۳۰ فروردین در تاریخ چه گذشت؟

امروز ۳۰ فروردین برابر با ۱۸ آوریل تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.

رویداد ها:

۳۳ سال پیش از میلاد - گشایش نخستین کتابخانه عمومی جهان

نخستین کتابخانه عمومی (پابلیک لایبراری) در جهان که هر باسوادی حق داشت به آن دسترسی داشته باشد ۱۹ اپریل سال ۳۳ پیش از میلاد( ۲۰۳۶ سال پیش ) در شهر رم گشایش یافت و ظرف ۵۰۹ سال (تا سال ۴۷۶ میلادی) شمار این نوع کتابخانه در قلمرو روم به رقم ۲۶ رسید.

پیش از رومی ها، سومری ها؛ آشوری ها؛ بابلی ها؛ ایرانیان و... دارای کتابخانه بودند ولی این کتابخانه ها در دسترس همگان نبود که کتابخانه سفالی آشوریها معروفترین آنها است. در ایران، مطالب عمومی را که هرکس می توانست به آن مراجعه کند بر سنگ حک می کردند از قبیل سنگنبشته بیستون.

نخستین کشوری که در جهان به ایجاد موسسه تالیف و ترجمه کتاب همت گماشت ایران بود که ۱۵ قرن پیش، در دوران حکومت خسرو انوشیروان، چنین مرکزی دایر شد و ترجمه کلیله و دمنه از سانسکریت به فارسی یکی از کارهای آن بود. با وجود این، دائرة المعارف کتاب کتابخانه مرو را که به همت سامانیان تاسیس شده بود و تاحمله چنگیزخان دایر بود بزرگترین کتابخانه عمومی و مرکز تالیف و ترجمه کتاب جهان قدیم بشمار آورده است که روزانه در آن دست کم چهارصد محرر کتابها را تکثیر (رونویسی) می کردند. همین مرکز به احیاء زبان و ادب فارسی کمک بسیار کرد. طرز کار کتابخانه مرو الگوی جهان امروز قرار گرفته است.

۲ - فرانک ها فنون جنگی ایرانیان را به اروپا منتقل کردند

۱۹اپریل سال ۲ میلادی سنای روم تصویب کرد که برای جنگ قریب الوقوع با ایران ده هزار مرد«فرانک ـ فرانکهای جنوبی» اجیر شوند و به جای انتقال با کشتی از طریق بنادر ایتالیا، از راه دانوب و دریای سیاه خود را به آسیا برسانند. آن دسته از فرانکها که در آن زمان در جنوب آلمان بسر می بردند برای جنگ با ایرانیان داوطلب نمی شدند. نام کشور فرانسه از فرانکها گرفته شده است. ژرمن ها (اقوام آلمانی) با این که قرنها زیر سلطه رومیان بودند حاضر نمی شدند که به صورت «مرسنر رومی» با ایرانیان وارد جنگ شوند. ایرانیان ژرمن هارا «آلمانیان» خطاب می کنند که نام یک قبیله ژرمن است که در جنوب شرقی آلمان امروز و مرزهای سویس بسر می بُرد. در طول تاریخ، دیده نشده است که آلمان و آلمانی بر ضد ایران و ایرانی قدمی برداشته باشد. ایران در جریان دو جنگ بزرگ قرن بیستم، به خاطر داشتن احساس دوستی و همنژادی با آلمانی ها آسیب بسیار دید.

بسیاری از آن فرانکهایی که طبق مصوبه اپریل سال ۲ میلادی به جبهه ایران فرستاده شده بودند، در جنگ با ایران اسیر و یا کشته شدند و تنها چند صد تن از آنان موفق به بازگشت شدند و همین عده تلاش کردند شیوه های جنگی ایرانیان را به فرانکها بیاموزند که تیراندازی در جهت مخالف تاخت اسب یکی از این فنون بود.

