مشعل «عصر نفت» در حال خاموشی است

همیشه این نگرانی بوده است که منابع نفت پایان پذیرد و از طرفی دیگر تقاضا برای این ماده خام سال به سال در حال افزایش بوده است و برخی پیش بینی ها بر این باورند که این تقاضا باز هم افزایش خواهد یافت. اما مجله «اکونومیست» این پیش بینی را درست نمی داند و در سرمقاله ای خبر از پایان عصر نفت می دهد. این سرمقاله به نقل از روزنامه دنیای اقتصاد در گروه راهبرد خبرگزاری دانا باز نشر می شود.

 

دو انقلاب تکنولوژیک؛

افول عصر نفت دو انقلاب تکنولوژیک که پیش از این به راه افتاده است، به زودی پایان عصر نفت را رقم خواهد زد. انقلاب نخست مربوط است به استخراج مقادیر عظیم گاز «غیر معمول» از بستر سنگی که در کنار اکتشافات گسترده و جدید گاز «معمولی» کمک کرده است تا ذخایر جهان از 50 سال به 200 سال افزایش یابد و تحول بزرگ دیگر مربوط به صنعت خودروسازی است؛ پیشرفت‌های سریع در موتور و طراحی خودرو تهدیدی است علیه سلطه نفت. به‌طور میانگین افزایش سالانه 5/2 درصد بازدهی سوخت خودروها و کامیون‌ها کافی خواهد بود تا تقاضا برای نفت محدود شود. اقتصادهای نوظهور از هم‌اکنون استانداردهای سختگیرانه بهره‌وری انرژی خودروها را رعایت می‌کنند. آنچه باید با کاهش تقاضای نفت در انتظارش باشیم تغییرات ژئوپلتیک خواهد بود تا جایی که مناسبات بین کشورها نيز تغییر خواهد کرد. نفت در روزهای اوج خود موجب نزاع‌های بسیار شد و در افول خود نیز چنان خواهد کرد.

 

 سرمقاله «اکونومیست»

 

«اکونومیست» سرمقاله این هفته خود را به آینده نفت اختصاص داد. سوخت دیروز نیاز جهان به نفت رو به افول است. این برای تولیدکنندگان خبری بد و برای سایرین عالی است شادی آذری آغاز عصر نفت نسبتا تازه رخ داده است. گر‌چه از مواد نفتی برای ضد آب کردن قایق‌ها در خاورمیانه در حدود 6000 سال پیش استفاده می‌شد، اما استخراج نفت به طور جدی تازه از سال 1859 پس از فوران آن در پنسیلوانیا آغاز شد. نخستین بشکه‌های نفت خام 18 دلار ( در حدود 450 دلار امروز) قیمت داشتند.

 

 

در آن زمان از نفت خام برای تولید نفت چراغ استفاده می‌شد. نفت چراغ سوخت اصلی برای تولید نور مصنوعی بود و زمانی مصرف می‌شد که ماهیگیری بیش از حد، موجب کمبود چربی نهنگ می‌شد. سایر مایعات تولید شده در فرآیند پالایش برای روشنایی چراغ بیش از حد فرار یا دودزا بودند و بنابراین سوزانده یا دور ریخته می‌شدند. اما تنها چند سال بعد به مدد ساخت موتور‌های درون‌سوز، خیلی طول نکشید که نفت و دیزلی که در آن زمان ناخواسته ایجاد می‌شدند دیگر زباله محسوب نمی‌شدند. از آن زمان به بعد تقاضا برای نفت بجز چند نوسان در دهه 1970 و 1980 به طور مداوم افزایش یافت چون سفر با خودرو، هواپیما و کشتی برای همیشه رو به فزونی گذارد. سه پنجم نفت وارد باک‌های بنزین شدند چون میلیاردها چینی و هندی ثروتمندتر شدند و خودروی شخصی خود را خریدند.

