی آشنایی با قرآن و با مفاهیم قرآن، هر چه ممکن است کار کنیم و بیشتر کار کنیم؛ این مسئله، مسئلهی مهمّی است.» (۳/۱/۱۴۰۲)
بر همین اساس، میتوان به ضرورت و اولویت هرگونه اقدامی که به رشد ارتباط معرفتی و عاطفی جامعه با قرآن منجر میشود پی برد؛ و چه اقدامی مؤثرتر از تولید برنامههایی مثلِ «برنامۀ محفل» در رسانۀ ملی؛ برنامهای که در گزارش زیر، به بررسی ابعاد مختلف آن پرداخته شده است:
اول.بنا بر نقل دهخدا، «محفل» در لغت، یعنی: جای گرد آمدن، محل ازدحام، محل اجتماع اهل منبر، محل اجتماع اهل طرب، محل قضاوت، محل مؤانست و موافقت، محل اتفاق و عهد و پیمان، میهمانی، گفتگوی دوستانه و بزم. بر همین اساس، اسمِ «برنامۀ محفل» کاملاً با مُسمّی است؛ چون این برنامه، همۀ اینها بود:
هم جایی بود برای اجتماع خانوادهها در وقت افطار؛ هم محلی بود برای نشر علوم و معارف قرآنی؛ هم میدانی بود برای ایجاد نشاط معنوی؛ هم فرصتی بود برای سنجش عیار پیشروان و داعیهداران؛ هم محیطی بود برای تقویت انس با قرآن؛ هم بهانهای بود برای تجدید عهد با کتاب خدا؛ هم مکانی بود برای یک دورهمی دینی؛ و هم فضایی بود برای برپایی یک «بزم قرآنی».
دوم یکی از حقایق تلخی که در روز قیامت جلوه میکند، شکوۀ رسول خدا صلی الله علیه و آله از امت خود، بهخاطر بیاعتنائی به «قرآن» و کوتاهی آنان در اداء حق این کتاب آسمانی است: «وَ قَالَ الرَّسُولُ یَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هَٰذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا.» (فرقان/۳۰) البته طبق بعضی از روایات (ن. ک: بحار الأنوار، ج ۸۰، ص ۳۶۸) خود قرآن نیز این گلایه را به درگاه الهی عرضه میدارد.
بر همین اساس، میتوان به اهمیت قرآن کریم و ضرورت توجه ویژه به این معجزۀ جاوید الهی پی برد؛ همچنانکه میتوان لزوم تلاش برای رفع مهجوریت از آن در جامعۀ اسلامی را نیز نتیجه گرفت؛ و این مهم، همان هدف والا و ارزشمندی است که «برنامۀ محفل» بهدنبال تحقق آن بوده است. به عبارت دیگر، «برنامۀ محفل» تلاشی بود برای: معرفی قرآن بهعنوان یک پدیدۀ دوستداشتنی، رخنه در حصار بیگانگی بعضی از مردم با کلام الله مجید و ایجاد زمینۀ لازم برای آشتی ایشان با ثقل اکبر؛ آن هم در وضعیتی که جبهۀ فکری، فرهنگی، رسانهای و تبلیغاتی دشمن نیز با تمام توان، بهدنبال تخریب جایگاه قرآن در میان مسلمین و قطع پیوند معرفتی و عاطفی آنان با این کتاب آسمانی است.
یکی از بزرگترین ضعفهای ما در عرصۀ عمومی، ضعف در ایجاد و ارائۀ تصویر یا روایتی جذاب و در عین حال واقعی و متعالی، از آموزههای دینی، خصوصاً برای «نسل جدید» است
سوم ارائۀ هرگونه تحلیل، ارزیابی، انتقاد یا پیشنهادی نسبت به «برنامۀ محفل»، باید با لحاظ نکتۀ پیشگفته صورت گیرد؛ زیرا در غیر این صورت، با فهرستی از اشکالات بعضاً ناموجه مواجه خواهیم شد که نه تنها گرهی از کار فروبستۀ کشور در عرصۀ فعالیتهای رسانهای نخواهد گشود، بلکه جوانههای مبارکی همچون «برنامۀ محفل» را نیز خواهد خشکاند.
