رییس اندیشکده اقلیم و آمایش سرزمین:
رییس اندیشکده اقلیم و آمایش سرزمین ضمن تاکید بر تدوین «برنامه جامع آمایش سرزمین» برای خروج از بحران آب گفت: متاسفانه نسبت به هشدارهای جدی دانشمندان مدیران محیط زیست و مدیران منابع آب گوش شنوایی ندارند و برخی مسئولان به جای تکیه بر توان و تجربه عالمان این علوم اقدام به فرافکنی و انحراف افکار عمومی می کنند.
به گزارش خبرگزاری دانا دکتر حسن لشکری، با اشاره به اینکه برای ایجاد ابر در هر اقلیم و منطقه‌ای شرایطی لازم است که در صورت فراهم شدن آن شرایط ابر شکل می‌گیرد، اظهار کرد: قطرات آب درون ابر رشد می‌کنند و می‌بارند پس امکان دارد ابر تشکیل شود ولی بارشی اتفاق نیفتد چرا که قطرات آب داخل ابر به اندازه کافی رشد نکرده‌اند تا نیروی گرانش زمین بر شناوری قطره در داخل ابر غلبه پیدا کند و از ابر خارج شود.
وی ادامه داد: برای ایجاد ابر چند شرط لازم است که عبارتند از وجود بخار آب کافی، وجود هسته‌های تراکم (که قطرات ریز آب دور آن جمع شوند)، سرد شدن هوا(که می‌تواند از طریق صعود هوا (عموماً) یا از طریق اختلاط هوای گرم و سرد و یا تشعشع) اتفاق بیفتد.
منشا بارش‌ها در هر منطقه چیست؟
این استاد آب و هواشناسی دانشگاه شهید بهشتی در پاسخ به این پرسش که منشا بارش‌ها در هر منطقه‌ای چیست، توضیح داد: عموماً بارش‌ها در دو حالت اتفاق می‌افتد. ممکن است سامانه بارشی سبب بارش در یک منطقه شود. این سامانه‌ها در مقیاس بزرگ که در قالب گردش کلی جو شکل گرفته و در مسیرهای خاصی حرکت کرده‌اند، مناطق مختلف را در مسیر خود تحت تاثیر قرار می‌دهند و سبب بارش می‌شوند. در واقع می‌توان گفت که منشا فرا منطقه‌ای دارند.
لشکری افزود: سامانه‌های بارشی در مقیاس‌های بزرگ شکل می‌گیرند و در شرایط دینامیکی خاصی تقویت می‌شوند. این سامانه‌ها ابرهای بسیار گسترده‌ای را در مقیاس افقی و عمودی ایجاد و بتدریج رشد و بارش‌های گسترده‌ای را ایجاد می‌کنند.
با هیچ‌یک از فناوری‌های موجود به طور قطعی نمی‌توان مانع از حرکت سامانه‌های بارشی شد
رییس اندیشکده اقلیم و آمایش سرزمین در ادامه در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان مانع از حرکت سامانه‌های بارشی شد و مسیر حرکت آن را عوض کرد و فرآیند حاکم در این سامانه عظیم را تغییر داد، گفت: این سامانه در هر لحظه میلیون‌ها تن آب را جابه‌جا می‌کند و مانند روخانه خروشانی در حال عبور از این منطقه عظیم است. انرژی و فعل و انفعالات درون آن با هیچ‌یک از فناوری‌های فعلی بشر قابل کنترل نیست. ابزارها در این جریان عظیم همچون پر کاهی درون یک طوفان عظیم خواهند بود.
وی درباره مجموع بارش فروردین و اردیبهشت سال جاری در ایستگاه‌های غربی (نمودار شماره۱) گفت: در برخی ایستگاه‌ها مانند پیرانشهر و اشنویه مقدار بارش به بیش از ۲۵۰ میلی متر رسید، درحالی‌که مقدار بارش نرمال در طولانی مدت در این دو ماه به نصف تا یک سوم این مقدار می‌رسد.
