علم روان شناسي مثبت گرا به جاي پرداختن به ناهنجاري ها و اختلال ها، بر توجه بيشتر به توانمندي ها و استعدادهاي انسان تاکيد دارد. اين رويکرد مثبت گرا هدف نهايي خود را شناسايي شيوه هايي براي حل مشکل مي داند که بهتر زيستن و شادکامي انسان را در پي دارد.
تاب آوري چيست؟
در برخي افراد انگار ظرفيت هاي فردي، شخصيتي و رواني وجود دارد که به آنها در تجربه کردن موقعيت هاي مشکل و تنش زا کمک مي کند به گونه اي که هر قدر هم بر شدت شرايط استرس زا افزوده شود، باز اين افراد توان بيرون کشيدن خودشان از بحران يا به قولي توان تاب آوردن در برابر سختي ها و ناملايمات را دارند. در زندگي روزمره ما انسان ها، ماهيت برخي شرايط و تجارب به گونه اي است که افراد خواه ناخواه دچار مشکل مي شوند به طوري که ممکن است سلامت رواني آن ها تهديد شود. تاب آوري شامل مجموعه اي از ظرفيت هاي فردي و رواني است که فرد به کمک آن ها مي تواند در شرايط دشوار مقاومت کند و دچار آسيب ديدگي نشود و حتي در تجربه اين شرايط مشکل آفرين يا بحراني، خود را به لحاظ شخصيتي ارتقا بخشد. تاب آوري افراد را توانمند مي سازد تا با دشواري ها و ناملايمات زندگي و شغلي رو به رو شوند، بدون اين که آسيب ببينند و حتي از اين موقعيت‌ها براي شکوفايي و رشد شخصيت خود استفاده کنند.
تاب آوري آموختني است يا ذاتي؟
نکته اي که بايد به آن توجه کرد، اين است که درست است تاب آوري به توانايي انسان در مواجهه با بلايا يا فشارهاي طاقت فرسا گفته مي شود، اما اين ويژگي در کنار توانايي هاي دروني شخص و مهارت هاي اجتماعي او و همچنين در تعامل با محيط تقويت مي شود، توسعه مي يابد و به عنوان يک ويژگي مثبت خودش را نشان مي دهد. نتيجه اين که تاب آوري مهارتي قابل آموزش است يعني پديده اي ذاتي نيست بلکه از طريق تمرين، آموزش، يادگيري و تجربه حاصل مي شود. پس اگر فکر مي کنيد تاب آوري کمي داريد، مي توانيد آن را تقويت کنيد و مهارت هاي خود را در اين زمينه پرورش دهيد.
ويژگي هاي اصلي افراد تاب آور چيست؟
از ديدگاه روان شناسي، افراد تاب آور ۴ ويژگي اصلي دارند:
1-ياد داشتن و به کارگيري مهارت هاي اجتماعي مانند ويژگي‌هايي از قبيل تفاهم، انعطاف، همدلي و مهرباني، مهارت ارتباطي و شوخ طبعي.
2-ياد داشتن و به کارگيري مهارت هاي حل مسئله مانند برنامه ريزي، کمک طلبي، تفکر انتقادي و خلاق.
3-آشنايي با مهارت خود گرداني يعني داشتن هويت، خودکارآمدي، خودآگاهي و تسلط بر وظايف.
4-هدفمندي و خوش بيني به آينده براي رسيدن به آرامش و موفقيت.
توجه داشته باشيد که معناي تاب آوري فقط اين نيست که در برابر آسيب ها يا شرايط تهديد کننده پايدار بمانيم و در رو به رو شدن با شرايط خطرناک حالتي انفعالي داشته باشيم بلکه در عمق معناي آن شرکت و حضور فعال و سازنده ما در محيط پيرامونمان نيز در نظر است.
