9 راهکار بهبود استفاده دانشآموزان از فضای مجازی
در دنیای تکنولوژی‌محور امروزی، اینترنت بخش عظیمی از زندگی ما را احاطه کرده است. اینترنت و فضای مجازی نیز نقش پُر‌رنگی در تغییر و تحولات زندگی مردم، به‌خصوص زندگی تحصیلی دانشآموزان داشته است. آموزش استفاده صحیح از اینترنت و فضای مجازی به دانشآموزان یکی از مهم‌ترین و ضروری‌ترین آموزش‌هایی است که باید تمامی دانشآموزان دختر و پسر پیش از آن‌که به اینترنت دسترسی پیدا کنند، فرا بگیرند.
فضای مجازی و اینترنت بر‌خلاف آن‌چه که در تصور بسیاری از ما وجود دارد، تنها موجب تخریب و از بین رفتن زندگی فردی و اجتماعی دانشآموزان نمی‌شود. بلکه به دلیل مزایای بسیار زیادی که دارند، می‌توانند مزایای خوبی با خود به همراه داشته باشند.
حرف آموزش و پرورش این است که ما باید با پیشرفت تکنولوژی، فناوری و وسعت فضای مجازی، کاری کنیم تا دانش‌آموز نیز از این فضا جا نماند و این مسائل را یاد بگیرد زیرا دانش‌آموز آینده‌ساز است. در کنار یادگیری دانش‌آموز باید چاره‌ای بیاندیشیم که این قشر آینده‌ساز در کنار آموزش و یادگیری، از فضای مجازی آسیبی هم دریافت نکند. آموزش و پرورش می‌گوید این مسئله نیازمند قانون‌نویسی است. بهزاد پدیداران مقدم، دبیر شیمی مدارس تیزهوشان بجنورد و سرگروه آموزشی درس شیمی خراسان شمالی در گفت‌وگو با پانا، بر اساس تجربیاتی که به عنوان سرگروه استان در فضای مجازی داشته است، به ارائه راه‌حل و پیشنهاداتی با هدف آشنایی دانشآموزان با مزایا و معایب شبکه‌های اجتماعی پرداخته است که در زیر می‌خوانید.
ضرورت وضع قانون استفاده از فضای مجازی
پدیداران مقدم در ابتدای سخنان خود با بیان این مسئله که اگر کشور ما به دنبال پیشرفت است، باید دانشآموزان آن پیشرفت کنند، گفت: «دانشآموزان باید برای پیشرفت خود، از امکانات به‌روز و شبکه‌های اجتماعی استفاده کنند زیرا محیط‌های خوبی هستند که گردآوری اطلاعات در آن‌ها خیلی راحت است؛ بدین شکل دانشآموزان مسائل زیادی از این فضاها یاد می‌گیرند. با اشتراک مطالب نیز تعامل‌های خیلی بهتری بین بچه‌ها صورت می‌گیرد و بسیاری از روابط اجتماعی را می‌توانند در شبکه‌های اجتماعی آموزش ببینند.»
وی ادامه داد: «درست است که می‌گوییم شبکه‌های اجتماعی معایبی دارد ولی در کنار آن، پیام‌های اخلاقی و انگیزشی زیادی هم دارد که بعضا بر روی رفتارهای دانشآموزان نیز تاثیر مثبتی داشته است. خواندن روزانه چندین پیام اخلاقی، انگیزشی و... کمک می‌کند که دانشآموزان در همه این زمینه‌ها و ابعاد پیشرفت کنند که لازمه آن این است که ما برخی قوانین را وضع کنیم و آن قوانین، پشتوانه اجرایی داشته باشند تا بتوانیم از خوبی‌های شبکه‌های اجتماعی بیشتر استفاده کنیم.»
