خاص و منحصر به‌فرد بودن مراسم عزاداری یزدی‌ها که به نوعی هویت فرهنگی و مذهبی آنها را به نمایش می‌گذارد و بسیاری از آنها متأثر از اقلیم، اعتقادات و باورهای مردم است، سبک‌های ویژه‌ای را در عزاداری‌ها خلق کرده که در نهایت منجر به ثبت ملی بسیاری از آنها شده است.
نخل برداری نماد عزاداری مردم یزد
آئین نخل‌برداری، نماد عزاداری مردمان استان در سوگ حضرت امام حسین (ع) است، این مراسم در هیچ نقطه‌ای از کشور به این سبک و سیاق اجرا نمی‌شود و این مراسم به عنوان اصلی‌ترین آئین و نماد عزاداری مردم یزد به ثبت ملی رسیده است.
معاون میراث‌فرهنگی، اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد درباره آئین‌های محرمی استان یزد گفت: تاکنون ۳۶ مورد از مراسم و آئین‌های مربوط به ماه محرم استان یزد در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.
عبدالمجید شاکری شمسی این رسوم و آئین‌ها را مربوط به شهرستان‌های مختلف استان نظیر ابرکوه، اردکان، بافق، تفت، مهریز، میبد و یزد عنوان کرد که برخی از آنها به صورت مشترک برگزار می‌شود که از جمله آنها می‌توان به سینه زنی‌های گروهی و نخل برداری اشاره کرد.
وی با بیان اینکه برای حفظ آنها نسبت به ثبت این آئین‌ها در فهرست آثار ناملموس کشور اقدام شده است، ادامه داد: شهرستان‌های ارکان و میبد دارای بیشترین آئین محرمی ثبت شده هستند، از جمله مراسم شاخص این شهرستان‌ها می‌توان به مراسم هشتم محرم شهرستان ابرکوه، مراسم روز عاشورا و نخل برداری حسینیه امام تفت، عزاداری و نخل برداری در تفت به‌عنوان طولانی‌ترین نخل برداری ایران، تعزیه در روستای توت اردکان، مراسم اجغه زنی بافق از مهم‌ترین مراسم مذهبی در ماه‌های محرم و صفر، هستند.
مراسم نخل گردانی و سوگواری امام حسین (ع) در شهر یزد، هرساله صدها نفر از عاشقان حسینی را از نقاط مختلف کشور به خود جذب می‌کند، همچنین گردشگران خارجی از کشورهای مختلف در این آئین‌ها شرکت می‌کنند.
آئین شاخص محرم در شهرهای استان یزد
مسئول ثبت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد نیز در گفتگو با خبرنگار مهر از جمله آئین شاخص استان یزد در ماه محرم را علم‌بندی و علم‌گردانی روستای طزرجان شهرستان تفت، مراسم عزاداری روستای توت شهرستان اردکان، مراسم پیشواز محرم، آئین نخل‌برداری و عزاداری مردم در ندوشن در شهرستان میبد و تعزیه‌گردانی تا جوش زنی در شهرستان ابرکوه عنوان کرد.
ناصر بابایی ندوشن ادامه داد: مراسم شده‌بندی احمدآباد اردکان، آئین نخل‌برداری و آئین سنج‌زنی، شاه حسن و شاه حسین و آئین نخل‌برداری مهرجرد همگی از آداب و رسوم شهرستان میبد و همچنین طبل زنی به عنوان آئین موسیقی محرم ابرکوه، از دیگر مراسم ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور هستند.
ادوات عزاداری ماه محرم
مردم هر منطقه از استان یزد آئین‌های مشترک و متفاوتی برای عزاداری ماه محرم دارند اما ادوات عزاداری در بسیاری از این آئین‌ها مشترک است که از جمله آنها می‌توان به علم، کتل، بیرق، توق، شده و.... اشاره کرد.
هر هیئت استان دارای علم مخصوصی است که بیانگر و گویای نام هیئت و محله است. توق را نیز علم مانندی معرفی می‌کنند که بر سر آن به جای پرچم، منگوله‌ای از پشم یا ابریشم آویزان است و نماد بزرگی و صولت و هیبت علمدار کربلا، حضرت ابوالفضل (ع) به شمار می‌رود. بیرق نیز نوعی علم تک پایه است که یک نفر آن را حمل می‌کند و پارچه آن به صورت سه گوش و یا مستطیل است.
شُدّه هم علمی تک پایه است و بیشتر در شهرستان‌های اطراف اجرا می‌شود. در گذشته در ماه محرم اسبی را زین کرده و با شال و یراق می‌آراستند و آن را در تشییع جنازه صاحبش شرکت می‌دادند که به این مراسم کتل‌بند می‌گویند.
این مراسم امروزه به ندرت در شهر یزد اجرا می‌شود در حالی که در گذشته حضور این اسب در مراسم عزاداری به نشانه اسبی که صاحبش را از دست داده، به عزای عزاداران می‌افزود.
آئین عزاداری مردم حسینیه ایران
نخل برداری و سینه زنی یکی از نمادهای اجتماعی عزاداران حسینی در جای جای حسینیه ایران برای نشان دادن شکوه مراسم است. اما برنامه‌های دیگری نیز به صورت ویژه در هر منطقه استان اجرا می‌شود که بسیار قابل توجه است.
از جمله این مراسم می‌توان به مراسم جوش دوره، چاوشی‌خوانی در عزاداری‌ها، پرسه‌زنی، بازسازی وقایع عاشورا روی کامیون‌ها، پخت آش نذری در شب اول محرم و مراسم کتل‌بندی اشاره کرد.
مراسم جوش دوره
جوش دوره یکی از قدیمی‌ترین سبک‌های عزاداری استان یزد است که این نوع عزاداری، قدمتی ۱۵۰ ساله دارد. این مراسم با خواندن اشعاری بر گرد نخل یا ستون وسط مسجد یا حسینیه به صورت جواب در جواب اجرا می‌شود و این آئین از مراسم ثبت ملی شده است.
چاوشی‌خوانی در عزاداری‌ها
چاوشی خوانی نیز از مراسم ثبت ملی شده است. با آغاز مراسم چاوشی‌خوانی، چاوش‌خوان‌ها با خواندن اشعار، توجه عزاداران را به خود جلب می‌کردند و به این ترتیب صفوفی در دو یا چند گروه گرداگرد چاوشی خوان تشکیل می‌شود و به عزاداری می‌پردازند.
پرسه‌زنی
از دیگر مراسم رایج و ثبت ملی شده استان در عزاداری‌های ماه محرم پرسه‌زنی است. این مراسم بعداز ظهر روز تاسوعا، در محله‌های مختلف شهرهای استان به ویژه شهر مهریز اجرا می‌شود.
مراسم کتل‌بندی
«کتل بندی» از آئین‌های مردم استان به ویژه در شهرستان میبد در ماه محرم است. این مراسم معمولاً در روز عاشورا اجرا می‌شود و در آن کتل‌هایی چون شط فرات، خیمه‌گاه، خرابه شام، دیر راهب، تنور خولی و … که هر کدام بیانگر وقایع روز عاشورا و مسیر حرکت اسرا به شام است، به نمایش در می‌آید.
همه این آئین، سبک‌ها و ادوات عزاداری نشانه عشق و ارادت مردم یزد به اهل بیت (ع) به ویژه امام حسین (ع) است. آئینی هایی که تنها مختص مسلمانان نیست و زرتشتیان یزدی، هم در برگزاری و هم در مشارکت این برنامه‌ها نقش پررنگی دارند.
