یک فوق تخصص نازایی گفت: تنها سه، چهار سال فرصت برای کنترل روند پیری جمعیت باقی مانده و اطلاع‌رسانی علمی و دقیق به جوانان، بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.
به گزارش پایگاه خبری دانا در حالی‌که تنها چند سال برای کنترل روند پیری جمعیت ایران فرصت باقی مانده، رشد نگران‌کننده نازایی در میان زوج‌های جوان، زنگ خطر بزرگی را برای آینده جمعیتی کشور به صدا درآورده است. ناباروری، دیگر یک مسئله صرفاً پزشکی یا فردی نیست، بلکه به دغدغه‌ای ملی در حوزه سلامت و سیاست‌گذاری جمعیتی تبدیل شده است.
آمارها و شواهد میدانی نشان می‌دهند که تنبلی تخمدان، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، سبک زندگی کم‌تحرک، چاقی، تغذیه نامناسب و کاهش کیفیت تخمک و اسپرم از جمله عوامل اصلی بروز نازایی در زنان و مردان ایرانی هستند.
همزمان، روند نزولی کیفیت تخمک در زنان جوان و کاهش ذخیره تخمدانی، سبب شده بسیاری از مراجعان حتی با وجود استفاده از درمان‌های دارویی و کمک‌باروری، نتوانند به بارداری موفق دست یابند.
در چنین شرایطی، متخصصان بر لزوم آگاهی‌رسانی علمی، تشخیص زودهنگام، اصلاح سبک زندگی و حمایت جدی نظام سلامت از زوجین نابارور تأکید دارند؛ چراکه نازایی اگرچه درمان‌پذیر است، اما بی‌توجهی به آن می‌تواند پیامدهای بلندمدتی برای ساختار جمعیتی کشور به‌همراه داشته باشد.
در همین راستا خبرنگار مهر با فرناز مشیری متخصص زنان و فوق تخصص نازایی، پلاستیک و زیبایی گفتگویی داشته است.
چرا نازایی به یکی از مهم‌ترین چالش‌های جمعیتی ایران تبدیل شده است؟
مشیری: افزایش قابل توجه آمار نازایی در کشور، امروز به یکی از بحرانی‌ترین چالش‌های جمعیتی ایران بدل شده است. با وجود اینکه تنها سه تا چهار سال فرصت برای کنترل روند پیری جمعیت باقی مانده و اطلاع‌رسانی علمی و دقیق به جوانان، بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.
یکی از شایع‌ترین دلایل نازایی در زنان، تنبلی تخمدان و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است. این اختلالات هورمونی می‌توانند به مرور زمان ذخیره تخمدانی را کاهش داده و باعث ناباروری شوند. علاوه بر این، مشکلات باروری مردان، مصرف سیگار و قلیان نیز به‌طور مستقیم کیفیت تخمک و اسپرم را کاهش می‌دهد و نقش مهمی در نازایی ایفا می‌کند.
تخمدان پلی‌کیستیک معمولاً با علائمی مانند ریزش مو، جوش‌های پوستی، چاقی، پوست چرب و نامنظمی در تخمک‌گذاری همراه است. بررسی‌های هورمونی نشان می‌دهد در این بیماران تعادل هورمونی به هم خورده و هورمون‌های مردانه افزایش یافته است.
تحقیقات همچنین ارتباط مستقیمی میان تغذیه و این اختلالات هورمونی نشان می‌دهد. مصرف غذاهای صنعتی، هورمون‌های دامی و سموم کشاورزی در کنار سبک زندگی کم‌تحرک و افزایش وزن، چرخه‌ای معیوب ایجاد کرده که باروری زنان را تحت تأثیر منفی قرار می‌دهد.
کارشناسان تاکید می‌کنند که درمان‌های نازایی تنها زمانی موفق خواهند بود که اصلاح سبک زندگی، کاهش وزن و تنظیم هورمون‌ها به‌صورت همزمان در دستور کار قرار گیرد. درمان‌های دارویی به تنهایی جایگزین اصلاح تغذیه و کاهش استرس نیستند.
با افزایش نازایی و تأثیر آن بر ساختار جمعیتی کشور، برنامه‌ریزی ملی برای آموزش پیشگیری و اطلاع‌رسانی علمی به جوانان ضروری است. مسئولان حوزه بهداشت و رسانه‌ها باید با شفاف‌سازی علمی، زمینه آگاهی‌بخشی نسل جوان را فراهم کنند.
کیفیت تخمک در زنان جوان چرا کاهش یافته است؟
مشیری: روند نزولی کیفیت تخمک در زنان جوان به یکی از نگرانی‌های اصلی متخصصان درمان نازایی تبدیل شده است. این مشکل حتی با وجود روش‌های معمول درمان ناباروری، مانع تشکیل جنین سالم و موفقیت باروری می‌شود.
بسیاری از مراجعان حتی پس از چندین بار سیکل تحریک تخمدان و استخراج تخمک، به نتایج مطلوب نمی‌رسند. گاهی در یک سیکل ۱۰ تا ۱۵ تخمک گرفته می‌شود اما به دلیل کیفیت پایین، این تخمک‌ها توانایی تشکیل جنین سالم یا فریز شدن را ندارند.
این مسئله باعث شده زنان جوان زیادی با ذخیره تخمدان تخلیه‌شده مواجه شوند؛ وضعیتی مشابه یائسگی اما بدون افزایش هورمون‌های یائسگی. از این رو، تمرکز بر درمان علل اصلی نازایی به جای فقط کمک‌باروری، اهمیت بیشتری یافته است.
