اگر ازدواج را قرارداری بین دو نفر بدانیم باید افراد عاقلانه و با آگاهی وارد زندگی مشترک شوند و پایبند به آن باشند. حال سوال این است آیا دختر 13 ساله یا پسر 15 ساله می توانند چنین آگاهی را داشته و این قرارداد را امضا کنند؟ این ازدواج ها کودکی ها را برباد می دهد.
به گزارش خبرگزاری دانا، نشست بررسی علمی طرح افزایش ازدواج در دانشگاه الزهرا و با حضور اساتید و کارشناسان این حوزه برگزار شد.
در این نشست مطهره ناظری وکیل پایه یک دادگستری و رئیس هیئت مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان در بررسی حقوقی این موضوع گفت: بر اساس قانون داخلی سن کودکی، سن بلوغ شرعی به حساب می آید و در دختران 9 و در پسران 15 سال است.
وی افزود: اما سال 81 و بر اساس ماده 1041 قانون مدنی این سن اصلاح شد. یعنی برای دختران 13 سال و در پسران 15 سال حداقل سن قانونی تعریف شد. طبق این ماده، کودکان زیر 13 و 15 سال اجازه ازدواج با اذن ولی یا دادگاه را دارند.
ناظری با اشاره به اینکه در حال حاضر آمارهای زیادی از ازدواج کودکان زیر 13 سال داریم، ادامه داد: زیان های این قانون باعث شد در فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی، طرحی را برای اصلاح ماده 1041 پیشنهاد بدهند که براساس این طرح ازدواج کودکان زیر 13 و 15 سال به صورت مطلق ممنوع شود. به این معنی که سن ازدواج برای دختران از 13 به 15 سال و برای پسران از 15 به 18 سال افزایش پیدا کند.
وکیل پایه یک دادگستری با بیان اینکه این طرح در کمیسیون قضایی مجلس رد شد، تصریح کرد: اعضای کمیسیون با اعلام اینکه این طرح با اوضاع اجتماعی ما سازگار نیست و با شرع نیز منافات دارد، این طرح را رد و پیشنهاد طرح کامل تری را کرد.
وی تاکید کرد: اما موضوعی که باید به آن پرداخت این است که به طور کلی در قانون مدنی و در بحث عقود و معاملات طرفین معامله باید بالغ و رشید باشند. اما فارغ از بلوغ جسمی که شرع برای دختران 9 و برای پسران 15 سال را تعیین کرده است، آنها باید به بلوغ فکری و عقلی هم برسند تا بتوانند مسائل را از هم تشخیص بدهند.
ناظری بیان کرد: این درحالی است که در عقد نکاح رشد عقلانی ملاک نیست و اگر فرد بلوغ جسمی داشته باشد کافی است اما به غیر از بلوغ جسمی و جنسی، بلوغ فکری و عقلی لازمه ازدواج است. چرا که شرایط جامعه تغییر کرده و افراد باید به سن مورد نظر برای اینکه زندگی تشکیل داده، در مسیر درست حرکت کنند و به ازدواج آگاه باشند، برسند.
* سه گانه عرف، قانون و شرع
وکیل پایه یک دادگستری خاطرنشان کرد: با توجه به تحقیقات انجام شده و آمارهای رسمی، 5 درصد ازدواج های ثبت شده زیر 15 سال است و 25 هزار دختر هر ساله زیر 15 سال ازدواج می کنند. استان های سیستان و بلوچستان، آذربایجان غربی و شرقی، خراسان از استان هایی هستند که ازدواج کودکان در آنها شایع است.
وی با بیان اینکه ازدواج زود هنگام عواقب خوشایندی نخواهد داشت، اضافه کرد: بارداری زودرس و در جریان آن سقط جنین یکی از عواقب ازدواج زودهنگام است. این درحالی است که به این موضوع باید طلاق کودکان و کودکان بیوه را نیز اضافه کرد. 14 هزار کودک بیوه زیر 18 سال داریم و این آمار نگران کننده ای است.
