نظام جدید سیاسی ایران دو رئیس دولت موقت داشت. مهندس مهدی بازرگان و آیت‌الله محمدرضا مهدوی‌کنی. مهندس بازرگان به انتخاب شورای انقلاب و برای فراهم کردن بسترهای دوران گذر از رژیم پهلوی به جمهوری اسلامی و مهدوی‌کنی برای عبور از شرایط نابسامان سیاسی ناشی از برکناری بنی‌صدر و ترور شهیدان رجایی و باهنر و به انتخاب شورای موقت ریاست جمهوری.
به گزارش پ خبری دانا امروز ۱۲ شهریور چهل و دومین سالروز رای اعتماد اولین دوره مجلس شواری اسلامی به دومین کابینه آیت‌الله محمدرضا مهدوی‌کنی در سال ۱۳۶۰ است.
مهندس مهدی بازرگان در زمستان ۱۳۵۷ با حکم امام خمینی به عضویت شورای انقلاب درآمد و مدتی بعد به پیشنهاد آیت‌الله مرتضی مطهری رییس این شورا و تایید بنیانگذار انقلاب اسلامی از تاریخ ۱۵ بهمن ۱۳۵۷، رییس دولت موقت شد و تا تاریخ ۱۵ آبان ۱۳۵۸ که در اعتراض به گروگان گرفتن کارکنان سفارت آمریکا در ایران استعفا داد، رییس دولت موقت بود.
دومین دولت موقت
با تاسیس نهادهای انقلاب اسلامی و برگزاری نخستین انتخابات ریاست جمهوری اسلامی، سید ابوالحسن بنی‌صدر با رای اکثریت مردم رییس‌جمهور ایران شد اما اختلافات عمیق فکری او با نیروهای انقلاب در شورای انقلاب اسلامی، نهاد ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی رفته رفته موجب شکل‌گیری کدورت‌ها و فلج شدن نظم سیاسی کشور و آشفتگی جبهه‌های جنوب و غرب کشور به ضرر کشورمان و به نفع رژیم بعث صدام شد.
این وضعیت برای مقامات ارشد کشور قابل تحمل نبود به همین دلیل جمعی از نمایندگان اولین دوره مجلس شورای اسلامی که اکثرا از حزب جمهوری اسلامی بودند طرح دو فوریتی رای عدم کفایت سیاسی سید ابوالحسن بنی‌صدر را به هیات رییسه این مجلس دادند و طرح مذکور در دستور کار نشست ۲۶ خرداد ۱۳۶۰ جلسه علنی مجلس قرار گرفت و پس از پنج روز بحث و جدل درباره جزییات آن، ۱۷۷ نماینده حاضر در جلسه علنی مجلس در تاریخ ۳۱ شهریور ۱۳۶۰ رای به عدم کفایت سیاسی بنی‌صدر دادند و او با حکم امام خمینی از ریاست جمهوری عزل شد.
عزل بنی‌صدر از ریاست جمهوری همزمان شد با حمایت گروهک تروریستی منافقین به سرکردگی مسعود و مریم رجوی از بنی‌صدر و آغاز رسمی ترور شخصیت‌های طراز اول انقلاب و مردم عادی توسط مزدوران و نیروهای این گروهک تروریستی در خیابان و میادین شهرها و ایجاد بلوا و هرج و مرج سیاسی در پایتخت.
در این شرایط شورای موقت ریاست جمهوری متشکل از آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی، آیت‌الله سید محمد حسینی بهشتی و محمدعلی رجایی اولین نشست اضطراریش را برگزار و به اتفاق آراء آیت‌الله محمدرضا مهدوی‌کنی را به عنوان کفیل ریاست جمهوری انتخاب کردند تا او مقدمات برگزاری دومین انتخابات ریاست جمهوری را فراهم کند.
آیت‌الله مهدوی‌کنی هم، چنین کرد و از یک تیر تا ۱۱ مرداد ۱۳۶۰ با آرام کردن نسبی شرایط سیاسی و فراهم کردن مقدمات رای‌گیری، به عنوان دومین رییس دولت موقت در نظام جدید سیاسی ایران ایفای نقش کرد و محمدعلی رجایی با کسب اکثریت آرای شرکت کنندگان در این انتخابات به عنوان دومین رییس‌جمهور ایران انتخاب شد.
اولین اقدام
دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری در تاریخ دوم مرداد ۱۳۶۰ برگزار شد و ساعتی بعد حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا مهدوی‌کنی در کسوت همزمان وزیر کشور و کفیل ریاست جمهوری، پیروز انتخابات را اعلام کرد.
محمدعلی رجایی نخست‌وزیر دولت سید ابوالحسن بنی‌صدر تنها بعد از انجام یک تبلیغات تلویزیونی با ۱۲ میلیون و ۷۷۰ هزار و ۵۰ رأی معادل ۸۸.۳ درصد کل آرا شرکت کنندگان در این انتخابات را به دست آورد و دومین رییس‌جمهور ایران شد.
