۱۰ شهریور در تاریخ ایران و جهان چه گذشت؟

70 - سالروز ويران شدن اورشليم به دست روميان

يکم سپتامبر سال 70 ميلادي نيروهاي امپراتوري روم به فرماندهي تيتوس Titus پسر وسپاسيان Vespasian امپراتور وقت، شهر اورشليم را پس از يك محاصره طولاني، جز برج جنوبي آن كه هزار يهودي از آن دفاع مي كردند متصرف شدند؛ ويران ساختند و قتل عام كردند. برج جنوبي هم هفتم سپتامبر سقوط كرد. در جريان تخريب اورشليم، معابد يهود از بين رفت. مقاومت يهوديان در برابر سلطه روميان چهار سال طول كشيده بود.
 
 اين شهر شش قرن و اندي پيش از آن نيز به دست بخت النصر امپراتور بابل ويران شده و باقيمانده ساكنانش به اسارت به بابل منتقل شده بودند كه كوروش بزرگ بنياد گذار ايران زمين پس از تصرف بابل آنان را به سال 538 پيش از ميلاد به زادگاه خود بازگردانيد و به هزينه ايران شهرشان را از نو ساخت . كوروش به هزينه ايران بنادر فنيقي صيدا و صور( در لبنان امروز ) را كه بابلي ها ويران ساخته بودند باز سازي كرد.
   
كار نگارش جزئيات ويراني دوم اورشليم را «فلابيوس ژوزفوس» مورخ يهودي كه در آغاز جنگ از اعضاي مقاومت بود در سال 75 ميلادي به پايان رسانيد كه موجود است. جنگ هنگامي آغاز شده بود كه وسپاسيان فرماندار متصرفات روم در شرق مديترانه بود و با بلاش شاه اشكاني ايران مناسبات حسنه داشت، به گونه اي كه در سال 69 ميلادي پس از درگذشت امپراتور روم هنگامي كه جمعي از افسران رومي وي را به عنوان نامزد خود به سناي اين كشور معرفي كردند وسپاسيان به بلاش پيغام فرستاد كه چون در شهر «رم» شهرت چشمگير ندارد ممكن است در صورت راي مثبت سنا، انتخاب او با مخالفت پاره اي از ژنرالها رو به رو شود و از او خواست كه در اين صورت به وي كمك كند كه حقش را بگيرد و بلاش موضوع را به سناي ايران (مهستان) احاله كرد و سناي ايران تصويب كرد كه در صورت درخواست وسپاسيان چهل هزار سوار كماندار كه پياده روم حريف آن نبود به كمك او برود، ولي وسپاسيان پس از راي سناي روم در جلسه مورخ 21 دسامبر 69 ميلادي، با مقاومت رو به رو نشد كه به كمك ايران نياز پيدا كند. با وجود اين، توسط پسر خود تيتوس نامه تشكر آميز به مهستان فرستاد. تيتوس در 19 سپتامبر سال 81 ميلادي از بيماري طاعون درگذشت.

1174 - آغاز ساخت برج معروف پيزا در ايتاليا

در اولين روز سپتامبر 1174م عمليات احداث و ساخت برج معروف پيزا در شهر پيزاي ايتاليا آغاز شد. هدف از ساختن برج پيزا در شهر پيزاي ايتاليا، نصب يك ساعت بزرگ بر بالاي آن بود. اما مدتي بعد از شروعِ كار، اين برج 55 متري در حدود 5 متر از خط مستقيم منحرف شد. به همين دليل، اين بنا به بُرج كجِ پيزا شهرت يافت. هم اكنون با تلاش مهندسين و كارشناسان كشورهاي مختلف، انحراف اين برج كه منبعي مهم براي صنعت گردشگري ايتاليا محسوب مي‏شود، تا حدي اصلاح شده است.

1939 - روزي كه جنگ جهاني دوم آغاز شد

جنگ جهاني دوم در يكم سپتامبر سال 1939(73 سال پيش، روزي چون امروز) با حمله نظامي آلمان به لهستان آغاز شد. اين جنگ تا يكمين هفته ماه مي سال 1945 در اروپا و تا نيمه آگوست همين سال در خاور دور ادامه يافت و مسكو و واشنگتن را دو ابرقدرت جهان كرد و ....
    
جنگ، ساعت 5 و 45 دقيقه بامداد يكم سپتامبر آغاز شد و همان روز تا اواخر شب، نيروهاي آلمان دانتزيك (گدانسك) را كه طبق قراردادهاي پايان جنگ جهاني اول، توسط فاتحان از آلمان جدا و به لهستان واگذار شده بود پس گرفتند. حمله نظامي آلمان به لهستان، يك هفته پس از انعقاد پيمان عدم تجاوز آلمان و شوروي آغاز شده بود كه اگر آلمان دو سال بعد اين پيمان را نقض نكرده بود، جهان در كنترل اين دو قدرت (مسكو و برلين) قرار مي گرفت.
   
