معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی درباره میزان هزینه‌کرد ایران در پژوهش، گفت: در اسناد بالادستی ما حدود سه تا سه و نیم درصد از تولید ناخالص داخلی برای پژوهش پیش‌بینی شده است و در سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری نیز این رقم درج شده است. ولی در عمل حدود دو دهم درصد برای پژوهش هزینه می‌کنیم. کسانی که برای جمهوری اسلامی ایران برنامه توسعه می‌نویسند و کسانی که بودجه سالانه برای این برنامه می‌نویسند، در کیک بودجه خود چگونه این خواسته را عملیاتی کرده‌اند؟
به گزارش پایگاه خبری دانا دکتر یعقوب فتح‌الهی در بر تغییر شیوه پژوهش در ایران تاکید کرد و افزود که اگر می‌خواهیم مرجع علمی باشیم، باید به کارهای بی‌نظیر بپردازیم و این نیازمند بستر و زیرساخت ویژه است، تنظیم مقررات و قانون‌گذاری خاص خودش را نیاز دارد، تجهیزات و امکانات و طراحی‌های خاص خودش را می‌خواهد و نیازمند آزمایشگاه‌های بسیار پیشرفته است. وی یادآور شد که برای رسیدن به این اهداف باید هزینه کنیم و زیرساخت‌ها را فراهم کنیم؛ وزارتخانه‌های علوم، بهداشت، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، باید این بستر را ایجاد کنند. اگر این بستر و زیرساخت طراحی نشود، نمی‌توان شیوه پژوهش را تغییر داد.
آنچه که در پی می‌آید بخش دوم گفت‌وگوی ایسنا با معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی است.
دکتر یعقوب فتح‌الهی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به چالش‌های مالی جهاد دانشگاهی گفت: پژوهش بدون ابزار و ادوات و زیرساخت و منابع انجام نمی‌شود. ما پژوهش را برای تعالی ملی می‌خواهیم و یکی از لوازم مورد نیاز پژوهش، منابع مالی است.
وی با بیان اینکه منابع مالی مورد نیاز پژوهش را در دنیا با شاخص سهم هزینه‌کرد در پژوهش به نسبت کل تولید ناخالص داخلی محاسبه می‌کنند، توضیح داد: دلیل اینکه سهم پژوهش بر اساس درصدی از GDP یا تولید ناخالص داخلی محاسبه می‌شود، این است که پژوهش باید میزان کل تولید ناخالص داخلی کشورها را تغییر دهد و آن را افزایش دهد. دانشگاه باید به عنوان یک نظام علمی وارد محیط کسب‌وکار شود و در آن اثر بگذارد و GDP را تغییر دهد. بنابراین بین دانشگاه و اقتصاد، باید پیوند و یک رابطه دوجانبه پویا وجود داشته باشد.
وی این سؤال را مطرح کرد که آیا معماری اقتصاد ما آن‌گونه هست که چنین کاری بکند؟ آیا معماری اقتصاد چنان انجام شده است که مبتنی بر نظام تولید باشد؟ پایه و اساس اقتصاد چیست؟ روابط بین مؤلفه‌های اقتصادی چگونه رقم می‌خورد؟ اگر بخواهیم دانشگاه در نظام اقتصادی نقش‌آفرین شود، باید معماری اقتصاد و قوانین حاکم بر اقتصاد این اجازه را به آن بدهد. الان این ارتباط وجود ندارد و همواره از همکاری بین دانشگاه و صنعت صحبت می‌شود!
فتح‌الهی تاکید کرد: باید نظام اقتصادی را چنان معماری کنیم که در آن، دانشگاه نقش‌آفرین شود. این کار با توجه پنج سرمایه دانشگاه امکان‌پذیر است و اینگونه تاثیر دانشگاه در تولید ناخالص داخلی رخ می‌دهد.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی با اشاره به سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی در کشورهای مختلف جهان، گفت: این سهم در کشورهای مختلف بین دو و نیم تا چهار درصد است. کشورهایی مثل قطر ۴ درصد از تولید ناخالص ملی را در پژوهش هزینه می‌کنند. کشورهایی مثل آمریکا و چین و غیره حدود دو و نیم درصد برای پژوهش هزینه می‌کنند.