 

 

 شرکت‌های بزرگ نفتی، آژانس بین‌المللی انرژی و سازمان اطلاعات انرژی ایالات متحده همه پیش‌بینی کردند که تقاضا همچنان افزایش خواهد یافت. شرکت انگلیسی بریتیش پترولیوم ، یکی از غول‌های نفتی، اعلام کرد که این تقاضا تا سال 2030 از میزان کنونی 89 میلیون بشکه در روز به 104 میلیون بشکه در روز خواهد رسید. اما ما (نشریه اکونومیست) بر این باوریم که آنها اشتباه می‌کنند و تقاضا برای نفت به افول خود نزدیک شده است. ما معتقدیم که تقاضا ، نه عرضه، کاهش خواهد یافت. در جهان ثروتمند، تقاضا برای نفت پیش از این اوج خود را پشت سر گذاشته و از سال 2005 تا کنون رو به کاهش است. با وجود همه افرادی که به تازگی در پکن و دهلی نو راننده شده‌اند، دو انقلاب تکنولوژیک از میزان تشنگی جهان به این ماده سیاه خواهد کاست.

 

 

نخستین انقلاب به رهبری فردی از تگزاس شکل گرفت که به تازگی از دنیا رفته است. جورج میشل پیشگام روش «شکاف با آب» است. از این روش برای استخراج مقادیر عظیم گاز «غیر معمول» از بستر سنگی استفاده می‌شود. این موضوع در کنار اکتشافات گسترده و جدید گاز «معمولی» کمک کرده است تا ذخایر جهان از 50 سال به 200 سال افزایش یابد. در آمریکا به مدد انقلاب میشل، اکنون گاز استخراج شده از بستر سنگ به شکل مایع یا فشرده در می‌آید و وارد باک خودروها، اتوبوس‌ها و وسایل نقلیه محلی مخصوص حمل بار می‌شود. علاوه بر این گاز می‌تواند در کشتی‌ها، ایستگاه‌های تولید برق، کارخانجات پتروشیمی و سیستم‌های صنعتی و حرارتی جایگزین نفت شود و بنابراین تا سال 2020 جانشین مصرف چند میلیون بشکه نفت در هر روز شود.

 

 

تحول بزرگ دیگر مربوط به صنعت خودرو است. پیشرفت‌های سریع در موتور و طراحی خودرو هم تهدیدی است علیه سلطه نفت. مهم‌ترین این پیشرفت‌ها کارآیی خود موتور‌های درون‌سوز است. موتورهای بنزینی و دیزلی بیش از هر زمان دیگری با صرفه می‌شوند. مواد مورد استفاده در ساخت خودروها مقاوم‌تر و در عین حال سبک‌تر می‌شوند. محبوبیت روزافزون خودروهای الکتریک و هیبرید و خودروهایی که با گاز طبیعی یا سلول‌های سوخت هیدروژنی کار می‌کنند نیز بر تقاضا برای نفت تاثیر می‌گذارد. تحلیل‌گران بانک سیتی محاسبه کرده‌اند که به طور میانگین افزایش سالانه 5/2 درصد بازدهی سوخت خودروها و کامیون‌ها کافی خواهد بود تا تقاضا برای نفت محدود شود. آنها پیش‌بینی می‌کنند که ظرف چند سال آینده نیاز به نفت به کمتر از 92 میلیون بشکه در روز خواهد رسیدو پس از آن کاهش خواهد یافت. احمقانه خواهد بود که گذشته جهان ثروتمند را برای آینده آسیای پر رونق پیش‌بینی کنیم. کاهش تقاضا برای نفت آن نوع از سیاست‌های زیست محیطی که در اروپا و آمریکا از طریق وضع استانداردهای بیش از پیش سختگیرانه در بهره‌وری انرژی خودروها موجب کاهش تقاضا برای نفت می‌شوند، در اقتصادهای نوظهور هم مورد استفاده قرار گرفته‌اند. بزرگترین تاثیر کاهش تقاضا برای نفت، ژئوپلتیک خواهد بود. نفت موجب حمایت از فساد مالی دولت پوتین شده است. اگر منبع اصلی حمایت از این دولت از میان برود، برای کرملین بسیار دشوار خواهد شد که اهدافش را بر کشور تحمیل کند. شاهزاده‌های سعودی هم که برای ولخرجی‌های خود در برنامه‌های اجتماعی که با هدف ساکت‌نگهداشتن جوانان، بر قیمت بالای نفت تکیه زده‌اند شاهد خالی شدن ذخایر مالی خود خواهند شد. اگر آمریکا هم به انرژی گازهای برآمده از بستر سنگ روی آورد، در آینده نخواهد توانست همان مناسباتی را که با متحدان عرب خود داشت ادامه دهد. نفت در روزهای اوج خود موجب نزاع‌های بسیار شد و در افول خود نیز چنان خواهد کرد. اما با این وجود اغلب افراد از این تغییر استقبال خواهند کرد.