متخصصان می گویند انتخاب رشته تحصیلی، اهمیت فراوانی در آینده هر فردی دارد؛ زیرا یک انتخاب نادرست، سبب افت علمی کشور، کاهش و حتی از بین رفتن منابع اقتصادی و انسانی، بی‌تفاوتی و بی‌انگیزه شدن دانشجو نسبت به مسایل فردی و اجتماعی و ایجاد اختلالات روانی و افسردگی فرد می‌شود.
محمد شیرزاده، پایگاه خبری دانا، سرویس آموزش؛ همه ما در زندگی، بارها دست به انتخاب می‌زنیم. لحظات انتخاب، لحظاتی بسیار حساس هستند؛ چون با تصمیم‌گیری در مورد روش یا پدیده‌ای خاص، هر فرد سرنوشت خود را رقم می‌زند. انسان با انتخاب‌های خود، مسیر زندگی‌اش را تعیین کرده و سرنوشت خود را رقم می زند.
انتخاب در زندگی همه ما از اهمیت بالایی برخوردار است. با انتخاب درست می‌توان از منابع مادی، مالی، انسانی و اطلاعاتی به شیوه‌ای مناسب بهره برداری کرده و از اتلاف این منابع جلوگیری کنیم. انتخابی که مبتنی بر اطلاعات و بینش باشد، می‌تواند به تصمیم گیرنده در جلوگیری از اتلاف منابع کمک کند؛ از سوی دیگر، فرد تصمیم گیرنده، باید نسبت به انتخاب خود پاسخگو باشد؛ بنابراین، انتخاب صحیح همچنین می‌تواند فرد را از عواقب انتخاب نادرستش حفظ کند.
یکی از مراحلی مهم زندکی که بسیاری از افراد، دست به انتخاب می‌زنند، بعد از کنکور و برای انتخاب رشته تحصیلی در دانشگاه است. این انتخاب هم بسیار مهم و حیاتی است؛ زیرا فرد پس از انتخاب، مسیر شغلی، مالی و حتی خانوادگی خود را نیز مشخص می‌کند.
انتخاب رشته تحصیلی، اهمیت فراوانی دارد؛ زیرا یک انتخاب نادرست، سبب افت علمی کشور، کاهش و حتی از بین رفتن منابع اقتصادی و انسانی، بی‌تفاوتی و بی‌انگیزه شدن دانشجو نسبت به مسایل فردی و اجتماعی و ایجاد اختلالات روانی و افسردگی در او می‌شود. بنابراین، انتخاب رشته تحصیلی را می‌توان یکی از مهمترین انتخاب‌های هر فرد پس از پایان تحصیلات دوره متوسطه برشمرد که به نوعی زندگی آینده او را ترسیم می‌کند.
اهمیت انتخاب رشته صحیح
انتخاب رشته آخرين قدم در فرآيند ورود دانش‌آموزان به دانشگاه است بنابراین نتيجه زحمات چندين ساله داوطلبان به یک انتخاب رشته صحیح و منطقی بستگي دارد. پی بردن به اینکه چگونه يک انتخاب رشته صحيح داشته باشيم در رسیدن به موفقیت بسیار اهمیت دارد.
باید بدانید اقدام در مرحله انتخاب رشته تحصیلی در معرض آسیب هایی است که بی تفاوتی و بی اطلاعی نسبت به آن ها می تواند موفقیت در دانشگاه، آینده و توانایی جوانان را تحت تأثیر منفی قرار دهد. همچنان که مواجهه درست، سنجیده منطقی و مدبرانه با آن می تواند نویدبخش آینده و راهی مطمئن و کم دغدغه برای آن ها باشد.
عوامل مؤثر در انتخاب رشته دانشگاهی چیست؟
عوامل مؤثر در انتخاب رشته را به دو دسته عوامل فردی و درونی و عوامل اجتماعی و بیرونی می‌توان تفکیک کرد. با توجه به این تقسیم‌بندی، در این‌جا پیرامون هر یک از عوامل مشخص شده توضیح مختصری ارائه می‌گردد:
الف- عوامل فردی و درونی
1- انگیزه: انگیزه به عاملی تعبیر می‌شود که اساس رفتار آگاهانه افراد را تشکیل می‌دهد. معمولاً فراهم آمدن مجموعه‌های از شرایط و مقتضیات که موجب انگیزش فرد برای وصول به هدفی می‌شود، مبنای شکل‌گیری و ایجاد این عامل، یعنی انگیزه می‌گردد. بسته به نوع شرایط و مقتضیات انواع مختلفی از انگیزش و محرک‌ها را می‌توان برشمرد.
