به دنبال این مساله و همچنین با افزایش جمعیت و واحدهای صنعتی و مصرف بی رویه آب در حوزه کشاورزی، موضوع کم آبی و خشکسالی هر روز چهره بغرنج تری به خود گرفته و از اواسط دهه ۸۰ به بعد، کم کم زمزمه کاهش شدید سطح منابع آب زیرزمینی به گوش رسید که البته همچنان هم ادامه دارد.
از آنجا که مسائل مربوط به اقلیم و محیط زیست کاملا زنجیروار و در ارتباط با یکدیگر هستند، به دنبال مطرح شدن بحران کم آبی و کاهش سطح آب های زیرزمینی، چالش بعدی رخ نمایاند که مساله فرونشست زمین و اُفت کیفیت آب در برخی مناطق بود.
در حال حاضر استان مرکزی نیز ازجمله مناطقی از کشور است که با مشکل افت کیفیت آب در برخی مناطق آن مواجه شده و این مشکل به عوامل مختلفی ازجمله خشکسالی و کاهش بارش، فعالیت های کشاورزی و صنعتی، برداشت بی رویه آب از سفره های زیرزمینی و چاه های غیرمجاز و... بازمی گردد.
این استان از سویی با فقر منابع آب سطحی و رودخانه ای روبرو است، از سوی دیگر منابع آب زیرزمینی آن دچار کاهش شدید شده به طوری که سطح آب سفره های زیرزمینی در برخی مناطق آن تا ۲۵۰ متر پایین رفته است.
بُعد دیگر مساله آن که همین منابع محدود آب سطحی و زیرزمینی نیز در برخی مناطق استان به علل مختلف همچون فعالیت های کشاورزی و صنعتی و ورود پساب ها و شیرابه ها، دچار افت کیفیت شده به طوری که اخیرا مدیرعامل شرکت آب منطقه ای مرکزی نسبت به بروز بحران در صورت عدم کنترل این مسائل هشدار داده است.
کاهش بارش و برداشت بی رویه عامل اُفت کیفیت آب های زیرزمینی
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای مرکزی در گفت وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اینکه عوامل مختلفی بر مساله کیفیت آب اثرگذار هستند، اظهار داشت: قانون طبیعت این است که وقتی آب شیرین به صورت بی رویه از منابع آبی زیرزمینی برداشت می شود، آب شور و اسیدی جای آن را می گیرد و متاسفانه هم اکنون در برخی نقاط استان از جمله شهرستان اراک با این مساله مواجه هستیم که در چنین مناطقی به دلیل افت کیفیت آب و شور شدن آن، امکان کشاورزی و کشت محصول سلب شده است.
عزت الله آمره ای افزود: مساله دیگر شیرابه های زباله ها است که در برخی مناطق وارد سفره های زیرزمینی و سبب افت کیفیت آب شده و پساب های صنعتی و آلودگی های شهری و چاه های فاضلاب جذبی نیز در این زمینه تاثیرگذار هستند.
چاه های آب غیرمجاز در مناطق مختلف استان مرکزی، سالانه بیش از ۲۵۰ میلیون مترمکعب از منابع آب زیرزمینی را برداشت می کنند وی بیان کرد: در رابطه با آب های سطحی استان نیز با توجه به اینکه عمدتا فصلی هستند در فصول گرم و خشک سال که حجم آب آنها کم می شود، افت کیفیت بیشتری پیدا می کنند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای مرکزی خاطرنشان ساخت: طی سال های اخیر به دلیل کاهش شدید میزان بارش در استان و همچنین برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی، سطح این منابع آبی با کاهش چشمگیر مواجه شده که به دنبال آن پدیده افت کیفیت آب بروز کرده و هم اکنون چهار شهرستان ساوه، زرندیه، اراک و کمیجان علاوه بر کمبود منابع آبی، دچار افت کیفیت آب نیز شده اند.
آمره ای ضمن بیان اینکه هم اکنون بیش از دو هزار و ۷۰۰ چاه آب غیرمجاز در استان مرکزی وجود دارد، تصریح کرد: چاه های آب غیرمجاز در مناطق مختلف استان، سالانه بیش از ۲۵۰ میلیون مترمکعب از منابع آب زیرزمینی را برداشت می کنند و همین مساله به خطر کاهش سطح این منابع آبی دامن زده که عواقب ناگوار متعددی به دنبال دارد.
وی ادامه داد: آنچه امروز تحت عنوان کمبود منابع آب زیرزمینی و افت کیفیت آب در استان با آن مواجه هستیم به دلیل فقدان توازن در میزان بارش و میزان مصرف آب رخ داده که اگر اقدامی برای اصلاح آن انجام نشود، دامنه مشکلات این حوزه هر روز گسترده تر و به بحران جدی تبدیل خواهد شد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای مرکزی اضافه کرد: در حال حاضر به طور میانگین ۵۵درصد مصرف آب کشور از منابع آب زیرزمینی استحصال می‌شود اما در استان مرکزی این میزان ۸۵درصد بوده که فراتر از میانگین کشور و زنگ خطری در رابطه با نابودی سفره های زیرزمینی این استان و افت کیفیت آب است.
پساب صنعتی، پسماند شهری و کود کشاورزی مسبب آلودگی آب
معاون پایش و نظارت اداره کل محیط زیست استان مرکزی نیز در گفت و گو با خبرنگار مهر در این رابطه اظهار داشت: در استان مرکزی به علت فعالیت صنایع مختلف، با مشکل ورود پساب اسیدی واحدهای صنعتی به آب های سطحی و زیرزمینی مواجه هستیم که قطعا بر کیفیت آب تاثیر می گذارد و رودخانه قره چای به عنوان تنها رودخانه جاری استان که از پنج شهرستان شازند، خنداب، کمیجان، تفرش و ساوه عبور می کند با همین مشکل روبرو است.