این فرانک ها تعریف کرده بودند که سربازان ایرانی دو دسته اند، یک دسته سواره نظام سبک و دسته دیگر مرکب از پیاده و سوار سنگین اسلحه. سربازان سنگین اسلحه ایرانی کلاه خود های فلزی مشابه آنچه که رومیان (به اقتباس از نظامیان یونان قدیم) بکار میبرند بر سر می گذارند. تیغه ای بر فرق این نوع کلاه خود تعبیه شده که سرباز با سر خود هم می تواند اعضای بدن سرباز طرف مقابل را هدف قرار دهد (در قرن گذشته نمونه ای از این کلاه خود در ویرانه های نسا، نزدیک اشک آباد ( شهر عشق آباد) به دست آمد که در موزه این شهر نگهداری می شود.

۱۶۳۲ - ریشه تنش هندو و مسلمان در شبه قاره هندوستان

۱۹ اپریل ۱۶۳۲ «شاهجهان» امپراتور تیموری [مغول تبار] هند دستور تخریب معابد هندوها را صادر کرد و با این دستور، آتش دشمنی هندوها با مسلمانان شبه قاره را روشن ساخت ـ آتشی که هنوز خاموش نشده است. در پی این دستور، در مدتی کمتر از یک هفته تنها در «بنارس» ۷۶ معبد هندوها ویران شد. انگلیسی ها پس از سلطه بر هند، از دشمنی هندو و مسلمان برای تثبیت سلطه خود استفاده بردند. تجزیه این شبه قاره و جدا شدن مسلمانان هندوستان و ایجاد پاکستان در ۱۹۴۷ و بعدا بنگلادش از تجزیه پاکستان در سال ۱۹۷۱ تا حدّی زیاد ریشه در همان دستور «شاهجهان» دارد. پس از ایجاد پاکستان، دشمنی سنی و شیعه در پاکستان آغازشد که این درگیری بعضا خونین ادامه دارد. در پاکستان، شیعیان به «جعفری» معروفند.

۱۸۳۹ - تاسیس کشور بلژیک

نشست نوزدهم اپریل ۱۸۳۹ لندن «استقلال، بیطرفی و سلطنتی بودن» بلژیک را تضمین کرد و همین «تضمین بازی ها» از علل دو جنگ جهانی قرن ۲۰ بود و ترس از سلاح اتمی است که مانع جنگ جهانی دیگری شده است، نه ابتکار و خردمندی «دولت ـ مردان».

بلژیک از زمان سلطه رومی ها که یک ایالت این امپراتوری به نام «گالیا بلژیکا» بود تا انقلاب سال ۱۸۳۰ به صورت یک کشور مستقل نبود و حاکمیت ملی نداشت. این انقلاب استقلال بلژیک را اعلام داشت که نشست سال ۱۸۳۱ قدرتهای اروپایی آن را تایید و نشست ۱۸۳۹ لندن این استقلال را تضمین کرد.

ساکنان ِ به آن ترتیب استقلال یافته ۳۰ هزار کیلومتری (و اینک ۱۱ میلیون نفری) سه گروه بوده اند؛ فلاندرها در شمال، والون ها در جنوب و آلمانی ها در جنوب شرقی. فلاندرها به زبان فلمیش (فلمینگ) تکلم می کنند و «والون ها» فرانکو فون (فرانسوی زبان) هستند با فرهنگ های مختلف و در زمان برتری هر قدرت اروپایی؛ اسپانیا، فرانسه و ... تابع آن قدرت و در نتیجه صحنه جنگها. ناپلئون در سال ۱۸۱۵ در واترلو (ناحیه ای در نزدیکی بروکسل) شکست نهایی خورد. از این زمان بود که بلژیکی ها به اندیشه استقلال افتادند. بلژیک یکی از کشورهای دو زبانه جهان است و اینک عملا پایتخت ناتو و اتحادیه اروپا. اشتراک زبان، نژاد و فرهنگ با دو همسایه، سبب شده بود که اتحادیه بنه لوکس (هلند، بلژیک و لوکزمبورگ) به وجود آید. هرسه کشور از موسسان اتحادیه اروپا هستند.