تکنولوژی فعلی بشر نمی‌تواند مانع از شکل‌گیری ابر شود یا آن را عقیم سازد
این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به حالت دومی که سبب بارش می‌شود، تصریح کرد: بارش‌ها می‌توانند به‌صورت محلی اتقاق بیفتند. در این صورت ابرها ممکن است با وجود ناپایداری‌های محلی و تامین رطوبت از محل یا رطوبت انتقالی از روی دریاهای همجوار یا رطوبت به‌جا مانده از سامانه‌های قبلی سبب ایجاد بارندگی شوند بنابراین، تکنولوژی فعلی بشر نمی‌تواند مانع از شکل‌گیری ابر شود یا آن را عقیم سازد. این موضوعات شاید برای تولید مه یا مه‌زدایی در حد یک مزرعه چند هکتاری قابل قبول باشد ولی غیر بارورسازی ابر با تکنولوژی فعلی بشر امکان‌پذیر نیست.
هوا تنها پدیده‌ای است که برای نقل و انتقال خود تابع هیچ مرز سیاسی نیست
رییس اندیشکده اقلیم و آمایش سرزمین با بیان اینکه جو سیال است و به‌راحتی قابلیت جابجایی در جهت قائم و افقی را دارد، اظهار کرد: توده هوا طی یک روز ممکن است از چند کشور عبور کند همچنین هر تغییری درون جو به همه نقاط قابلیت انتقال دارد. در عالم، هوا تنها پدیده‌ای است که برای نقل و انتقال خود تابع هیچ مرز سیاسی نیست و برای عبور از مرز کشوری نیاز به پاسپورت ندارد بنابراین تغییر اقلیم یک پدیده جهانی است و مختص یک نقطه یا حتی یک منطقه نیست چرا که تمام جو در قالب یک پدیده کلی تحت عنوان گردش عمومی جو در حال تبادل است.
کشور ایران در مقابل تغییر اقلیم بسیار شکننده‌تر از سایر مناطق است
لشکری در ادامه گفت: تغییر اقلیم و گرمایش جهانی پدیده‌ای سیاره‌ای است البته در مناطق مختلف اثرات یکسانی ندارد و کشورهای مختلف با توجه به موقعیت جغرافیایی و توپوگرافی، محیط طبیعی، مجموعه فعالیت‌های انسانی آن منطقه، زیرساخت‌ها، فرهنگ و اجتماع در مقابل این پدیده تاثیرات متفاوتی می‌پذیرند بنابراین کشوری مانند ایران به دلیل تخریب محیط زیست و زیر ساخت‌های ناکافی، سست و فقدان یک طرح آمایشی در مدیریت منابع آبی، خاک، کشاورزی و اقلیمی و ... بسیار شکننده‌تر است.
این استاد آب و هواشناسی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه کشور ایران ازنظر موقعیت جغرافیایی نسبت به گردش عمومی جو در منطقه‌ای از سیاره زمین قرار گرفته است که توده‌های هوا عموماً از غرب و جنوب‌غرب وارد کشور می‌شوند، تصریح کرد: در این شرایط توده‌های هوای ورودی به ایران عموماً از روی مدیترانه، سوریه، عراق یا ترکیه و از روی سودان، دریای سرخ و عربستان عبور می‌کنند.
این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی درباره تصویر ماهواره‌ای ابر در ۲۷ بهمن ماه سال ۹۶ (شکل شماره ۲) اظهارکرد: چگونه ممکن است مسیر این جریان عظیم ابر در پهنای بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر و عمقی بیش از ۷ تا ۸ کیلومتر را منحرف و به مکان دیگری هدایت کرد یا حتی باعث عدم باروری این ابر عظیم شد. بارورسازی ابر در هیچ‌یک از کشورهایی که در مسیر حرکت این سامانه‌های بارشی قرار دارند، صورت نمی‌گیرد. اصولاً بارورسازی مساله بسیار پیچیده و پرهزینه‌ای است که نیازمند دانش و فناوری پیچیده‌ای است، از این رو کشورها به‌ندرت سراغ این روش می‌روند. تحقیقات متعدد انجام شده نشان می‌دهد که عمده رطوبت فرا رفت شده به سامانه‌های بارشی ورودی به ایران، از دریاهای گرم جنوبی انجام می‌شود این ابرها هنوز روی عربستان و سودان قوام لازم برای باوری را ندارند.