خواسته مقام معظم رهبری در کیک بودجه چگونه عملیاتی شده است؟
وی درباره میزان هزینه‌کرد ایران در پژوهش، گفت: در اسناد بالادستی ما حدود سه تا سه و نیم درصد از تولید ناخالص داخلی برای پژوهش پیش‌بینی شده است و در سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری نیز این رقم درج شده است. ولی در عمل حدود دو دهم درصد برای پژوهش هزینه می‌کنیم. کسانی که برای جمهوری اسلامی ایران برنامه توسعه می‌نویسند و کسانی که بودجه سالانه برای این برنامه می‌نویسند، در کیک بودجه خود چگونه این خواسته را عملیاتی کرده‌اند؟
فتح‌الهی، سرمایه‌گذاری روی پژوهش و تحقیق و توسعه را ناجی کشور دانست و گفت: چرا این چیزی که ناجی ماست، اینگونه مغفول مانده است؟
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی با اشاره به اینکه دانشگاه بعد از انقلاب اسلامی شروع به پژوهش کرد و به این سمت رفت که بتواند دانشمندان عالی‌مقام تربیت کند، گفت: در سال ۲۰۰۵ یک کارشناس غربی به ایران آمد و بر اساس مطالعات میدانی و بازدید از چند مؤسسه تحقیقاتی گزارشی را در مجله نیچر منتشر و در آن اعلام کرد که «دانشمندان عالی‌مقام در ایران مجدداً ظهور می‌کنند، مگر اینکه در آن تنش سیاسی و تحریم‌ها تشدید شود».
وی با بیان اینکه «از همان زمان در حال در جا زدن هستیم»، گفت: کدام فرد، کدام دست ناپیدا و با چه روش و سبکی در کشور ما این استراتژی را اجرا می‌کند؟ آن زمان سهم پژوهش ما از تولید ناخالص داخلی ۷ دهم بود و پس از آن به تدریج کاهش یافت. من متوجه نشدم که چرا این اتفاق افتاد؟ الان سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی سه دهم است، این در حالی است که مشخص نیست چه میزان از آن تخصیص پیدا خواهد کرد.
سهم نظام علمی از کیک بودجه، تنها ۳۰ همت!
معاون پژوهش و فناوری سابق دانشگاه تربیت مدرس خاطر نشان کرد: در برخی منابع عنوان شده کل هزینه‌کرد برای نظام علمی ایران تنها ۳۰ همت است. کیک بودجه ایران برای هر سال حتماً بر اساس اصولی طراحی می‌شود. ولی باید به این سؤال پاسخ داد که آیا اینگونه تقسیم بودجه که گاهی با ارتباطات، صحبت، فشار و ... انجام می‌شود، می‌تواند تعالی ملی ایجاد کند؟ این‌ها موضوعاتی است که باید در کشور حل و فصل شود.
وی با بیان اینکه امروز باید از همه افرادی که در این سال‌ها زحمت کشیده‌اند و مسؤولیت داشته‌اند، سؤال کنیم که چرا این اُفت اتفاق افتاده است؟ گفت: چه کسی جمله این کارشناس غربی در مجله نیچر را اجرا کرد؟ به اعتقاد من از آن زمان به بعد این اتفاقات افتاده است. من به این موضوع به عنوان یک پدیدار نگاه می‌کنم. من به عنوان کسی که عمر خود را در این حوزه گذاشتم، صحبت می‌کنم. من مدافع توسعه اجتماعی- اقتصادی ایران و تعالی ایران هستم. چه عواملی وجود دارد که از عنصر اصلی پیشرفت ایران حمایت نمی‌شود؟ این چه فکری است که اجازه نمی‌دهد چنین اتفاقی بیفتد؟ چرا بازیگران مختلف در منطقه از ما جلوتر می‌افتند؟
فتح‌الهی با اشاره به هدف‌گذاری‌های سالانه برای کشور، ادامه داد: برای مثال ما اهدافی برای ۱۴۰۴ در نظر گرفتیم، چه اتفاقی افتاد؟ چه کسی این‌ها را آنالیز می‌کند که چرا این اهداف محقق نشده است؟ کار را باید به افراد کاردان، دانا و متعهد بسپاریم. باید شایسته‌سالاری را بنا کنیم و خود افراد باید تقوا داشته باشند و کاری را که بلد نیستند، نپذیرند.
وی اظهار کرد: برای همه دانشگاهیان این سؤال وجود دارد که چرا این اتفاقات افتاده است؟ ما باید به سهم سه و نیم درصدی پژوهش از تولید ناخالص داخلی می‌رسیدیم، چرا نرسیدیم؟ چه کسی پاسخگوست؟ این خواسته ایرانیان است و برای تحقق آرمان‌های انقلاب اسلامی و خواسته‌های شهدا باید پاسخگو باشیم. راه اصلی آن از طریق طراحی علمی و کارکرد علمی و تلاش بی‌امان ملی و فراهم کردن منابع مالی است.