انگیزه واقعی مبین نیروی درونی است که مشوق و محرک فرد برای حرکت به سوی مطلوب است. البته عامل این شوق و حرکت تنها نیروهای نهایی و درونی نیست، بلکه محیط بیرونی فرد بر ایجاد آن اثر می‌گذارد. این تأثیرات محیط بیرونی (خانواده، مدرسه، دوستان، جامعه) است که می‌توان موجب ایجاد انگیزه کاذب شود. لذا، داوطلبان ورود به دانشگاه به یک بررسی درونی همه جانبه، تأمل در خواسته‌ها و عواملی که موجب می‌شود آن‌ها به زمینه خاص علمی بگرایند، نیازمندند. انتخاب رشته‌ای که در راستای انگیزه واقعی فرد صورت بگیرد به عنوان انتخاب رشته اصلح مطرح است.
2- علاقه: علاقه را می‌توان به ترجیح میان اشیاء مختلف هنگام انتخاب تعبیر نمود. گرچه انگیزه و علاقه ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند و شاید بتوان علاقه را نوعی انگیزه بالفعل قلمداد نمود، ولی بهتر است در مسائل حساسی مانند انتخاب رشته که به آینده داوطلب مربوط می‌شود، هر کدام را در جایگاه ویژه خود قرار دهیم، بدون آن‌که ربط مستقیم آن‌ها را نادیده بگیریم.
داوطلب نمی‌تواند در کنکور سراسری و در هدف ورود به دانشگاه بدون انگیزه باشد و احتمالاً پذیرش دشواری این رقابت سنگین باید به معنای وجود انگیزه قوی برای ادامه تحصیلات دانشگاهی باشد، اما ممکن است که هنوز علائق وی شکل واضحی نیافته باشند و داوطلب از میان رشته‌های متنوع دانشگاهی به علاقه واقعی خود دست نیافته باشد. به هر حال، احتمالاً هر داوطلبی باید به یک یا چند رشته تحصیلی علاقه داشته باشد. در این‌جا علاقه به معنای خواستن و دوست داشتن شفاف است بدون اینکه عوامل خارجی این خواستن را کدر نموده باشند. انگیزه کاذب می‌تواند ایجاد علاقه کاذب کند.
بدین ترتیب که ممکن است داوطلب در فضایی قرار گیرد که دیگران همواره از رشته‌های خاص دانشگاهی برای وی بتی را ساخته باشند و با صدها دلیل (فهمیده و نفهمیده) رشته‌های مطلوب خود را برای داوطلب بیارایند، و به تدریج علاقه کاذبی را در وجود او بنشانند. در اینجاست که خانواده داوطلب و نیز دوستان واقعی او باید به وی کمک کنند تا او علائق واقعی و اصیل خود را از علائق کاذب باز شناسد. علاقه واقعی در راستای انگیزه واقعی است. چنانچه علاقه براساس انگیزه واقعی شکل بگیرد، از آن باید به عنوان یکی از مهمترین عوامل مؤثر در انتخاب رشته یاد کرد.
3- شناخت: عامل بعد، شناخت کافی داوطلب از رشته‌های دانشگاهی است. شناخت مبیین آگاهی معرفت کافی از موضوع مورد بررسی و انتخاب است. علاقه بدون شناخت نمی‌تواند واقعی باشد. ممکن است که داوطلب بدون شناخت رشته‌های دانشگاهی در خود انگیزه قوی برای تحصیلات عالیه بیابد. ولی نمی‌تواند نسبت به رشته‌ای که هیچ شناختی از آن ندارد، علاقه‌مند باشد. لذا، داوطلب باید تلاش کند که از هر طریق ممکن شناخت کافی از رشته‌های دانشگاهی را به دست آورد.
بعضی از منابعی که هم اکنون در دسترسند عبارتند از: دفترچه معرفی رشته‌های تحصیلی گزینه دو که مطالب آن به معرفی و توضیح رشته‌های دانشگاهی می‌پردازد و همچنین، مطالبی که در این خصوص در نشریات پیک سنجش و راه دانشگاه منتشر شده است، قابل استفاده می‌باشد. علاوه بر این «آشنایان و دوستانی که دانشجو یا فارغ‌التحصیل رشته‌های دانشگاهی هستند»، «مطالبی که مشاوران خبره در دبیرستان یا از طریق رسانه‌های گروهی مطرح می‌کنند»، «تماس با دانشگاه‌هایی که مجری رشته‌ها مورد نظر هستند»، «بروشورهای مختلفی که در زمینه رشته‌های تحصیلی یا مشاغل گوناگون وجود دارد»، می‌تواند اطلاعات لازم را برای کسب شناخت لازم در اختیار بگذارند.