چهارم - برخیها از بعضی شباهتهای ظاهریِ «برنامۀ محفل» با دیگر برنامههای تلویزیون، بهعنوان یک نقطۀ ضعف یاد کرده و با انگِ «تقلیدیبودن»، آن را زیر سوال میبرند. برخی دیگر نیز اساساً چنین قالبهایی را مناسب محتوای دینی ندانسته و به تخطئۀ ترکیب این دو میپردازند. حال آنکه: اولاً، همان برنامههای الگو نیز خود با الگوگیری از نمونههای خارجی ساخته شدهاند؛ و ثانیاً، تجربه نشان داده است که میتوان با «غلبه بر قالبها و بومیسازی آنها»، به یک خروجی ملی و حتی دینی دست یافت. البته بدیهی است که رسیدن به این سطح از «خلاقیت»، علاوه بر یک بنیۀ قوی معنوی، معرفتی و هنری، نیازمند عزمی راسخ و همتی بلند است که به لطف خدا، در بسیاری از جوانان مؤمن و انقلابی این مرز و بوم وجود دارد.
«محفل» از اکثر کلیشههای رایج در برنامههای معارفی عبور کرد
پنجم یکی از بزرگترین ضعفهای ما در عرصۀ عمومی، ضعف در ایجاد و ارائۀ تصویر یا روایتی جذاب و در عین حال واقعی و متعالی، از آموزههای دینی، خصوصاً برای «نسل جدید» است. حال به این ضعف مهم، این را هم اضافه کنید که خیلیها به غلط خیال میکنند «ماه رمضان»، ماهِ «غمناکی» و «دلگرفتگی» است. آنوقت نتیجه چه خواهد شد؟ همین چیزی که در بسیاری از موارد دیده میشود؛ یعنی: یکسری برنامههای خشک، خستهکننده و کممخاطب معارفی، آن هم در «بهار معنویت» و «عید عبادت»، یعنی «ماه مبارک رمضان»؛ و درست در همین فضاست که «برنامۀ محفل» ساخته میشود، از اکثر کلیشههای رایج در برنامههای معارفی صداوسیما عبور میکند و با جمع بینِ «معنویت» و «جذابیت»، طرحی نو درمیاندازد. آری؛ یکی از مهمترین دلایل موفقیت و محبوبیت این برنامه، آن بود که همۀ تلاش خود را برای جاریکردنِ «شور و نشاط و شادی» در فکر و دل مخاطبان به کار بست. از نقل خاطرههای جذاب توسط شرکتکنندگان، شوخیهای داوران و نوع پوشش آنان گرفته تا جنس تشویق حضار و سبک صحنهآرایی، همه و همه ابزارهایی بودند که برای رسیدن به این هدف استخدام شده و به تحقق آن کمک کردند؛ و دقیقاً با توجه به همین توضیحات است که میتوان انتقاد برخی به «دستزدن تماشاچیان» حتی برای تشویق مهمانان و نه بهعنوان جایگزینی برای صلوات را پاسخ گفت. البته با توجه به وجود مناسبتهای حزنآلودی مثل شهادت امیرالمؤمنین علیه السلام در ماه رمضان، کاملاً طبیعی است که در تمام قسمتهای برنامه، از الگوی فوق الذکر تبعیت نشده و برخی از آنها با تِم عزا ساخته شوند.