چگونه تاب آور شويم؟
فرد تاب آور، نحوه استدلال و نگرش متفاوتي در مواجهه با شرايط ناگوار اتخاذ مي کند و به جاي فاجعه ساختن از مشکل و گرفتار شدن در تبعات آن، به خود و توانايي هايش توجه بيشتري مي کند؛ به طور مثال، چنين شخصي ممکن است يک موقعيت پر مخاطره را يک فرصت در نظر بگيرد نه يک تهديد و در دشواري ها به جاي اضطراب، موفقيت را تجربه کند؛ بنابراين تاب آوري موجب سازگاري مناسب در مواجهه با مشکلات مي شود و اين چيزي بيش از اجتناب ساده از پيامدهاي منفي است. به نظر مي رسد که افراد تاب آور به طور خلاقانه رابطه «شرايط ناگوار باعث ايجاد آسيب هاي رواني مي شوند» را حذف و با يک تغيير جديد، رابطه «شرايط پر مخاطره بايد زمينه ساز رشد و بالندگي شوند» را جايگزين آن مي کنند؛ يعني تاب آورها ذهن شان را طوري برنامه ريزي کرده اند که بعد از هر موقعيت استرس آوري به دنبال رشد خودشان هستند و مثل خيلي ها تسليم آسيب هاي رواني نمي شوند.
6 روش افزايش تاب آوري
6 شيوه افزايش تاب آوري که در ادامه مطرح مي شود، مواردي است که از سوي انجمن روانشناسي آمريکا پيشنهاد مي شود تا استقامت و تاب آوري شما در هنگام مواجهه با مشکلات و شرايط سخت را بيشتر کند.
1-برقراري روابط بين فردي: حفظ روابط خوب با اعضاي خانواده و دوستان، شاخص مهمي براي افزايش تاب آوري است.
2-نديدن بحران ها به صورت موقعيت هاي برطرف نشدني: نشيب و فرازهاي زندگي غيرقابل اجتناب است. هرچند ما نمي توانيم حقيقت اين مشکلات را تغيير دهيم، اما مي توانيم تفسير خودمان را از اين موقعيت ها عوض کنيم. لحظه اي که موقعيت هاي نامطلوب زندگي را به صورت مسائلي برطرف نشدني مي بينيم، گام هاي مثبتي که قادر هستيم براي حل اين مشکلات برداريم محدود يا بازداري مي شود.
3-هدف گذاري: داشتن هدف در زندگي و توانمندي براي هدف گذاري، شاخص مهمي در تاب آوري است. فردي که هدف گذاري را به زندگي خويش ضميمه مي کند، جهت گيري آينده خود را افزايش مي دهد و براي تحقق بخشيدن به آن تلاش خواهد کرد.
4-داشتن اقدام هاي قاطعانه: برخي افراد ممکن است هنگامي که با مشکلي مواجه مي شوند، منتظر شوند تا مسائل خودشان حل شوند. اين نوع برخورد با مسائل، شاخصي از نداشتن تاب آوري است. در مقابل، توانمندي براي عمل جسورانه در موقعيت هاي نامطلوب به منظور حل مسائل مي تواند شاخصي از تاب آوري باشد.
5- پرورش ديدگاه مثبتي از خود: دارا بودن اعتماد به نفس و اعتماد به قابليت هاي شخصي خود، شاخصي از تاب آوري است. قبل از سعي براي حل موفقيت آميز مسائل، فرد بايد به توانايي خود براي انجام آن باور داشته باشد. هيچ شخصي بدون اين باور نمي تواند گام هاي ضروري را براي حل مسائل بردارد.
6-مراقب خود بودن: مراقب خود بودن شاخص مهمي از تاب آوري است. اين مي تواند با حساسيت نسبت به هيجانات و نيازهاي شخصي خود، صرف زمان براي خود، حفظ سلامت جسماني و مشارکت در فعاليت هايي که فرد از آن لذت مي برد، مشخص شود. فردي که مي تواند خود را به لحاظ جسماني و روانشناختي متناسب نگه دارد، کوشش ها و اشتياق بيشتري براي حل مشکلات از خود نشان خواهد داد.