ب- عوامل بیرونی و اجتماعی
1- محیط بیرونی: منظور از محیط بیرونی، کلیه عوامل و افرادی است که با داوطلب در تماس و مراوده بوده و به نوعی در تصمیم‌گیری‌های وی در ارتباط با انتخاب رشته تأثیر می‌گذارند. در این خصوص از خانواده، مدرسه، دوستان و جامعه‌ای که داوطلب را مستقیماً احاطه کرده و با او برخورد دارند، می‌توان نام برد. محیط بیرونی می‌تواند در دو جهت مختلف عمل کند. جهتی مثبت که عبارت از کمک به داوطلب برای کاوش درونی، کشف علاقه واقعی و میزان استعداد تحصیلی و دور ساختن داوطلب از تصمیم‌گیری براساس احساس بدون شناخت می‌باشد و جهت منفی که القاء علایق و برداشت‌های شخصی خود به داوطلب است بدون آن‌که انگیزه، علاقه، توان علمی و استعداد داوطلب چندان مورد توجه قرار گیرد.
داوطلبان کنکور سراسری که مبادرت به انتخاب رشته می‌کنند باید دقت کامل مبذول دارند تا از محیط بیرونی فقط در جهت اثرگذاری مثبت آن بهره ببرند و خود را تا حد امکان از تأثیرات نامطلوبی که منجر به انحراف آن‌ها از مسیر صحیح می‌گردد، دور نگه دارند.
2- اشتغال: عامل اشتغال در انتخاب رشته دانشگاهی، نقش دوگانه‌ای را ایفا می‌کند. برای برخی هدف ورود به دانشگاه اصولاً تصدی شغل‌های خاص است که بدون قبولی در آن رشته دانشگاهی، وصول به آن امکان‌پذیر نیست. برای برخی دیگر قبولی چنان مهم است که اصولاً در زمان انتخاب رشته به مسأله اشتغال مرتبط با آن رشته توجه نمی‌کنند. در ارتباط با مسأله اشتغال نکات زیر به اختصار مطرح می‌شود:
کلیه داوطلبان به شغلی که آن رشته دانشگاهی منتهی به آن می‌شود (یا می‌تواند بشود) حتماً توجه کنند هر چند که هدف ورود به دانشگاه به هیچ‌وجه نباید فقط به مسأله اشتغال محدود شود.
داوطلب از نظر روحی و روانی باید آمادگی لازم برای پذیرش کار مرتبط با رشته مورد نظر را داشته باشد. به عنوان مثال کسی که مشاهده خود برای او غیر قابل تحمل بوده و حتی از آن می‌هراسد، نباید رشته‌ای را انتخاب کند (مانند پزشکی و دامپزشکی) که در زمان اشتغال همواره امکان این برخورد وجود دارد. اشتغال در برخی از رشته‌ها، عمدتاً به معنای کار در آزمایشگاه است، مانند رشته‌های علوم آزمایشگاهی، شیمی کاربردی و نظایر این‌ها. برخی از رشته‌ها در نهایت منجر به شغلی می‌شوند که غالباً باید خارج از شهرها صورت پذیرد مانند رشته استخراج معدن، تعدادی از رشته‌های کشاورزی و غیره. رشته دامپزشکی همواره برخوردهای خاصی را با دام و طیور دارد. رشته حقوق نوع ویژه‌ای از آمادگی روانی را می‌طلبد. رشته مشاوره و شاید روان‌شناسی نیاز به آمادگی خاص درونی دارند، همچنین است رشته‌های معلمی و دبیری که باید توأم با عشق و علاقه ویژه به امر آموزاندن باشد. به‌هر حال فرد باید آمادگی روحی و روانی لازم را برای تصدی شغلی که رشته دانشگاهی منتهی به آن می‌شود، حتماً داشته باشد.