تثبیت جایگاه جمهوری اسلامی در میان کشورهای اسلامی
ششم یکی دیگر از کارکردهای مهمِ «برنامۀ محفل»، معرفی بخشی از سرمایههای قرآنی کشور عزیزمان به مخاطبان داخلی و خارجی بود؛ و این همان اتفاق مبارکی است که ان شاء الله به تثبیت جایگاه جمهوری اسلامی در میان کشورهای اسلامی و تصحیح ذهنیت آسیبدیدۀ بخشی از مسلمانان، نسبت به تنها حکومت شیعی جهان، کمک خواهد کرد. البته روشن است که مجموع داراییهای قرآنی ما، بهمراتب بیش از آن چیزی است که در «برنامۀ محفل» به نمایش در آمد؛ و این همان واقعیتی است که میتوان با لحاظ آن، ضرورت تداوم این برنامه را نتیجه گرفت.
هفتم اینکه در «برنامۀ محفل»، بهطور همزمان و نسبتاً متناسب، به رشتههای مختلف قرآنی، یعنی: حفظ، قرائت و مفاهیم توجه شده و در کنار آن، از مواردی مثل: همخوانی، تواشیح و سرود هم غفلت نمیشود، نشاندهندۀ فراست سازندگان برنامه و درک درست آنان از نیازها و سلایق گوناگون مخاطبان در ارتباط با قرآن کریم است. همچنانکه دعوت از اقشار و اصناف مختلف قرآنی، اعم از: مردان، زنان، بزرگسالان، خردسالان، تندرستان، توانیابان، کارمندان، تحصیلکردگان، روحانیان، ثروتمندان، متوسطان، کمدرآمدان و …، آن هم نه از یک گروه اجتماعی، بلکه از اقوام، مذاهب و ملیتهای مختلف نیز تمهید هوشمندانۀ دیگری بود که به جامعیت و جذابیتِ «برنامۀ محفل» کمک کرد.
هشتم با توجه به مجموع محتوای ارائهشده در «برنامۀ محفل»، شامل: اظهارات شرکتکنندگان، بیانات داوران و نکات مجری محترم، میتوان این برنامه را ارائهدهندۀ الگوی جمع بینِ «قرآن» و «عترت» دانست؛ همان الگویی که اگرچه به «آموزههای شیعی» نزدیکتر است، اما این ظرفیت را دارد که با پشتیبانی و پیوست برنامههایی مثلِ «برنامۀ محفل»، به «حلقۀ وصل مذاهب مختلف اسلامی» تبدیل شود. آری؛ همانگونه که خودِ «قرآن»، یکی از مهمترین نقاط اشتراک مسلمین با یکدیگر بوده و ظرفیت زمینهسازی برای تحقق آرمانِ «وحدت اسلامی» را دارد، «برنامۀ قرآنی محفل» هم در همین راستا، دستاوردهای مهمی را بهدنبال داشته و توانست با تمهیداتی مثل استفاده از داوران غیرایرانی خصوصاً یک «داور عربزبان اهل سنت» از کشور سوریه و همچنین با دعوت از مسلمانان دیگر کشورها بهعنوان مهمان، هویت وحدتآفرین قرآن کریم را متجلی کند.
نهم «ترکیب متناسب و مهندسیشدۀ داوران»، یکی از مهمترین نقاط قوتِ «برنامۀ محفل» بود. سه داور ایرانی: یکی اهل علم، خوشمجلس و البته خوشآوا، دیگری قاری پیشکسوت و معلم باتجربۀ قرآن و دیگری قاری جوان، خلاق و نامآور بین المللی. دو داور هم از کشورهای سوریه و عراق: یکی از سابقهداران سنیمذهب در عرصۀ قرائت، ادبیات، سرود، تواشیح و ابتهال، با پیرنگی از محبت اهل بیت علیهم السلام و دیگری از قاریان جوان و مشهور شیعی، که با ایران اسلامی، اشتراکات فرهنگی و سیاسی زیادی داشته و بهطور خاص، زبان فارسی را هم بلد است. واقعاً ترکیب ایدهآلی است.