متعاقب حمله آلمان به لهستان، سوم سپتامبر انگلستان و دومينيونهايش (استراليا، نيوزلاند و ...) و سپس كانادا و آفريقاي جنوبي به آلمان اعلان جنگ دادند. فرانسه در همان سوم سپتامبر و شش ساعت بعد از انگلستان به آلمان اعلان جنگ داد ولي جنگ اين دو کشور از ششم اكتبر آغاز شد. شوروي و اسلواكي نيز از هفدهم سپتامبر به لهستان حمله ور شدند و باقيمانده ارتش لهستان كه از برابر آلمان عقب نشيني كرده بود مجبور به خروج از وطن شد و به روماني و مجارستان پناه بُرد.
    
لهستان 36 روز پس از آغاز حمله به زانو درآمد و ميان روسيه و آلمان قسمت شد. در جريان جنگ جهاني دوم، لهستان بيش از 20 درصد نفوس خود را از دست داد. لهستانِ اسلاوتبار قبلا هم قرنها در كنترل روسيه بود و در سال 1944، بازهم اين نظاميان روس بودند كه آن را از دست آلمان خارج ساختند كه تا اواخر دهه 1980 متحد روسيه بود و عضو بلوك شرق. چند سال پس از انحلال بلوك شرق كه که به نوشته چندين مورخ، با غفلت گورباچف صورت گرفت، لهستان به عضويت اتحاديه نظامي غرب ـ «ناتو» درآمد و در آگوست 2008 [از فرصتي كه مسئله گرجستان به دست داده بود استفاده كرد] به آمريكا اجازه داد كه در خاك آن كشور پايگاه ضد موشكي و رهگيري مستقر سازد (كه کرملين آن را عملي برضد روسيه تلقي کرده، نه آنطور كه عنوان شده با هدف جلوگيري از رسيدن موشكهاي ايران به غرب). به اظهار تفسيرنگاران روس، دولت لهستان با دادن اين مجوز بارديگر خودرا در معرض همان خطرها قرارداده است. [احتمالا اشاره اين مفسران به تعرض نظامي ژنرال پاسكويچ در نيمه اول قرن نوزدهم به لهستان بوده است كه بسيار خشونت آميز بود.].
   
حمله نظامي يكم سپتامبر 1939 آلمان به لهستان در سالگرد شكست ارتش فرانسه در سال 1970 از آلمان (نبرد سدان) و تسليم شدن ناپلئون سوم پادشاه وقت فرانسه به ويلهلم يکم پادشاه پروس آغاز شده بود. در پي اين پيروزي بود كه ويلهلم به «ورساي» فرانسه رفت و خود را قيصر (امپراتور) همه آلماني ها اعلام كرد و به اين ترتيب آلمان (رايش) ابرقدرت جهان وقت شد، انگلستان دوم و روسيه به رديف سوم پايين رفت و دوران دسته بندي نيروهاي رقيب (صلح مسلح) و عمدتا بر سر بلعيدن سرزمينهاي قاره هاي دوردست آغاز شد كه تا جنگ جهاني اول ادامه يافت و به اين جنگ منتهي شد. تحميلات تحقيرآميز فاتحان جنگ جهاني اول بر ملت آلمان و ازجمله دادن قسمتي از اراضي آن به لهستان بود كه آتش جنگ جهاني دوم را برافروخت.
  
 به گفته اصحاب نظر، زياده خواهي بلوك غرب پس از فروپاشي شوروي و خروج نظامي ـ سياسي روسيه از اروپاي مركزي و شرقي كه به صورت محاصره اين كشور درآمده است ممکن است بعدا به دوران معارضه تازه اي منجر شود. اين بار وضعيت جهان چيزي ديگر است زيرا كه قدرت هاي ديگري سر برافراشته و در حال طلوع هستند ـ کشورهايي که قبلا تحت استيلا بودند. اين قدرت هاي در حال طلوع رقابت را با اقتصاد آغاز کرده اند و اقتصاد غرب را که چند قرن برتري داشت هدف قرار داده اند.

1969 - قذافی با کودتا به قدرت رسید

دسته اي از افسران جوان ليبيايي به رهبري سرهنگ معمر قذافي [در آن زمان 29 ساله] يكم سپتامبر 1969 بر ضد ملك ادريس سنوسي پادشاه ليبي كه در سفر خارج بود بپاخاستند و اورا بركنار كردند. اين گروه كه تحت تاثير افكار ناسيوناليستي جمال عبدالناصر قرار گرفته بودند بعدا بر شعارهاي خود سوسياليسم اسلامي، اختيارات تنها از آن مردم است و ... را افزودند.