علاوه بر آمادگی روحی و درونی، باید داوطلب آمادگی بدنی برای اشتغال در شغل ذیربط را داشته باشد. مثلاً، استخراج معدن، نقشه‌برداری، تکنسین اتاق عمل، حتی رشته‌های دبیری نیاز به نوعی آمادگی بدنی دارند. در این ارتباط داوطلبان دختر باید توجه بیشتری داشته باشند. اگر شغل مرتبط با رشته‌ای، آمادگی خاص بدنی و کار در محیط ویژه‌ای را می‌طلبد که آمادگی لازم برای این مهم در آن‌ها وجود ندارد، لذا نباید چنین رشته‌ای را انتخاب کنند.
توجه به زمینه اشتغال نیز مهم است. برای تعدادی از رشته‌ها زمینه اشتغال به مراتب بیشتر فراهم است تا رشته‌های دیگر. لذا اگر برای داوطلبی تضمین اشتغال مهم است باید عمدتاً در پی رشته‌هایی باشد که زمینه کار مناسبی دارند. در این ارتباط داوطلب باید از افراد و مراجع آگاه، اطلاعات لازم را به دست آورد.
3- عنوان اجتماعی، برداشت اجتماعی: عنوان پاره‌ای از رشته‌ها و همین طور عناوین اجتماعی که تعدادی از شغل‌های مرتبط با رشته‌های دانشگاهی به دنبال خود دارند، برای برخی از داوطلبان مهم است. حال این اهمیت به معنای علاقه و توجه است یا به معنای عدم علاقه و دوری جستن از آن. به نظر می‌رسد که تعدادی از رشته‌ها دارای عناوین جذاب اجتماعی هستند و همین عناوین است که می‌تواند یک کشش کاذب در داوطلب ایجاد کند و او را از مسیر صحیح تصمیم‌گیری منحرف سازد. به هر حال، داوطلب باید میزان اهمیت عنوان اجتماعی را که فارغ‌التحصیلان رشته مورد نظر به دوش می‌کشند، برای خود تجزیه و تحلیل کند.
4- محیط ویژه دانشگاهی: بر تعدادی از دانشگاه‌ها شرایط خاص آموزشی حاکم است. حتی در برخی از آن‌ها، دانشجو باید تحت انضباط و رفتار ویژه‌ای قرار گیرد. به‌عنوان مثال کسی که یک رشته دانشگاهی مربوط به نیروهای نظامی، انتظامی یا صنایع دفاع را انتخاب می‌کند باید توجه داشته باشد که در داخل دانشگاه باید از مقررات خصوصی تبعیت کند. بعضاً باید لباس فرم بپوشد. گاه علاوه بر دروس علمی دوره، باید دروس مورد نیاز شغل آینده را بگذارند.
تمرینات بدنی و آمادگی‌های رزمی و آشنایی و کار با سلاح‌های جنگی نیز در برنامه دانشجو قرار می‌گیرد. لذا فردی که این قبیل رشته‌ها را انتخاب می‌کند، حتماً باید تناسب روحیه خود را با شرایط و مقتضیات محیط آموزش در نظر بگیرد. البته این سخن به این معنا نیست که این رشته‌ها را نباید انتخاب کرد، بلکه بیشتر عکس آن مدنظر است و آن به این که علاوه بر رشته‌های بسیار خوبی که در این دانشگاه‌ها عرضه می‌شود، نوعی زمینه اشتغال آتی نیز برای داوطلبان فراهم می‌شود و نباید بیم مبهمی که داوطلب از این گونه محیط‌ها دارد وی را از انتخاب این‌گونه رشته‌ها باز دارد.
کلام آخر
برای انتخاب رشته صحیح و آگاهانه داوطلبان باید تنها از نظرات افرادی استفاده کنند که دارای اطلاعات کافی در زمینه انتخاب رشته باشند. همچنین می‌توانند از منابعی که جهت بالا بردن آگاهی در زمینه انتخاب رشته توسط سازمان منتشر شده است، بهره‌برداری کنند.
همچنین داوطلبان باید در انتخاب رشته محدودیت‌ها و شرایط خاص خود را در نظر داشته باشند و پس از انجام مشورت‌های لازم، جمع بندی و بر اساس نتایج حاصله در زمینه انتخاب رشته تصمیم گیری کنند، همچنین در کنترل کد رشته‌های انتخابی مورد علاقه خود، باید به اولویت رشته های تحصیلی انتخابی، مقطع تحصیلی رشته‌ها، دانشگاه محل رشته‌های تحصیلی انتخابی، شهرهای محل دانشگاه‌ها و دوره‌های تحصیلی رشته‌های انتخابی، دقت کافی داشته باشند.
