به گزارش پایگاه خبری دانا فناوری واکسن‌های mRNA (messenger RNA) که با موفقیت چشمگیر در دوران همه‌گیری کووید-۱۹ شناخته شد، تنها نوک کوه یخ یک انقلاب بیولوژیکی بزرگ است. این فناوری که بر پایه مولکولی حیاتی در سلول‌ها به نام mRNA استوار است، پتانسیل عظیمی برای توسعه درمان‌های نوین علیه طیف وسیعی از بیماری‌ها، از جمله سرطان، بیماری‌های خودایمنی و عفونی دیگر، فراتر از کووید-۱۹ دارد.
mRNA چیست و چگونه کار می‌کند؟ در سلول‌های زنده، DNA حاوی دستورالعمل‌های ژنتیکی برای ساخت تمام پروتئین‌های مورد نیاز بدن است. mRNA مانند یک "پیک" یا "پیام‌رسان" عمل می‌کند؛ ابتدا یک قطعه از DNA کپی شده و به مولکول mRNA تبدیل می‌شود. سپس این مولکول mRNA از هسته سلول خارج شده و به ریبوزوم‌ها (کارخانه‌های پروتئین‌سازی سلول) می‌رود. ریبوزوم‌ها mRNA را خوانده و از روی دستورالعمل‌های آن، پروتئین‌های خاصی را می‌سازند.
واکسن‌های mRNA سنتی (مانند واکسن‌های فایزر و مدرنا برای کووید-۱۹) حاوی یک قطعه mRNA مصنوعی هستند که دستورالعمل ساخت یک پروتئین خاص از ویروس (در مورد کووید-۱۹، پروتئین اسپایک) را در خود دارد. هنگامی که این mRNA وارد سلول‌های بدن می‌شود، سلول‌ها این پروتئین ویروسی را تولید می‌کنند. سیستم ایمنی بدن این پروتئین ویروسی را به عنوان یک عامل خارجی شناسایی کرده و پاسخی ایمنی، شامل تولید آنتی‌بادی‌ها و سلول‌های T، علیه آن ایجاد می‌کند. در صورت مواجهه بعدی بدن با ویروس واقعی، سیستم ایمنی آماده و مجهز به مقابله با آن خواهد بود.
فراتر از بیماری‌های عفونی، بزرگترین امیدواری‌ها برای فناوری mRNA در حوزه درمان سرطان نهفته است. سرطان‌ها اغلب با جهش‌های ژنتیکی همراه هستند که منجر به تولید پروتئین‌های غیرطبیعی یا "آنتی‌ژن‌های توموری" می‌شوند. این آنتی‌ژن‌ها می‌توانند به عنوان نشانگرهایی عمل کنند که سیستم ایمنی را به سمت سلول‌های سرطانی هدایت کنند. واکسن‌های mRNA سرطان، که در حال حاضر در مراحل مختلف کارآزمایی بالینی هستند، با هدف آموزش سیستم ایمنی بدن برای شناسایی و حمله به این آنتی‌ژن‌های توموری طراحی شده‌اند.
این واکسن‌ها می‌توانند به دو صورت عمل کنند: اول، به عنوان واکسن‌های پیشگیرانه برای افرادی که در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان‌های خاص هستند (مانند واکسن‌های HPV برای پیشگیری از سرطان دهانه رحم). دوم، به عنوان واکسن‌های درمانی برای بیمارانی که قبلاً به سرطان مبتلا شده‌اند. در نوع درمانی، mRNA حاوی دستورالعمل ساخت آنتی‌ژن‌های خاص تومور بیمار یا مولکول‌هایی است که پاسخ ایمنی را در برابر سرطان تقویت می‌کنند. این رویکرد، به ویژه در ترکیب با سایر درمان‌ها مانند مهارکننده‌های نقطه بازرسی ایمنی (Immune Checkpoint Inhibitors)، نتایج امیدوارکننده‌ای را در برخی سرطان‌ها مانند ملانوم و سرطان پانکراس نشان داده است.
همچنین، پتانسیل mRNA در درمان بیماری‌های خودایمنی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. در این بیماری‌ها، سیستم ایمنی به اشتباه به بافت‌های سالم بدن حمله می‌کند. با طراحی mRNA که پروتئین‌های خاصی را تولید می‌کند که به "تحمل ایمنی" (Immune Tolerance) کمک می‌کنند، می‌توان سیستم ایمنی را "آموزش" داد تا بافت‌های خودی را به عنوان دوست شناسایی کند و از حمله به آن‌ها دست بردارد.
چالش‌های پیش رو شامل بهبود پایداری مولکول‌های mRNA (که به طور طبیعی ناپایدار هستند)، رساندن مؤثر mRNA به سلول‌های هدف خاص (مانند سلول‌های ایمنی یا سلول‌های توموری) و مدیریت عوارض جانبی احتمالی مانند واکنش‌های التهابی است. با این حال، پیشرفت‌های سریع در فرمولاسیون نانوذرات لیپیدی (Lipid Nanoparticles یا LNPs) برای محافظت و انتقال mRNA، و همچنین درک بهتر پاسخ‌های ایمنی به mRNA، این چالش‌ها را به تدریج برطرف می‌کند.
فناوری mRNA نماینده یک پارادایم جدید در پزشکی است؛ پارادایمی که در آن می‌توانیم به سرعت و با انعطاف‌پذیری بالا، درمان‌ها و واکسن‌های سفارشی‌سازی شده را طراحی و تولید کنیم. این فناوری نه تنها راه را برای مقابله با تهدیدات بهداشتی نوظهور هموار می‌کند، بلکه دریچه‌ای نو به سوی درمان بیماری‌های مزمن و صعب‌العلاجی که قرن‌ها بشر را به چالش کشیده‌اند، می‌گشاید. آینده پزشکی، بدون شک، با mRNA رنگین‌تر و سالم‌تر خواهد بود.