دهم یکی از مهمترین جلوههای خلاقیت در «برنامۀ محفل» آن بود که توانست با بهرهگیری از مؤلفههای شکلی و محتوایی مختلف، از کلیشههای رایج در برنامههای معارفی عبور کرده و سبک جدیدی از «انتقال معنا» و «تبیین» را ارائه دهد. افادات مختصر، مفید، کاربردی و متناسب با آیات تلاوتشده توسط جناب حجت الاسلام قاسمیان، گزیدهگوییهای معرفتی و گریزهای تفسیری ایشان، تلاوتها و اجراهای کوتاه، فنی، زیبا، متنوع و مرتبط با اظهارات مهمانان و اتفاقات برنامه توسط دیگر داوران، سخنان، سوالات، شعرخوانیها و دیگر نقشآفرینیهای مجری محترم و همچنین درج متن و ترجمۀ آیات تلاوتشده در پایین تصویر، بعضی از مهمترین اجزا این سبک جدید بودند.
محفل در مرحلۀ «تلاوت» باقی نماند
یازدهم «برنامۀ محفل»، بر خلاف بسیاری از برنامههای معارفی قرآنمحور، در مرحلۀ «تلاوت» باقی نماند؛ بلکه با نگاه قرآنی به موضوعاتی مثل: انقلاب اسلامی، دفاع مقدس، جبهۀ مقاومت، استکبارستیزی، هنجارهای اجتماعی، ازدواج، تحکیم بنیان خانواده و فرزندآوری، مخاطب را از این مرحله عبور داده و به فضای «درسآموزی از قرآن»، آن هم برای «زندگی امروز» وارد کرد. البته با توجه به بحران جمعیتی کشور و بهخاطر ضرورت تلاش برای رفع موانع فکری و فرهنگی موجود در مسیر افزایش جمعیت، موضوعِ «فرزندآوری»، بهشکل ویژهای مورد توجه این برنامه قرار داشت. از شرکتدادن مهمانانی با خانوادههای پُرجمعیت و تلاش برای ارائۀ تصویری دلچسب، بانشاط و امیدبخش از این خانوادهها گرفته تا نمایش پُررنگ کودکان و نوجوانان، بهمنظور چشاندن طعم شیرین بهرهمندی از فرزندان قرآنی به خانوادهها و همچنین اتفاقات بهظاهر کوچکی مثل: در آغوش گرفتن نوزادان توسط داوران، استفاده از تماشاچیان خردسال و اینکه حتی صدای همهمه و هیاهوی اطفال در استودیو هم برای بینندگان پخش شود، همه و همه بخشی از نشانههای این توجه ویژه و ان شاء الله اثربخش بود.
دوازدهم - «برنامۀ محفل» همانطور که نشان داد «دین» و «قرآن»، از «دنیا» جدا نبوده و برای حل مسائل زندگی معاصر حرف دارد، نشان داد که «دین» و «معنویت»، از «زیبایی»، «هنر» و «لطافت» هم جدا نیست. البته کاملاً روشن است که در این میان، ارتباط «قرآن» با «هنرهای آوایی»، ارتباط وثیقتری است. آری؛ «برنامۀ محفل» در کنار «حسینیۀ معلی» آغازی است برای مقابلۀ اصولی اهل تدیّن، با انحصارگرایی برخی از سلبریتیهای پُرمدعا در عرصۀ «هنر» و «رسانه»؛ همان اتفاق مبارکی که بهخاطر تلازم طبیعی با اموری مثلِ «دیدهشدن»، «عمومیشدن» و «مشهورشدن»، نیازمند مراقبتهای اساسی است.
رویکرد متفاوت نسبت به مسئله زنان
سیزدهم یکی از ویژگیهای چالشبرانگیزِ «برنامۀ محفل»، رویکرد متفاوت این برنامه نسبت به مسئلۀ «زنان» بود؛ همان رویکردی که در دعوت ویژه از بانوان قرآنی، نمایش تلاوت، تواشیح و سرود آنان، تأکید بر نقش مادران و همسران در رشد استعدادهای قرآنمحور و موارد بهظاهر سادهای مثل جانمایی دختران و زنان در ردیف پشت سر داوران، بهوضوح خود را نشان داده و اتفاقاً اسباب انتقاد طیفی از ناظران را هم فراهم آورد.