۱۲۰۷ - قتل گریبایدوف کبیر به دست مردم معترض تهران

پس از شکست ایران در دوره دوم جنگ با روس، معاهده ترکمنچای به امضا رسید که همانند معاهده گلستان، بر ضرر ایران بود. پس از مدتی گریبایدوف به عنوان سفیر کبیر روسیه، برای نظارت بر اجرای مفاد آن به ایران آمد. او می‏خواست با زور و خشونت، مردم مسلمان ایران را به قبول و اجرای این قرارداد خفت‏بار وادار کند. یکی از مواد قرارداد ترکمانچای، بازگشت مردم سرزمین‏های جدا شده از ایران، به آن مناطق بود. در همین حال، شماری از زنان گرجی که در ایران مسلمان شده و ازدواج کرده بودند، حاضر به رها کردن خانواده‏های خود و بازگشت به گرجستان نبودند. گریبایدوف نیز قصد داشت به زور، آنان را به سفارت روسیه برده و به گرجستان منتقل نماید. اما میرزا مسیح مجتهد از روحانیون برجسته تهران، مردم را به اجتماع، مقاومت و دفاع از نوامیس مسلمانان فرا خواند.

مردم مسلمان تهران نیز با تظاهراتی اعتراض‏آمیز به نزدیکی سفارت روسیه رفتند. با تیراندازی مأموران سفارت و کشته شدن سه نفر از مردم بی‏دفاع، خشم و انزجار عمومی برانگیخته شد و مردم به سفارت روسیه حمله کردند. در این حمله، گریبایدوف و شماری از همراهان او به قتل رسیدند. این حادثه، واکنش طبیعی مردم مسلمان ایران، در برابر ستمگری، تجاوزگری و افزون‏خواهی دولت روسیه تزاری و بی‏کفایتی حکومت فتحعلی شاه قاجار بود. اما فتحعلی شاه از این حادثه بسیار ترسید و برای جلوگیری از بروز جنگی دیگر، هیئتی را برای عذرخواهی به روسیه فرستاد. در آن زمان چون روسیه در حال جنگ با عثمانی بود، عذر فتحعلی شاه را پذیرفت و دولت ایران هم میرزا مسیح مجتهد را به عتبات عالیات در عراق تبعید نمود.

۱۲۵۲ - اولین سفر ناصرالدین شاه قاجار به اروپا

میرزا حسین‏خان مشیرالدوله، صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار، در نخستین سال صدارتش کوشید برای آشنایی شاه با مظاهر تمدن اروپا و ایجاد زمینه‏های مناسب برای اجرای برنامه‏های مورد نظر خود در ایران زمینه‏های سفرِ شاه قاجار را به اروپا فراهم سازد. پس از انجام مذاکرات با رؤسای کشورهای اروپایی، امپراتور اتریش و دولت‏های آلمان، فرانسه، بلژیک، سوئیس و ایتالیا آمادگی خود را برای پذیرایی از شاه ایران اعلام کردند. تا اینکه در این روز موکب شاهانه از تهران به طرف گیلان حرکت کرد و به سمت مسکو پایتخت روسیه به راه افتاد. این سفر چندین ماهه، گر چه به امید مشاهده ترقیات دولت‏های اروپایی و رغبت یافتن به اجرای اصول تمدن و نظام جدید زندگی در ایران بود، عملاً نتیجه خوبی نداد. زیرا شاه را مأیوس ساخت و فاصله میان تمدن شرق و غرب را آن قدر زیاد یافت که نه تنها امید به رسیدن به پای دولت‏های بزرگ را از او سلب کرد، بلکه او را آماده جلوگیری از تأسی به اروپاییان و حتی مسافرت به اروپا گرداند. در این میان، اصرار و تهدید روس‏ها و نفوذ درباریان بی‏اطلاع، سودجو و تطمیع شده و بی‏حقیقتی انگلیسی‏ها که به لباس دوستی در پی بسط نفوذ خود و تضعیف ایران بودند و سیاست دول بزرگ که فقط نفع خود را می‏خواستند، از عوامل تأیید نظر شاه بود. با این همه، دو سفر دیگر شاه نیز، برای خوشگذرانی بود نه یافتن راه ترقی. همچنین هزینه‏های سرسام‏آور و کمرشکن این مسافرت‏های بیهوده، باعث عقب ماندگی هرچه بیشتر مملکت، فقر سراسری و وابستگی بیشتر به اجانب می‏گردید. در این میان، دربار قاجار برای تهیه مخارج این خوشگذرانی‏ها، مجبور بود که به بیگانگان دست نیاز دراز کند و امتیازهای وطن فروشانه‏ای را به آنان واگذار کند که بیش از پیش، اقتصاد ایران را درهم می‏کوبید. امتیازاتی که برخی از آنها، تا بیش از شصت سال نیز ادامه داشت.