او ۱۰ روز بعد از پیروزی در رقابت‌های دومین انتخابات ریاست جمهوری به حسینیه جماران رفت و نزد امام امت و برخی مقامات لشکری و کشوری، قرآن کریم و قانون اساسی را شاهد گرفت و به آنها قسم خورد تا پاسدار دستاوردهای انقلاب و خدمتگزار مردم باشد.
او یک روز بعد برای شرکت در مراسم رسمی تنفیذ حکم ریاست جمهوریش به ساختمان قدیمی مجلس شورای اسلامی واقع در خیابان امام خمینی رفت و بعد از قرائت سوگندنامه ریاست جمهوری آن را امضا کرد.
رییس‌جمهور جدید ۱۴ شهریور حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدجواد باهنر وزیر آموزش و پرورش دولت بنی‌صدر را به دفتر نخست‌وزیری برد و به عنوان دومین نخست‌وزیر ایران به مجلس شورای اسلامی معرفی کرد. باهنر هم در تاریخ ۲۲ مرداد از مجلس شورای اسلامی رای اعتماد گرفت و چهار روز بعد نیز همه وزرای پیشنهادیش از مجلس رای اعتماد گرفتند و کابینه جدید دولت کارش را شروع کرد اما خباثت‌های گروهک تروریستی منافقین که بعد از رای عدم کفایت سیاسی مجلس به سید ابوالحسن بنی‌صدر در ۳۱ خردد ۱۳۶۰ علنی شد، رجایی و باهنر را غافلگیر کرد.
دومین اقدام
دومین رییس‌جمهور و نخست‌وزیرهای ایران ۷۰ روز بعد از ترور آیت‌الله سید محمد حسینی بهشتی و جمعی از نمایندگان مجلس و اعضای حزب جمهوری اسلامی در چهارراه سرچشمه تهران در حالی که تنها ۲۸ روز از عهده‌دار شدن مسوولیت دولت می‌گذشت در هشتم شهریور ۱۳۶۰ به دست مسعود کشمیری دبیر وقت شورای امنیت ملی کشور و عضو نفوذی سازمان تروریستی منافقین با جاساز کردن دو پوند تی‌ان‌تی و چند گرم منیزیم در داخل کیف دستی، ترور شدند.
این واقعه باعث شد شورای موقت ریاست جمهوری دومین نشست اضطراری و فوق‌العاده‌اش را با یک استثناء بعد از ۷۰ روز بار دیگر تشکیل دهد.
این شورا که نخستین نشست اضطراری را با حضور محمدعلی رجایی نخست‌وزیر، آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی رییس مجلس شورای اسلامی و آیت‌الله سید عبدالکریم موسوی اردبیلی رییس دیوان عالی کشور در یک تیر ۱۳۶۰ برگزار کرد و آیت‌الله محمدرضا مهدوی‌کنی وزیر وقت کشور را با حفظ سمت به عنوان کفیل رییس‌جمهور انتخاب کرد تا او زمینه برگزاری دومین انتخابات ریاست جمهوری را به صورت فوق‌العاده به وجود بیاورد. او نیز از این تاریخ تا ۱۱ مرداد ۱۳۶۰ عهده‌دار وظایف رییس‌جمهور و وزیر کشور شد.
دومین نشست اضطراری شورای موقت ریاست جمهوری با همان ترکیب و البته بدون حضور نخست‌وزیرِ شهید در نهم شهریور ۱۳۶۰ برگزار شد و این بار آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی و آیت‌الله سید عبدالکریم موسوی اردبیلی رییس مجلس و رییس دیوان عالی کشور، آیت‌الله محمدرضا مهدوی‌کنی وزیر وقت کشور را از بین سه گزینه پیشنهادی مشتمل بر محمدرضا مهدوی‌کنی، محمد غرضی و سید علی‌اکبر پرورش برای دومین بار انتخاب و به عنوان کفیل رییس جمهور منصوب کردند تا او برای دومین بار زمینه برگزاری انتخابات فوق‌العاده ریاست جمهوری را فراهم کند.
آیت‌الله مهدوی‌کنی نیز همان رویه‌ای را که از اول تیر تا ۱۱ مرداد ۱۳۶۰ انجام داده بود، از نهم شهریور تا هفت مهر ۱۳۶۰ تکرار کرد.