فتح‌الهی تاکید کرد: من به کسی اتهام نمی‌زنم، ولی این مسائل باید بررسی شود که چرا باید برنامه توسعه ما ۲۰ درصد محقق شود؟ در بخش علمی هم همین‌گونه است. البته که در نظام جمهوری اسلامی در بخش علم و فناوری سرمایه‌گذاری شده است، ولی این کافی نیست.
وی افزود: چشمه را باید آباد نگه داشت تا نهرهای باغستان همواره جاری باشند و همواره ثمر آن را ببینیم. تا سرچشمه را حمایت نکنیم، نمی‌توان انتظار داشت. نسبت دانشگاه به عنوان سرچشمه علم به حیات اجتماعی، مانند سرچشمه آب به حیات زیستی است. اگر علم به اندازه کافی تولید شود، می‌تواند توسعه اجتماعی، تعالی ملی و سعادت را رقم بزند.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی گفت: دانشگاه باید سرچشمه زنده و دائمی باشد و برای این کار باید از دانشگاه از نظر تامین منابع مالی، معنوی و اطلاعاتی و دسترسی به اطلاعات روز دنیا، پشتیبانی قوی شود. وقتی که این اهتمام نیست و یا ضعیف است، شرایط اینگونه می‌شود.
خواسته مردم از مسؤولین این است که پاسخگو باشند
وی با بیان اینکه «خواسته مردم از مسؤولین و افرادی که به نحوی در بخش‌های مختلف جامعه تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر بودند، این است که پاسخگو باشند»، گفت: دولت‌ها برای انتخاب همکاران خود چه ملاک‌هایی دارند؟ افراد در ابتدا اهداف و اولویت‌هایی برای خودشان مشخص می‌کنند، ولی کسی در پایان کار از آن‌ها نمی‌پرسد که آیا این این کارها را انجام دادید؟
فتح‌الهی با اشاره به این که «اگر در جامعه امروز رفتارهای نامناسب می‌بینیم، همه آن به دشمن برنمی‌گردد؛ باید به داخل هم نیم‌نگاهی داشته باشیم»، اظهار کرد: باید ببینیم من چگونه رفتار کردم؟؛ چگونه زمینه را در مراحل مختلف فراهم کردم؟ و چگونه ارتباط برقرار کردم؟ چرا آموزش که یک وظیفه حاکمیتی است، به عهده بخش خصوصی قرار داده شده است؟ این چه نتیجه‌ای برای آموزش دارد؟ افرادی که این شرایط را طراحی کردند؛ باید پاسخگو باشند.
وی با بیان اینکه «بر اساس نگاه دینی، جامعه باز است و در عین حال رعایت حریم همه و احترام همه باید وجود داشته باشد»، گفت: ایجاد یک ساختار اجتماعی توام با گفتگو و رعایت منطق، تامین کار و زندگی برای همه افراد، وظیفه است.
وی ادامه داد: بر اساس آرمان‌های انقلاب اسلامی، مردم باید بپرسند. مردم برای خواسته‌های بزرگی انقلاب را رقم زدند و برای آن شهید دادند و عزیزترین دارایی خود یعنی فرزندان خود را تقدیم کردند. باید بررسی کنیم که ما بعد از ۴۰ سال به کجا باید می‌رسیدیم و به کجا رسیدیم؟ این‌ها چالش‌های علمی، جهادی و دانشگاهی است که باید بررسی شود.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی با اشاره به وضعیت علمی کشور، گفت: الان وضعیت علمی دانشگاه‌های ما در حال افت است. ما برای رسیدن به رشد علمی زحمت کشیدیم و هزینه کردیم و این یک چالش است.
وی ادامه داد: یک کشاورز و باغدار اگر به یک درختش آسیب برسد، دچار غم و غصه می‌شود؛ ولی ما این همه دارایی از دست می‌دهیم و غم و غصه‌ای به سراغ بعضی‌ها نمی‌آید! افرادی که اینگونه هستند، متولیان خوبی نیستند.
فتح‌الهی اظهار کرد: من اگر در یک موقعیت، مؤثر هستم باید کار خود را انجام دهم؛ ولی اگر مؤثر نیستم، نباید آن کار را بپذیرم. چرا باید با واسطه کردن افراد تلاش کنم که باقی بمانم؟ اگر من هم زمانی این کار را انجام دهم، اشتباه خواهد بود و باید توجه داشت که این نقد به وضعیت امروز و گذشته نیست، بلکه یک نقد کلی است.