لشکری درباره تعداد روزهای بارشی ایستگاه‌های غرب ایران در فروردین و اردیبهشت ۹۷( نمودار شماره ۲) گفت: تقریباً نزدیک به نصف روزهای این دو ماه در منطقه شمال غرب - که مسیر حرکت ابرهای آن از منطقه مدیترانه، سوریه، فلسطین اشغالی، عراق یا بعضاً از سودان، دریای سرخ و عربستان بود- دارای بارش بودند که این یک رکورد در تعداد روزهای بارشی در منطقه است.
رییس اندیشکده اقلیم و آمایش سرزمین در ادامه اظهار کرد: به‌طور کلی ابرها به دو دسته ابرهای گرم و ابرهای سرد تقسیم می‌شوند. ابرهای گرم به ابرهایی گفته می‌شود که تمام یا بخش عمده‌ای از ابر در بالای نقطه انجماد شکل می‌گیرد یا به عبارت دیگر تمام قطرات یا بخار آب داخل ابر به‌صورت مایع هستند. این ابرها در بیشتر مواقع سبب بارش باران می‌شوند. ابرهای سرد نیز به ابرهایی اطلاق می‌شود که بخش زیاد یا تمام ضخامت ابر در زیر نقطه انجماد تشکیل می‌شود یا به عبارت دیگر قطرات داخل ابر به صورت منجمد است البته گاه قطرات داخل ابر ممکن است ترکیبی از قطرات آب و کریستال‌های یخ یا دانه‌های برف باشد. این گونه ابرها عموماً باعث ایجاد برف می شوند بنابراین بارش خروجی از ابر، منجمد خواهد بود.
برف و باران در چه شرایطی شکل می‌گیرند؟
این استاد آب و هواشناسی دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: اگر دمای پایه ابر و محدوده بین کف ابر تا سطح زمین به گونه‌ای باشد که برف خروجی از ابر ذوب نشود، بارش به‌صورت برف یا تگرگ خواهد بود. ولی اگر دمای بین کف ابر تا سطح زمین در محدوده‌ای باشد که دانه‌های برف ذوب شوند بارش به صورت باران خواهد بود. دمای حدی برای بارش برف یا ذوب برف در هر منطقه‌ای متفاوت است. در عین حال به قطر قطرات و سرعت حد نزول قطرات نیز وابسته است. در هر منطقه‌ای اصطلاحی به نام خط برف وجود دارد که در ماه‌های مختلف با توجه به شرایط دمایی بالا یا پایین می‌رود. بارها شاهد بودیم که در ارتفاعات نزدیک شهری تا ارتفاع خاصی برف باریده و پایین‌تر از آن بارش به صورت باران بوده که علت آن بسته به دامنه دمایی بین کف ابر تا سطح زمین در منطقه است. برای مثال روی شهر به دلیل گرم بودن، برف ذوب شده ولی روی ارتفاع به دلیل دمای پایه پایین‌تر امکان یا فرصت ذوب فراهم نشده است.
کاهش حجم بارش‌های منجمد با توجه به گرمایش جهانی یک پدیده طبیعی است
وی با اشاره به اینکه بالا رفتن خط برف در کشور یا کاهش حجم بارش‌های منجمد با توجه به گرمایش جهانی یک پدیده طبیعی است، گفت: برای مثال امسال در دوره سرد سال با خشکسالی مواجه شدیم و عمده بارش‌ها در فصل بهار اتفاق افتاد. در نتیجه با وجود اینکه مجموع بارش‌ها در یک ایستگاه ممکن است حتی بالاتر از نرمال باشد ولی حجم برف ممکن است بسیار کمتر از معمول باشد.
خشکسالی پدیده طبیعی در همه اقلیم‌ها است
لشکری با بیان این نکته که کشور ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی خود نسبت به گردش عمومی جو در منطقه‌ای خشک و نیمه خشک قرار دارد، تصریح کرد: خشکسالی پدیده طبیعی در همه اقلیم‌ها است. این پدیده هم در اقلیم‌های خشک و هم در اقلیم‌های مرطوب اتفاق می‌افتد. در طول سال آبی بسیاری از کشورهای اطراف (خاورمیانه) و ایالات متحده امریکا به‌ویژه بخش غربی آن با خشکسالی شدید مواجه هستند. با وجود این همه بخش‌های غربی و شمال غربی کشور به علت بارش‌های خوب اواخر زمستان و بهار در شرایط خوبی قرار دارد.