ترکیب شورای موقت
شورای موقت ریاست جمهوری نخستین نشست فوق‌العاده‌اش را با حضور آیت‌الله سید محمد حسینی بهشتی رییس دیوان عالی کشور و محمدعلی رجایی نخست‌وزیر و آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی رییس اولین دوره مجلس شورای اسلامی تشکیل داد اما دومین نشست این شورا به دلیل شهادت آیت‌الله بهشتی در دفتر حزب جمهوری اسلامی در مورخ هفتم تیر ۱۳۶۰ و ترور محمدعلی رجایی در هشتم شهریور ۱۳۶۰ را با دو عضو جدید جایگزین کرد، آیت‌الله سید عبدالکریم موسوی اردبیلی رییس جدید دیوان عالی کشور و آیت‌الله محمدرضا مهدوی‌کنی کفیل رییس‌جمهور.
او در دومین کابینه‌اش اعضای دولت شهید محمدجواد باهنر را با دو تغییر به مجلس شورای اسلامی معرفی کرد. تغییر اول انتصاب سید کمال‌الدین نیک‌روش به عنوان وزیر جدید کشور و تغییر دوم معرفی سید هادی نژادحسینیان به عنوان وزیر راه و ترابری به مجلس بود.
کابینه دوم مهدوی‌کنی متشکل از میر حسین موسوی وزیر امور خارجه، سید کمال‌الدین نیک‌روش وزیر کشور، علی‌اکبر پرورش وزیر آموزش و پرورش، محمد غرضی وزیر نفت، حسن غفوری‌فرد وزیر نیرو، حبیب‌الله عسگری اولادی مسلمان وزیر بازرگانی، هادی منافی وزری بهداری، مرتضی نبوی وزیر پست تلگراف و تلفن، معادیخواه وزیر ارشاد اسلامی، حسین نمازی وزیر اقتصادی و دارایی، سید محمد اصغری وزیر دادگستری، سید موسی نامجو وزیر دفاع، سید هادی نژادحسینیان وزیر راه و ترابری، مصطفی هاشمی خراسگانی وزیر صنایع، محمدعلی نجفی وزیر فرهنگ و آموزش عالی، محمد میرمحمدصادقی وزیر کار و امور اجتماعی، سلامتی وزیر کشاورزی، شهاب گنابادی وزیر مسکن و شهرسازی، بهزاد نبوی وزیر مشاور در امور اجرایی، محمد تقی بانکی وزیر مشاور و سرپرست سازمان برنامه و بوجه، محمود روحانی وزیر مشاور و سرپرست سازمان بهزیستی، سید حسین موسویان وزیر مشاور و سرپرست شرکت ملی فولاد ایران بود.
این کابینه در مورخ ۱۱ شهریور ۱۳۶۰ با ۱۷۰ رأی موافق، ۱۳ رأی ممتنع و ۴ رأی مخالف از نخستین دوره مجلس شورای اسلامی رأی اعتماد گرفت.
اعضای کابینه مهدوی‌کنی صبح روز دوشنبه ۱۶ شهریور ۱۳۶۰ برای دیدار با بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران به حسینیه جماران رفتند. سید کمال‌الدین نیک‌روش وزیر وقت کشور نیز بعد از استقرار در وزارت کشور به سرعت مقدمات برگزاری سومین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران را به وجود آورد.
۴۶ نفر در سومین دوره انتخابات ریاست جمهوری نامزد شدند که شورای نگهبان صلاحیت پنج نفر از جمله سید علی‌اکبر پرورش، محمدرضا مهدوی‌کنی، حسن غفوری‌فرد، سید علی خامنه‌ای و سید رضا زواره‌ای را تایید کرد. البته آیت‌الله مهدوی‌کنی به نفع آیت‌الله سید علی خامنه‌ای کنار رفت و سایر نامزدها نیز نصاب لازم رای را به دست نیاوردند.
به این ترتیب آیت‌الله سید علی خامنه‌ای با ۷۴.۲ درصد آرای واجدان شرایط حضور در انتخابات و جلب بیش از ۹۵ درصد آرای صندوق‌های رای به عنوان سومین رییس‌جمهور ایران انتخاب شد.
ایشان در تاریخ هفتم آبان ۱۳۶۰ میرحسین موسوی را به عنوان سومین نخست‌وزیر ایران به نخستین مجلس شورای اسلامی معرفی کرد و موسوی نیز بعد از اخذ رای اعتماد از نمایندگان مجلس، مامور تشکیل سومین کابینه دولت ایران شد.
همزمان با ایشان حسن غفوری فرد، سید علی‌اکبر پرورش و سیدرضا زواره‌ای داوطلب این انتخابات شدند.
با مشخص شدن سومین رییس‌جمهور و انتخاب سومین نخست‌وزیر ایران، کابینه دولت موقت مهدوی‌کنی در تاریخ هفتم آبان ۱۳۶۰ به کارش پایان داد و منحل شد.
منابع:
زندگی نامه شهید محمدعلی رجایی
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آیت الله محمدرضا مهدوی کنی
محمود فاضلی بیرجندی، ۱۳۹۶- از مهدی بازرگان تا حسن روحانی: کابینه‌ها در جمهوری اسلامی ایران. ویراست دوم. تهران