پیشنهاد اول؛ طراحی پلتفرم‌های مخصوص دانشآموزان هر مقطع اما تحت نظر آموزش و پرورش
پدیداران اولین پیشنهاد خود را اینگونه ارائه داد: «می‌توانیم پلتفرم‌ها، گوشی‌ها یا تبلت‌هایی را طراحی و تنظیم کنیم که تنها نرم‌افزارهای مورد تایید مانند (شاد، روبیکا، ایتا و...) بر روی آن‌ها نصب شود که در بعد اجتماعی دانشآموزان، تعامل با معلم در فضای مجازی و تعامل با سایر دانشآموزان نیز شکل بگیرد و معایب بسیار کمی داشته باشد.»
وی افزود: «لازم است که این تجهیزات مانند نوشت‌افزارها در اختیار دانشآموزان با قیمت مناسب قرار بگیرد؛ حتی طوری حمایت شود که آموزش و پرورش برای بعضی از دانشآموزان آن را تهیه و خریداری کند و این تعاملات شکل بگیرد زیرا باید دانشآموزان این شبکه‌های مجازی را داشته باشند.»
این معلم نمونه به طراحی نرم‌افزارهای مختلف برای هر مقطع تحصیلی تحت پوشش سیستم آموزش و پرورش اشاره کرد و گفت: «بهتر است بر حسب سطح هر مقطع تحصیلی، امکان نصب برخی نرم‌افزارها وجود داشته باشد و از طرف مدرسه به دانشآموزان تنها اجازه نصب همان شبکه‌ها را بدهند که دانشآموزان در ابعاد مختلف، هوش‌های دیگر خود مانند تئوری علمی یا مسائل نظری را بهبود دهند.»
پیشنهاد دوم: یک روز بدون کیف در مدرسه؛ یک روز با تلفن همراه در مدرسه!
پدیداران در دومین پیشنهاد خود با بیان اینکه یک روز مشخص در طول هفته و تحت نظارت معلم، دانشآموزان با تلفن همراه خود در مدرسه حضور پیدا کنند، گفت: «به‌عنوان مثال یک روز در هفته برای مدارس به نام "یک روز بدون کیف و کتاب" نامگذاری شده‌است؛ با توجه به این مسئله ما نیز می‌توانیم شرایطی فراهم کنیم که امکان آوردن گوشی توسط دانشآموزان در یک روز از هفته وجود داشته باشد و دانشآموزان نیز تحت نظر معلم بتوانند برخی فعالیت‌هایی را در محیط‌های اجتماعی انجام دهند.»
وی افزود: «مثلا دانشآموزان چهار مدرسه متفاوت در یک استان می‌توانند با یکدیگر هماهنگ کنند که تحت نظر معلم، گروهی را تشکیل دهند و درمورد زمینه‌های مختلف تحقیق کنند. این تشکیل گروه می‌تواند در همان مدرسه به صورت از یک کلاس به کلاس دیگر هم صورت بگیرد. در نهایت هر دانش‌آموز ممکن است در زمینه‌های مختلف تخصص داشته باشد و در ساعات مشخص با یکدیگر برای اشتراک اطلاعات، در تعامل باشند و این مسئله موجب می‌شود که دانشآموزان با امکانات مفید شبکه‌های اجتماعی آشنا شوند و از آن بهره ببرند.»
پدیداران این مسئله را فرصتی مناسب برای دانشآموزان خواند که درمورد مسائل علمی و اجتماعی کارهای پژوهشی انجام دهند و اطلاعات خود را به اشتراک بگذارند. همچنین این کار را برای دانشآموزان خستگی‌ناپذیر بیان کرد و گفت: «دانشآموزان به این کارهای گروهی علاقه دارند که برخی فرصت‌ها برایشان ایجاد شود تا کنار یکدیگر به تحقیق بپردازند یا برنامه‌های جذاب و مورد علاقه خود مانند فوتبال، کارتون و ... را تحت نظر معلم تماشا کنند. از سوی دیگر این فعالیت می‌تواند به‌عنوان یک واحد درسی اختصاص یابد و صرفا علمی هم نباشد. این کار برای مسائل اجتماعی دانشآموزان نیز فرصت خوبی شمرده می‌شود که دانشآموزان چندین مدرسه بتوانند در لحظه با یکدیگر به صورت آنلاین صحبت کنند، نظرات مختلف ارائه دهند یا به رقابت بپردازند.»