نکتۀ مهم در این خصوص آن است که: بدون توجه به اختلافنظرهای فقهی موجود در این باب از یک سو، واقعیتهای میدانی مرتبط با بحران فرهنگی، اجتماعی و امنیتی اخیر از سوی دیگر و تصمیم قطعی قوۀ عاقلۀ نظام مبنی بر اتخاذ رویکرد و روشی منعطفتر نسبت به مسائل زنان و بازتعریف چارچوبهای قانونی و فرهنگی مرتبط با آنان از سوی سوم، نمیتوان به قضاوت درست و واقعبینانهای در این رابطه رسید. به عبارت دیگر، «برنامۀ محفل» چیزی نبود جز: خروجی رسانهایِ «نگاه جدید جمهوری اسلامی به زن مسلمان» که بهشکل کاملاً آشکاری با استفاده از نظرات رهبر معظم انقلاب در این حوزه طراحی شده است؛ نگاهی که سالها آزمون و خطا را پشت سر داشته و قطعاً سالهای پُرچالش، اما ان شاء الله رو به رشدی را نیز در پیش دارد. البته مثل همۀ موضوعاتی اختلافی که امکان رد و ایرادهای عالمانه و دلسوزانه دربارۀ آنها هست، در این موضوع نیز میتوان مباحثات نظری ضابطهمند را برای رسیدن به نتایج بهتر ادامه داد.
۱۴ اختصاص بخشی از فضای برنامه به مهمانانی که به برکتِ «قرآن»، هدایت شده و با «اسلام» آشنا شدهاند، اقدام مثبت دیگری بود که «برنامۀ محفل» با انجام آن، توانست مخاطبان را با بُعد بروندینی این کتاب آسمانی نیز آشنا کند؛ همان بُعدی که توجه به آن، یکی از مهمترین ضرورتهای فرهنگی، تبلیغی و رسانهای در «دنیای معاصر» است.
۱۵ پخش اذان زنده، با اجرا داوران محترم، یکی دیگر از ویژگیهای مثبتِ «برنامۀ محفل» بود که قطعاً میتواند به رونقِ «فرهنگ اذانگویی» و در نتیجه، «تثبیت جایگاه نماز در جامعه» کمک کند.
۱۶ استفادهنکردن از یک استودیوی بزرگ یا تماشاچیان انبوه و همچنین خودداری از اغراق در دکورسازی و صحنهآرائی هم تدبیری بود که سازندگانِ «برنامۀ محفل»، برای ایجاد یک «فضای معنوی صمیمی» به کار بسته بودند.
۱۷ شاید بتوان در کنارِ «اقناع مخاطبان خاص و تهیۀ خوراک رسانهای مناسب برای آنان»، از «بیدارسازی وجدان معنوی عموم مردم» بهعنوان مهمترین اثرِ «برنامۀ محفل» یاد کرد؛ اینکه خیلیها با دیدن این برنامه، حس جدیدی را تجربه کردند، وارد دنیای تازهای شدند و برای ترمیم رابطۀ خود و خانوادهشان با قرآن، به فکر فرو رفتند.
آری؛ «برنامۀ محفل» یکی از موفقترین برنامههای صداوسیما در دورۀ مدیریت جدید این سازمان است که میتوان با تکثیر آن، فرایندِ «تبدیل ایمان مردم به عمل صالح» را سرعت بخشید؛ و این، ادعایی است که علاوه بر «اظهارات کارشناسان مختلف»، «بازخوردهای عمومی برنامه» نیز بر آن صحه میگذارند.