قذافي از آن زمان تا اواسط سال 2011 عملا رهبري جماهيريه ليبي را برعهده داشت و در دهه هاي آخر اورا «برادر ـ رهبر» خطاب مي کردند. دوران سلطنتي بودن ليبي تنها 18 سال طول کشيد. انگليسي آن را به رياست يک عرب حجازي تبار سلطنتي کرده بودند. ليبي از دهه دوم قرن 20 تحت سلطه ايتاليا و پيش از آن عثماني قرارداشت و در عهد باستان از متعلقات امپراتوري روميان بود. ايتاليايي ها پس از تصرف ليبي در دهه دوم قرن 20 به اقتباس از يونان قديم آن را «ليبيا» خواندند که اين اسم باقي مانده است. ليبي امروز يک ميليون و 800 هزار کيلومتر وسعت (بزرگتر از ايران) و 6 ميليون جمعيت دارد که يک سوم اين جمعيت در پايتخت زندگي مي کنند. ليبي کشوري ثروتمند و صاحب نفت است. معمر قذافي بيستم اکتبر 2011 به دست مخالفان مسلح افتاد و کشته شد.

1962 - زلزله مرگبار قزوين

ساعت 11 بعد از ظهر يکم سپتامبر 1962 (دهم شهريور 1341) زمين لرزه شديدي در منطقه بوئين زهراي قزوين روي داد كه تهران را هم به لرزه درآورد. تلفات اين زمين لرزه را ده تا بيست هزار كشته گزارش كرده اند. 40 سال بعد بار ديگر زلزله سختي در همان محل روي داد كه باز هم تلفات داشت، ولي به مراتب كمتر. در شهريور 1389 (دهه آخر آگوست 1962) هم زلزله اي در منطقه دامغان روي داد که شهر تهران نيز تکان خورد. اين زمين لرزه تلفات سنگين نداشت. بوئين زهرا در غرب تهران و دامغان در شرق آن قرار گرفته است.
 
يكم سپتامبر 1923 (39سال پيش از زلزله قزوين و در همان روز و همان ساعات) يك زمين لرزه شديد ژاپن را تكان داده بود كه بر اثر آن، تنها در مناطق توكيو و يوكوهاما بيش از يكصد هزار تن كشته شده بودند. طبق برخي گزارش ها، تلفات اين زلزله ژاپن 140 هزار کشته بود.

1991 - روز استقلال ازبکستان

 ازبکستان اعلام استقلال کرد. اين کشور از تقسيمات سياسي ترکستان روسيه ساخته شده و چند دهه از اعضاي جماهيريه شوروي بود. ازبکستان که سمرقند ـ شهر تاريخي امپراتوري پارسها در آنجا واقع شده است داراي يک جامعه بزرگ تاجيک (پارسي زبان) است. تقسيم ترکستان روسيه و اسما به چند کشور بدون توجه به واقعيت هاي جغرافيايي صورت گرفته بود و جنبه سمبوليک داشت. از 1991 به اين سوي، يکم سپتامبر روز ملّي جمهوري ازبکستان است.

زادروزها

۱۶۵۳ - زادروز یوهان پاچلبل موسیقیدان، ارگنیست (نوازنده ارگ) و معلم آلمانی سبک باروک

۱۸۷۵ - زادروز ادگار رایس باروز نویسندهٔ آمریکایی و خالق شخصیت مشهور تارزان.

۱۸۷۷ - زادروز فرانسیس ویلیام آستون شیمیدان و فیزیکدان انگلیسی ، برندهٔ جایزه نوبل شیمی سال ۱۹۲۲

۱۹۴۶ - زادروز رو مو هیون سیاست‌مدار اهل کره جنوبی و شانزدهمین رئیس‌جمهور این کشور.

۱۹۵۷ - زادروز گلوریا استفان خواننده، ترانه‌سرا، بازیگر و کارآفرین کوبایی‌تبار آمریکایی.

۱۹۶۲ - زادروز رود گولیت مربی و بازیکن سابق فوتبال هلندی.

درگذشت‌ها

۱۵۵۷ - درگذشت ژاک کارتیه دریانورد فرانسوی و کاشف بخش فرانسوی کانادای کنونی.

۱۶۴۸ - درگذشت مارین مرسن کشیش، فیلسوف، ریاضی‌دان ، خداشناس و نظریه‌پرداز موسیقی اهل فرانسه

۱۷۱۵ - درگذشت لوئی چهاردهم پادشاه فرانسه و ناوار

۱۹۴۷ - درگذشت گادفری هارولد هاردی، ریاضی‌دان انگلیسی.

۱۹۷۰ - درگذشت فرانسوا موریاک روزنامه نگار، نویسنده و شاعر فرانسوی و برنده جایزه ادبی نوبل سال ۱۹۵۲.

۱۹۸۱ - درگذشت آلبرت اشپر، معمار آلمانی و وزیر تسلیحات و تولید نظامی رایش سوم در بخشی از جنگ جهانی دوم.

۱۹۸۸ - درگذشت لوئیس والتر آلوارز فیزیکدان آمریکایی ، برنده جایزه فیزیک نوبل ۱۹۶۸