به گزارش پایگاه خبری دانا: در تاریخ داروسازی، هر چند ده سال یک بار، پلتفرم‌های درمانی جدیدی ظهور می‌کنند که نحوه تفکر ما درباره درمان بیماری‌ها را متحول می‌سازند. از آنتی‌بیوتیک‌ها در قرن بیستم گرفته تا داروهای بیولوژیک در اوایل قرن بیست و یکم، هر یک افق‌های جدیدی را گشوده‌اند. اکنون، ما در آستانه عصر جدیدی هستیم که توسط RNA (اسید ریبونوکلئیک) هدایت می‌شود. داروسازی مبتنی بر RNA، که زمانی در حد نظریه‌ها و تحقیقات اولیه بود، با موفقیت خیره‌کننده واکسن‌های mRNA کووید-۱۹، به سرعت به خط مقدم پزشکی مدرن رسیده است. این رویکرد نوآورانه، به جای هدف قرار دادن پروتئین‌های مهدیس رئوف: ی‌زا یا وارد کردن مواد شیمیایی، بر روی دستورالعمل‌های ژنتیکی که سلول‌ها برای ساخت پروتئین‌ها استفاده می‌کنند، تمرکز دارد. RNA نه تنها مولکولی حیاتی در انتقال اطلاعات ژنتیکی است، بلکه اکنون به ابزاری قدرتمند برای درمان بیماری‌ها تبدیل شده است. از بیماری‌های عفونی و سرطان گرفته تا اختلالات ژنتیکی و بیماری‌های خودایمنی، داروهای مبتنی بر RNA پتانسیل نامحدودی برای ارائه درمان‌های دقیق‌تر، مؤثرتر و با عوارض جانبی کمتر دارند. در این مقاله، به کاوشی عمیق در انواع مختلف داروهای مبتنی بر RNA، چگونگی عملکرد آن‌ها و چشم‌انداز درخشانی که این فناوری برای آینده پزشکی ترسیم می‌کند، می‌پردازیم.
RNA: مولکول کارگر حیات
برای درک داروهای RNA، ابتدا باید نقش RNA را در سلول‌هایمان بشناسیم. DNA حاوی کد ژنتیکی اصلی است، اما RNA "پیام‌رسان" (mRNA) این کد را از DNA به ماشین‌سازی پروتئین در سلول می‌برد. انواع دیگر RNA مانند RNA انتقالی (tRNA) و RNA ریبوزومی (rRNA) نیز در ساخت پروتئین نقش دارند. ایده اصلی داروهای RNA این است که با مداخله در این فرآیندها، می‌توانیم تولید پروتئین‌های مضر را متوقف کنیم، پروتئین‌های مفید را تولید کنیم، یا حتی بیان ژن‌های خاص را تنظیم کنیم.
انواع داروهای مبتنی بر RNA و نحوه عملکردشان:
فناوری RNA به شاخه‌های مختلفی تقسیم می‌شود که هر کدام رویکرد منحصر به فردی برای درمان بیماری‌ها دارند:
1. داروهای mRNA (پیام‌رسان RNA):
نحوه عملکرد: این داروها حاوی توالی mRNA هستند که سلول را وادار به تولید یک پروتئین خاص می‌کنند. سلول این mRNA را به عنوان "دستورالعمل" برای ساخت پروتئین در نظر می‌گیرد.
کاربردها:
واکسن‌ها:
برجسته‌ترین نمونه، واکسن‌های mRNA کووید-۱۹ (مانند فایزر و مدرنا) هستند. این واکسن‌ها حاوی mRNA هستند که سلول‌ها را وادار به ساخت پروتئین اسپایک ویروس کرونا می‌کنند. این پروتئین بی‌ضرر، سیستم ایمنی بدن را برای شناسایی و مبارزه با ویروس واقعی آموزش می‌دهد. این فناوری در حال توسعه برای واکسن‌های آنفولانزا، HIV، زیکا و حتی برخی انواع سرطان نیز هست.
درمان‌های جایگزینی پروتئین:
در بیماری‌هایی که بدن پروتئین‌های ضروری را تولید نمی‌کند (مانند فیبروز کیستیک یا کمبودهای آنزیمی)، mRNA می‌تواند سلول‌ها را وادار به تولید آن پروتئین‌های جایگزین کند.
ایمونوتراپی سرطان:
mRNA می‌تواند برای تولید آنتی‌ژن‌های سرطانی (مولکول‌های سطح سلول‌های سرطانی) استفاده شود تا سیستم ایمنی بیمار را برای حمله به تومور آموزش دهد.
2. داروهای RNAi (تداخل RNA):
نحوه عملکرد:
این داروها از مولکول‌های کوچک RNA (مانند siRNA یا microRNA) استفاده می‌کنند که می‌توانند به mRNA خاصی متصل شده و آن را برای تخریب نشانه‌گذاری کنند. نتیجه نهایی، خاموش شدن یا کاهش تولید پروتئین مربوطه است.
کاربردها:
درمان بیماری‌های ژنتیکی:** در بیماری‌هایی که ناشی از تولید بیش از حد یا عملکرد غیرعادی یک پروتئین هستند (مانند آمیلوئیدوز یا برخی اختلالات متابولیک)، RNAi می‌تواند تولید آن پروتئین مضر را کاهش دهد.
درمان کلسترول بالا: برخی داروهای RNAi با کاهش تولید پروتئین‌هایی که کلسترول را تنظیم می‌کنند، به کاهش سطح کلسترول کمک می‌کنند.
درمان بیماری‌های ویروسی: RNAi پتانسیل مهار تکثیر ویروس‌ها را با هدف قرار دادن mRNA ویروسی دارد.
3. داروهای آنتی‌سنس (Antisense Oligonucleotides - ASOs):
نحوه عملکرد:
ASOs مولکول‌های کوچک DNA یا RNA هستند که به طور خاص به mRNA هدف متصل می‌شوند. این اتصال می‌تواند منجر به تخریب mRNA (مانند RNAi) یا اصلاح فرآیند "پالایش" (splicing) mRNA شود، که در نتیجه پروتئین‌های مختلف یا ناقص تولید می‌شوند.
کاربردها:
درمان بیماری‌های عصبی-عضلانی:
یکی از موفق‌ترین نمونه‌ها، داروی "نوسینرسن" (Spinraza) برای آتروفی عضلانی نخاعی (SMA) است. این دارو با اصلاح پالایش یک ژن، به تولید پروتئین ضروری برای عملکرد اعصاب کمک می‌کند.
درمان بیماری‌های نورودژنراتیو:
تحقیقات برای درمان بیماری‌هایی مانند ALS و هانتینگتون با ASOs در حال انجام است.
هدف قرار دادن RNA غیرکدکننده:
ASOs می‌توانند RNAهای غیرکدکننده (که پروتئین تولید نمی‌کنند اما نقش‌های تنظیمی دارند) را هدف قرار دهند و مسیرهای بیماری‌زا را اصلاح کنند.
4. ویرایش RNA:
نحوه عملکرد این رویکرد جدیدتر، به جای تخریب یا تولید RNA، به دنبال تغییر مستقیم توالی RNA موجود در سلول است. این امر می‌تواند بدون تغییر دائمی DNA ژنوم، پروتئین‌های عملکردی را بازگرداند.