۱۹۰۶ - درگذشت کاشف رادیوم در یک حادثه خیابانی!

دکتر پیرکوری Pierre Curie فیزیکدان فرانسوی که به اتفاق زنش «ماری» رادیوم و پلوتونیوم را کشف کرد و به فیزیک اتمی جان تازه داد ۱۹ اپریل سال ۱۹۰۶ (۳۰ فروردین) در یک حادثه خیابانی در پاریس کشته شد. وی پانزدهم ماه می سال ۱۸۵۹ در همین شهر به دنیا آمده بود.

دکتر کوری پس از فراغت از تحصیل در دانشگاه، کار در آزمایشگاه و تحقیق و تدریس را درپیش گرفته بود. وی نخست روی کریستالوگرافی و سپس مغناطیس به تحقیق پرداخته بود و در مبحث مغناطیس، قانون کوری را در رابطه تاثیر حرارت بر خاصیت مغناطیس نوشته است.

پیر با کمک زنش در سال ۱۸۹۸ موفق به کشف رادیوم شد. این زن و شوهر همچنین موفق شدند در بیستم اپریل ۱۹۰۲ عنصر رادیواکتیو «رادیوم» را ایزوله کنند و سپس پلوتونیوم و با این عمل، راه برای گسترش فیزیک اتمی و دستیابی به انرژی اتمی و نیز بمب باز شد و .... جایزه نوبل فیزیک سال ۱۹۰۳ به این زن و شوهر دانشمند تعلق گرفت.

مادام کوری در سال ۱۹۱۱ (و ۵ سال پس از مرگ شوهر) نیز برنده جایزه نوبل در شیمی شد. وی پنجم جولای ۱۹۳۴ درگذشت.

۱۳۰۱ - تاخت و تاز اسماعیل آقا سمیتقو

سی ام فروردین سال ۱۳۰۱ اسماعیل سمیتقو (کُرد) معروف به اسماعیل آقا که در کردستان و غرب آذربایجان دست به قدرت نمایی مسلحانه زده بود و با افراد خود به شهرها و روستا ها حمله می بُرد با نیروی ژاندارم وارد جنگ شد که در این زد و خورد یکروزه ژاندارمها موفق نشدند.

اسماعیل آقا از آن زمان به مدت هشت سال با سوء استفاده از ضعف نظامی ایران متناوبا در شمال غربی کشور تاخت و تاز می کرد که اواخر تیرماه ۱۳۰۹ در اشنویه به دام ارتش افتاد و خود و بسیاری از افرادش کشته شدند و غائله پایان یافت. وی نخستین تاخت و تاز خود را زیر حمایت نیروهای عثمانی انجام داده بود.

رضاشاه پهلوی قبلا کوشیده بود که از طریق مذاکره اورا به رعایت نظم و اطاعت از دولت وادار سازد که سمیتقو بعدا زیر قولی زده بود که به رضاشاه داده بود.

۱۹۷۱ - نخستین ایستگاه فضایی به نام سالیوت ــ ۱ از سوی دانشمندان شوروی در مدار زمین قرار گرفت.

۱۹۹۳ - کشتار پیروان فرقه داودیان در امریکا

با حمله پلیس ایالتی امریکا اف .بی.آی به مقر پیروان فرقه داودیان در سال ۱۹۹۳ ۸۰ تن از اعضای این فرقه کشته شدند. هواداران این فرقه که مخالفان سیاست‏های امریکا هستند، پس از چند روز محاصره در مقر خود مورد حمله و کشتار قرار گرفتند. کشتار مخالفان حکومت در کشوری چون امریکا که مدعی آزادی بیان و دفاع از حقوق بشر است، باعث حیرت مردم جهان و رسوایی واشینگتن شد.