وارثان نابسامانی عجیب در مدیریت منابع و محیط زیست خود هستیم
رییس اندیشکده اقلیم و آمایش سرزمین در ادامه تاکید کرد: پدیده تغییر اقلیم و خشکسالی دو مسئله متفاوت از هم هستند و به خوبی می‌توان هر دو مسئله را با برنامه‌ریزی درست، منطقی و بر پایه مطالعات علمی و دریافت مشاوره از متخصصان آن رشته، مدیریت و از این چالش بزرگ عبور کرد ولی متاسفانه ما وارث نابسامانی عجیب در مدیریت منابع و محیط زیست خود هستیم که ادامه این روند کشور را دچار یک چالش سیاسی و اجتماعی خواهد کرد.
به جای تکیه بر توان عالمان علوم، اقدام به انحراف افکار عمومی می‌کنیم
وی با انتقاد از اینکه هشدارهای جدی و مکرر دانشمندان و متخصصان علوم محیط زیستی و مدیریت منابع گوش شنوایی ندارد، گفت: متاسفانه به جای تکیه بر توان و تجربه عالمان این علوم اقدام به فرافکنی و انحراف افکار عمومی می‌کنیم. بارها و بارها متخصصان این علم برای انتقال تجربیات و دانش خود به مسئولان اعلام آمادگی کرده‌اند ولی در مسند این مراکز و موسسات برخی افراد غیرمتخصص و کم تجربه قرار دارند که تمایل چندانی به این همفکری ندارند.
کم آبی فعلی کشور به دلیل تغییر اقلیم است، نه حاصل خشکسالی
این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با تاکید بر اینکه وضعیت فعلی کم آبی کشور به دلیل تغییر اقلیم و نه حاصل خشکسالی است، اظهار کرد: خشکسالی در سال‌های گذشته نیز اتفاق افتاده است و پدیده جدیدی نیست ولی تغییر اقلیم یک واقعیت غیر قابل انکار است که برای سازگاری با آن باید تدابیر خاص خود را اتخاذ کرد و این یک هشدار جدی به تمام مسئولان کشور است.
دستگاه‌های مسئول هیچ نظارتی بر نحوه استفاده از حق‌آبه‌های کشاورزی ندارند
لشکری در ادامه از سدسازی‌های بدون منطق علمی و بهم زدن شرایط هیدرولوژیک حوضه‌های آبریز، جابجایی غیر منطقی آب از یک حوضه آبریز به حوضه آبریز دیگر، فقدان مدیریت در الگو و آمایش زراعی کشور در کشت محصولات آب‌بر در مناطق کم آب و احداث صنایع آب‌بر در خشک‌ترین قسمت‌های کشور به عنوان عوامل کم آبی در حال حاضر نام برد و تصریح کرد: فقدان مدیریت کارآمد در حکمرانی آب نیز در کم آبی فعلی بی‌تقصیر نیست. درست است که هر کشاورزی از چشمه، قنات یا رودخانه دارای حق‌آبه است ولی این یک ثروت ملی است و به نوعی به کل ملت تعلق دارد و دستگاه‌های مسئول هیچ نظارتی بر نحوه استفاده از این آب ندارند. در نتیجه کشاورز آب ارزشمند را هر طور که صلاح می‌داند مصرف می‌کند و حاکم مطلق در نحوه مصرف آن است.
تاکید بر تدوین برنامه جامع آمایش سرزمین
رییس اندیشکده اقلیم و آمایش سرزمین در پایان تاکید کرد: برای خروج از بحران آب در کشور یک راه بیشتر وجود ندارد و آن مطالعه و تدوین «برنامه جامع آمایش سرزمین کشور» به دست متخصصان همه رشته‌های مرتبط است. قطعا در آن برنامه سیاست‌های کلان و دراز مدت مدیریت منابع آب، خاک، انرژی و سرمایه انسانی تدوین و ارائه می‌شود البته به شرطی که این سند نیز رانت عده‌ای خاص نباشد و برای یک بار برای همیشه برای نظام و مملکت بدون هرگونه نگاه سیاسی به متخصصان واهل فن و تجربه اعتماد کنیم.