۱۸ البته این ذوقزدگیها و خوشحالیها، بیش از آنکه بر موفقیت این برنامه دلالت داشته باشند، از یک «عقبافتادگی جدی و کمکاری مزمن در عرصۀ تولید برنامههای دینی» حکایت دارند که امیدواریم این نقیصه، به همت جوانان مؤمن و انقلابی، جبران شود. بهعلاوه آنکه همین برنامۀ موفق محفل نیز یقیناً «قابل ارتقا» بوده و ضروری است که تهیهکنندگان آن، با ارزیابیها و نظرسنجیهای دقیق، زمینۀ لازم برای این ارتقا را فراهم آورند.
۱۹ اگر بخواهیم حق مطلب را اداء کرده و شکر نعمتهای الهی را به جا بیاوریم، باید این نکته را با صدای رسا اعلام کنیم که: یقیناً «برنامۀ محفل» بهعنوان نشانهای روشن از رشد جایگاه قرآن و رونق این کتاب آسمانی در جامعه یکی از جلوات انقلاب اسلامی، یکی از برکات عالمان راستین، یکی از ثمرات خون پاک شهیدان و یکی از حسنات رهبر قرآنی انقلاب در این کشور است.
«محفل» بیشتر از سطح توقعاتمان دیده شد / محفل در جهان به شاهکاری رسانهای تبدیل شد
سید حسنین الحلو یکی از داوران و اساتید برنامه قرآنی محفل در گفتوگو با خبرنگارمهر در خصوص این برنامه تلویزیونی گفت: «برنامه «محفل» از سطح توقعات ما بسیار جلوتر بود. تبدیل به شاهکاری شد که در کشورهای عربی و غیرعربی نفوذ پیدا کرد و مخاطب میلیونی گرفت. الحمدلله مردم از این برنامه راضی بودند و هر پیامی که در شبکه اجتماعی اینستاگرام و دیگر جاها به من رسیده تماماً ابراز لطف مردم بود.»
داور عراقی برنامه «محفل» که خود مؤذن و قاری حرم حضرت عباس علیهالسلام نیز هست، درباره زندگی حرفهایاش گفت: «شوق تلاوت از ۱۹۹۸ میلادی در من به وجود آمده بود. اولین مسابقههایم را در سال ۲۰۰۲ در قم شرکت کردم. من در آن مسابقه که برای غیرایرانیها برگزار شده بود اول شدم. بعد از آن در المپیاد بینالمللی قرآن اول شدم و سال ۲۰۰۵ هم در مسابقه کشوری عراق هم مقام اول را کسب کردم و سپس به داوری مسابقات دعوت شدم.»
وی در ادامه درباره شروع فعالیتهایش در فضای رسانهای عراق و ایران نیز گفت: «تا به امروز بیش از ۴۵۰ مسابقه داخلی و بینالمللی را داوری کردهام. کار رسانه را از ۲۰۰۷ شروع کردم، ابتدا تهیهکنندگی و بعد اجرا. اولین برنامهای که اجرا کردم، برنامه حلیة القرآن در شبکه الفرات بود. در این برنامه قاریان مصری بسیاری شرکت کردند. من در حلیة القرآن میزبان استاد بزرگ، ابوالعینین شعیشع بودم. همچنین مهمانانی چون محمود شحات، یاسر عبدالباسط و طبلاوی نیز که همگی از قاریان بزرگ هستند در این برنامه حضور یافتند.مهمترین برنامه من بعد از «حلیه القرآن»، برنامه «وجیه بالحسین» بود. این برنامه یک استعدادیابی مداحی پرمخاطب در عراق بود. و بعد از آن از سال ۲۰۱۴ تا کنون توفیق حضور در ماذنه مشترک بین حرم امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) را داشتهام و غروب شنبه و ظهرهای یکشنبه اذان حرم را میگویم.»
وقتی گفته میشود «برنامۀ محفل» موفق بوده است، یعنی: از این به بعد، یکی از بهانههای دلتنگی برای ماه رمضان، چیزی نیست جز: همین برنامۀ دوستداشتنی. بله؛ از همین الآن، این ماییم و این روزشماری برای دیدن دوبارۀ «ماه خوب خدا» و لذتبردن از «برنامۀ خوب محفل».