رضا میرزایی بیان کرد: بیشترین میزان آلودگی آب این رودخانه در شهرستان تفرش است، به دلیل اینکه پساب تصفیه خانه فاضلاب شهر تفرش مستقیما وارد این رودخانه می شود، اما متاسفانه ایستگاه ثابت پایش آنلاین در استان برای اندازه گیری دقیق آلودگی آب در هر منطقه وجود ندارد.
به علت فعالیت صنایع در استان مرکزی، با مشکل ورود پساب صنعتی به آب های سطحی و زیرزمینی مواجهیم و رودخانه قره چای به عنوان تنها رودخانه جاری استان که از پنج شهرستان عبور می کند با همین مشکل روبرو استوی ادامه داد: در برخی دیگر از مناطق استان از جمله دشت اراک، وجود میزان بالای نیترات در آب سفره های زیرزمینی موجب افت کیفیت آب شده که عمدتا به دلیل استفاده از کودهای نیترات دار کشاورزی نبود سیستم فاضلاب شهری در سال های گذشته بوده و هم اکنون نیز برخی چاه های آب در شهرستان اراک به دلیل همین نیترات بالا غیرقابل استفاده هستند.
معاون پایش و نظارت اداره کل محیط زیست استان مرکزی خاطرنشان ساخت: از سوی دیگر در مناطقی از دشت اراک همچون امان آباد که در سال های گذشته پسماندها به صورت غیراصولی در آنها تجمیع شده، با ورود شیرابه این زباله ها به داخل زمین و رسیدن به سفره های آب زیرزمینی، آب دچار آلودگی و افت کیفیت شده است.
میرزایی اضافه کرد: این مشکل در شهرستان اراک به دلیل تراکم جمعیت، مصرف بالای آب، تولید فاضلاب و پسماند بیشتر و صنعتی بودن، بیشتر از سایر نقاط استان بروز کرده، هرچند که در سایر نقاط استان نیز با مسائل مشابهی مواجه هستیم.
وی افزود: در شهرستان کمیجان به دلیل پایین بودن سطح آب های زیرزمینی و دلایل زمین شناختی از جمله کیفیت متفاوت خاک که آب را جذب نمی کند و آب وارد سفره ها نمی شود، مشکل افت کیفیت آب مشهود است.
معاون پایش و نظارت اداره کل محیط زیست استان مرکزی ادامه داد: همچنین در شهرستان ساوه با کاهش شدید سطح آب های زیرزمینی مواجه هستیم که علاوه بر موضوع افت کیفیت آب، مشکلات دیگر همچون نشست خاک بروز کرده و در حاشیه برخی چاه های آب، خاک تا بیش از دو متر فرونشست کرده است.
تاکید قانون برنامه ششم توسعه بر تعادل بخشی به منابع آب زیرزمینی
نماینده مردم اراک، کمیجان و خنداب در مجلس شورای اسلامی نیز در این رابطه در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار داشت: در بخش هشتم قانون برنامه ششم توسعه، بر ضرورت تلاش دولت برای تعادل بخشی به منابع آب زیرزمینی، ارتقای بهره وری و جبران روند کاهشی حجم آب در دشت های کشور تاکید شده است.
علی اکبر کریمی افزود: طبق این برنامه بایستی تا سال ۱۴۰۰، یازده میلیارد مترمکعب بر حجم ذخایر آب زیرزمینی در سطح کشور افزوده شود.
وی بیان داشت: در رابطه با استفاده بهینه از آب موجود در قانون برنامه ششم، توسعه روش های آبیاری نوین کشاورزی از سوی دولت به میزان ۶۰۰هزار هکتار در سال مقرر شده که دولت موظف در بخش هشتم قانون برنامه ششم توسعه، بر ضرورت تلاش دولت برای تعادل بخشی به منابع آب زیرزمینی، ارتقای بهره وری و جبران روند کاهشی حجم آب در دشت های کشور تاکید شده استاست ۸۶درصد از هزینه های اجرای این طرح را به عنوان کمک بلاعوض به کشاورزان اعطا کند.
نماینده مردم اراک، کمیجان و خنداب در مجلس شورای اسلامی خاطرنشان ساخت: در رابطه با کنترل و بهره گیری از آب های سطحی نیز، در برنامه ششم احیا و مرمت قنوات مورد تاکید قرار گرفته و همچنین مقرر شده تا پایان برنامه برای تمام چاه های آب مجاز، کنتور هوشمند نصب شود تا حجم برداشت از آب های زیرزمینی تحت کنترل قرار گیرد.
کریمی تصریح کرد: با توجه به اینکه بخش عمده ای از آب های زیرزمینی برای مصارف کشاورزی به کار گرفته می شود و در مجموع ۹۰درصد مصرف آب کشور مربوط به بخش کشاورزی است، باید تغییر و اصلاح الگوی کشت مدنظر قرار گیرد و در مناطقی که با کمبود آب زیرزمینی مواجه هستند، از کاشت محصولات آب بر پرهیز گردد تا با مشکل بیشتری در رابطه با افت کیفیت آب مواجه نشوند.
به نظر می رسد موضوع کیفیت آب های زیرزمینی و سطحی به عوامل متعددی مرتبط می شود که در حوزه کاری دستگاه های مختلف قرار دارد و چنانچه هماهنگی و تعامل در این زمینه حاصل شود و برنامه ریزی مدون و عزم همگانی برای رقم زدن شرایط بهتر انجام پذیرد، می توان تا قبل از آن که برای هر گونه اقدامی دیر شود، دغدغه های کمبود و افت کیفیت آب را رفع کرد.