پیشنهاد سوم: اختصاص بخشی از نمرات مستمر دروس به فعالیت‌های مجازی دانشآموزان
دبیر مدارس تیزهوشان بجنورد درباره ایجاد ارتباط بین نمرات مستمر دروس و فعالیت دانشآموزان در شبکه‌های اجتماعی بیان کرد: «می‌توان بخشی از نمره هر درس را به میزان فعالیت آموزشی در شبکه‌های اجتماعی اختصاص داد؛ به‌عنوان مثال معلم در شبکه شاد با توجه به تمرینی که دانش‌آموز انجام می‌دهد یا میزان تعاملی که با معلم یا سایر دانشآموزان دارد، می‌تواند بخشی از نمره مستمر درس را محول کند به رضایت والدین از فعالیت دانش‌آموز در شبکه‌های مجازی.»
وی ادامه داد: «درست است که اکثر والدین نمره کامل می‌دهند اما این مسئله باعث می‌شود دانشآموزان احساس کنند از نظر والدین تحت نظر هستند به همین دلیل از شبکه‌های اجتماعی استفاده بهتری می‌کنند.»
پیشنهاد چهارم: ورود دانشآموزان به شبکه‌های اجتماعی در ساعات مشخص اما تحت نظر والدین
پدیداران چهارمین راهکار خود را اینگونه بیان کرد: «می‌توانیم قانونی وضع کنیم که مدارس ساعات خاصی را در روز در نظر بگیرند که همه دانشآموزان با هم در آن ساعات تحت نظر والدین وارد شبکه‌های اجتماعی شوند و بتوانند در مورد مسائل مختلف به گفت‌وگو بپردازند. همچنین معلم می‌تواند آن گفت‌وگوها را رصد کند.»
وی از تجربه شخصی خود چنین گفت: «من برای دانش‌آموزانم گروهی را ایجاد کرده و چندین دانش‌آموز زرنگ خود را در آن گروه، به وضعیت سرگروه درآورده‌ام که سایر دانشآموزان سوالات علمی خود را در گروه قرار می‌دهند و سرگروه‌ها نیز پاسخ می‌دهند. همچنین برای دانش‌آموزانی که فعالیت خیلی خوبی در این گروه دارند، نمره مثبت خاصی در نظر می‌گیرم اما در کل محیط، محیط خیلی مناسبی است زیرا تحت نظارت خودم قرار گرفته و دانشآموزان نیز رعایت می‌کنند و تنها استفاده مفید از این فضا می‌برند. قوانین این مدلی را هر مدرسه می‌تواند برای دانشآموزان خود وضع کند و باعث تشویق و ایجاد انگیزه برای دانشآموزان نسبت به عملکرد مثبت در شبکه‌های اجتماعی شود.»
پیشنهاد پنجم: برگزاری همایش برای آشنایی دانشآموزان با مزایا و معایب شبکه‌های اجتماعی
پیشنهاد بعدی پدیداران در رابطه با قانون‌نویسی فضای مجازی برای دانشآموزان این است که فرصتی ایجاد شود تا دانشآموزان با مزایا و معایب شبکه‌های اجتماعی آشنا شوند. وی گفت: «اگر هر مدرسه چندین بار نسبت به برگزاری همایش با حضور فردی که حالت انگیزشی و اطلاعات خوبی دارد، برگزار کند، دانشآموزان مزایا و معایب این فضا را با مثال‌های مختلف ذکر شده توسط استاد می‌شناسند و تا مدتی تحت تاثیر قرار می‌گیرند. یا می‌توانیم قانونی وضع کنیم که در هفته اول سال، بچه‌ها را با این نکات مثبت و منفی آشنا کنیم و مثال‌های عینی بزنیم که این کار هم باعث می‌شود آنان تحت تاثیر قرار بگیرند.»