روش‌های درمان تنبلی تخمدان چیست؟
مشیری: با اصلاح سبک زندگی، تنظیم هورمون‌ها و درمان‌های درونی، زنان می‌توانند بدون نیاز به روش‌های پرهزینه، به‌صورت طبیعی باردار شوند. درمان‌های دارویی همراه با تغییر سبک زندگی به ویژه برای مبتلایان به تخمدان پلی‌کیستیک اثربخش است.
برخلاف تصور رایج، تخمدان پلی‌کیستیک قابل درمان است و این درمان‌ها نه تنها کیفیت تخمک را بهبود می‌بخشند بلکه علائم ظاهری مانند ریزش مو، جوش و چاقی را کاهش می‌دهند. در نهایت این اقدامات احتمال بارداری طبیعی را افزایش می‌دهند.
همچنین، استفاده از روش‌های پیشرفته تعیین جنسیت و بررسی سلامت جنین به زوج‌هایی توصیه می‌شود که سابقه بیماری‌های ژنتیکی یا تولد فرزند دارای نقص دارند. این فناوری‌ها به تشخیص جنسیت و سلامت ساختاری جنین کمک می‌کنند.
با تشخیص به موقع و درمان ریشه‌ای، ناباروری پرهزینه نیست و استفاده از دانش روز درمان نازایی می‌تواند احتمال تولد فرزند سالم را به شکل چشمگیری افزایش دهد.
نقش ذخیره تخمدان در درمان ناباروری چیست؟
مشیری: کاهش ذخیره تخمدان با افزایش سن، یکی از چالش‌های جدی در باروری زنان است که می‌تواند شانس موفقیت درمان نازایی را کاهش دهد و در موارد شدید، نیاز به استفاده از تخمک یا جنین اهدایی را مطرح کند.
هرچند درمان دارویی می‌تواند در برخی موارد وضعیت باروری را بهتر کند، اما کاهش شدید ذخیره تخمدان پاسخ به درمان را دشوار می‌کند. به ویژه پس از ۳۵ سالگی کیفیت تخمک کاهش یافته و خطر ابتلاء به اختلالات ژنتیکی مانند سندروم داون افزایش می‌یابد.
۸۰ درصد موارد سندروم داون مربوط به مادران بالای ۳۵ سال است و در زنان بالای ۴۰ سال نیز خطر دیابت و فشار خون بارداری بیشتر است. همچنین افزایش سن پدر (۴۰ تا ۴۵ سال به بالا) با افزایش احتمال بیماری‌های ژنتیکی نادر مرتبط است.
با کاهش شدید ذخیره تخمدان، گزینه‌های اهدای تخمک یا جنین مطرح می‌شود که در کشور ما با چالش‌های قانونی و شرعی روبرو است. مسائل مربوط به حقوق، ارث و وضعیت زوجین در صورت جدایی هنوز به‌طور کامل تعیین نشده است.
زنان جوان به ویژه با سابقه مشکلات هورمونی باید آزمایش ذخیره تخمدان (AMH) را در اولین فرصت انجام دهند و در صورت نیاز، تخمک یا جنین فریز شده برای آینده ذخیره کنند. این روش ایمن و بدون نیاز به بستری طولانی در مراکز تخصصی انجام می‌شود و به حفظ شانس باروری کمک می‌کند.
دلایل ناباروری در مردان چیست؟
مشیری: ناباروری مردان علل متعددی دارد که گاهی به‌تنهایی منجر به عدم توانایی باروری می‌شود. مهم‌ترین علت در مردان، ابتلاء به بیماری اوریون در کودکی است که می‌تواند باعث التهاب بیضه و توقف تولید اسپرم شود.
از دیگر عوامل ناباروری مردان، مصرف داروهای بدنسازی، سیگار و قلیان است که کیفیت اسپرم را به شدت کاهش می‌دهند. همچنین قرارگیری طولانی‌مدت در محیط‌های گرم مانند کوره پزخانه یا کارهای صنعتی، و تماس با مواد حاوی سرب می‌تواند به ناباروری منجر شود.
تشخیص ناباروری مردان از طریق شرح حال، آزمایش تخصصی و سونوگرافی انجام می‌شود. مشکلاتی مانند هیدروسل، التهاب، واریکوسل و پیچ‌خوردگی وریدهای بیضه می‌تواند کیفیت اسپرم را کاهش دهد.
آیا مصرف داروهای هورمونی باعث نازایی می‌شود؟
مشیری: برخلاف باور عمومی، مصرف داروهای هورمونی نه تنها باعث نازایی نمی‌شود، بلکه بخشی از درمان‌های علمی ناباروری است. نگرانی‌های فرهنگی و شایعات نادرست نباید مانع پیگیری درمان‌های دارویی شود.
داروهای تنظیم‌کننده هورمون برای رفع اختلالات هورمونی و خونریزی‌های نامنظم موثرند و در درمان ناباروری کاربرد دارند. هیچ مدرک علمی درباره تبدیل این داروها به مواد سرطان‌زا وجود ندارد و مصرف صحیح آنها خطری ندارد.
این داروها تحت نظر پزشک تجویز می‌شوند و مصرف خودسرانه آنها ممنوع است، اما در زمان و مقدار مناسب، کلید حل بسیاری از مشکلات هورمونی و باروری زنان هستند. با افزایش نازایی در ایران، آگاهی‌بخشی علمی، اصلاح سبک زندگی و درمان‌های به‌موقع، کلید مقابله با این بحران جمعیتی است.