پیشنهاد ششم: میهمانی مدارس از فعالان رسانه
این معلم خلاق خاطرنشان کرد: «درس‌هایی به اسم رسانه و... وجود دارد اما اکثرا در مدارس خیلی جدی گرفته نمی‌شود. لازم است که این کار از طرف وزارت آموزش و پرورش پیشنهاد شود. همانطور که مدارس بر مسائل علمی تاکید دارند و بهترین مشاوران را دعوت می‌کنند، خوب می‌شود اگر در این زمینه‌ها هم مهمان داشته باشند که دانشآموزان از لحاظ هوش نحوه استفاده از شبکه‌های اجتماعی نیز ارتقا پیدا کنند.»
پیشنهاد هفتم؛ طراحی بخش‌های جذاب پلتفرم خارجی در اپلیکیشن ایرانی و مورد تایید وزارت آموزش و پرورش
وی ایجاد بخش‌های جذاب پلتفرم‌های خارجی در اپلیکیشن‌های ایرانی را به عنوان پیشنهاد هفتم خود بیان کرد و ادامه داد: «اگر بتوانیم به طراحی بخش‌های جذاب شبکه‌های اجتماعی دیگر مانند اینستاگرام، تلگرام و... را در شبکه‌هایی مثل شاد که تحت نظر است، بپردازیم، باعث می‌شود تا دانشآموزان بدانند نباید به شبکه‌هایی که مورد تایید خانواده و آموزش و پرورش نیست، ورود پیدا کنند. همین که نرم‌افزاری باشد تا توسط خانواده هم تحت نظارت قرار بگیرد، اتفاق خوبی رخ می‌دهد زیرا دانشآموزان به سمت شبکه‌های مجاز و مورد تایید سوق پیدا می‌کنند. در نهایت استفاده از این نرم‌افزار مفید و پیشرفته نیز باعث نظارت بیشتر والدین و حتی معلمان و مدارس روی شبکه‌های اجتماعی دانشآموزان می‌شود.»
پیشنهاد هشتم؛ تعیین معاون شبکه اجتماعی در مدارس
پدیداران هشتمین پیشنهاد خود را اینگونه ارائه داد: «در شبکه‌های اجتماعی بحث‌های احساسی فراوانی موجود است و در این قسمت نیازمند هستیم که یک متخصص دانشآموزان را راهنمایی کند؛ به‌عنوان مثال در هر مدرسه چند معاون حضور دارند که هرکدام به یکی از حوزه‌های آموزشی، پرورشی و... رسیدگی می‌کنند. از این‌رو لازم است که یک "معاون شبکه اجتماعی" هم داشته باشیم که در این مسائل نخبه و دارای اطلاعات کافی باشد تا بتواند نکات مثبت و منفی شبکه‌های اجتماعی را برای دانش‌آموز بیان کند و به آن‌ها آموزش دهد.»
این معلم نمونه در ادامه تاکید کرد: «همچنین معاون شبکه اجتماعی می‌تواند در تمام گروه‌های کلاسی حضور داشته باشد که بر فعالیت دانشآموزان نظارت کند. اگر همکارانی که آشنا به این مسائل هستند، جذب آموزش و پرورش شوند و مدارس از آن افراد به‌عنوان متخصص استفاده کنند، شاهد ارتقای نکات مثبت شبکه‌های اجتماعی مثل شاد، روبیکا و... خواهیم بود.»
پیشنهاد نهم؛ رسیدگی به معیشت معلمان قدمی مهم در راستای قانون‌نویسی فضای مجازی
بهزاد پدیداران در پایان، بزرگ‌ترین مشکل معلمان را معیشت آنان عنوان کرد و ادامه داد: «معیشت معلمان به آنان اجازه نمی‌دهد که خارج از زمان مدرسه یا ابلاغی که دارند، بر ابعاد دیگر دانشآموزان توجه داشته باشند زیرا یا به برگزاری کلاس‌های خصوصی می‌پردازند یا هرکدام شغل دومی دارند. خوب می‌شود اگر بندی را در فیش حقوقی معلمان قرار دهند تحت عنوان رصد فعالیت دانشآموزان در شبکه‌های اجتماعی و در پی اجرای این بند معلمان در ساعتی جدا از مدرسه و در خانه بتوانند فعالیت‌های آموزشی خوبی انجام دهند و عملکرد دانشآموزان را نظارت کنند.»