رئیس هیئت مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان گفت: طلاق عاطفی بعد از افزایش سن ازدواج از دیگر مشکلات ازدواج های زودهنگام است. این افراد با بالا رفتن سنشان مشکلات عاطفی زیادی پیدا کرده و شاهد خیانت های بسیاری از سوی آنها هستیم.
وی ادامه داد: ما در بحث افزایش سن ازدواج کودکان با موانع عرف، قانون و شرع روبرو هستیم. تا زمانی که مشکلات این سه گانه حل نشود، این طرح نیز اصلاح نخواهد شد. گاهی شاهد سنت هایی هستیم که ازدواج کودکان را صحیح می داند و نیاز است این سنت ها بازبینی شود. باید با آگاهی رسانی، مخاطرات کودک همسری را نشان آنها بدهیم.
ناظری افزود: شرع یکی از موانع این طرح است اما ما در شرع نیز راهکارهایی برای این موارد داریم. در مباحث فقهی اصل مصلحت وجود دارد که بر اساس آن فقها می توانند با توجه به مقتضیات زمان و مکان احکام را به روز کنند. از طرفی در ازدواج های زودهنگام کودکان چون رشید نیستند و اغلب آنها به بلوغ فکری و عقلی نرسیده اند، قانون بایستی جامعه اکثریت را در نظر بگیرد. چراکه افراد زیر 18 سال با ازدواج زودهنگام درگیر انواع مخاطرات خواهند شد.
این وکیل پایه یک دادگستری خاطرنشان کرد: بارداری زودرس، سقط جنین، طلاق، بیوه شدن، مشکلات روحی و عاطفی و همچنین ترک تحصیل بخشی از مخاطرات ازدواج در کودکی است. این موضوع نه تنها در دختران بلکه پسران را نیز تحت تاثیر قرار می دهد و آنها زودهنگام تحت تاثیر فشارهای زندگی، مسئولیت پذیری قرار می گیرند که به زیان آنها خواهد بود.
وی با بیان اینکه ازدواج کودکان می تواند به نوعی کودک آزاری باشد، تاکید کرد: بهتر است سن 18 سال برای ازدواج کودکان در نظر گرفته شود چرا که این سن، رشد و بلوغ فکری و عقلی و جسمی و جنسی را نیز به همراه دارد. به همین دلیل لازم است فقها و قانونگذاران به بازنگری این قانون پرداخته و به جمع بندی مناسبی درباره افزایش سن ازدواج برسند تا این قانون اصلاح شود.
* کودک مینیاتور کوچک شده بزرگسال نیست
در ادامه این نشست فاطمه قاسم زاده روانشناس و رئیس هیئت مدیره شبکه یاری کودکان کار با تاکید بر اینکه نقش مراکز علمی در تغییر این شرایط و افزایش سن ازدواج مهم است، گفت: روانشناسی کودک یا رشد، ارتباط بیشتری با این بحث دارد چرا که سعی می کند مفهوم کودک و رشد را مشخص کند.
وی اضافه کرد: کودکی مقطعی است که با بزرگسالی کاملا متفاوت است، اما در جامعه ما مفهوم کودکی به درستی جا نیفتاده است. کودک، مینیاتور کوچک شده بزرگسال نیست و آنها از لحاظ کیفی تفاوت های چشمگیری با یکدیگر دارند.
قاسم زاده افزود: مفهوم رشد از دید روانشناسی بر این اساس است که تغییرات در انسان ها باید به صورت پیوسته، مستمر، تدریجی و قابل مشاهده و اندازه گیری رخ بدهد و این با نگاه شرعی و عرفی کاملا متفاوت است.
وی با اشاره به اینکه رشد انسان در روانشناسی چهارجنبه مهم دارد، تصریح کرد: رشد جسمی، رشد عاطفی و هیجانی، رشد شناختی و رشد اجتماعی و معنوی از جنبه های مهم رشد انسان هستند و تجربیات روانشناسی نشان می دهد که همه این ابعاد تا 18 سالگی رشد می کند.
این روانشناس بیان داشت: ما باید به سه گانه شرع، عرف و قانون، علم را نیز اضافه کنیم. ابعاد علمی در رشد انسان را نمی شود نادیده گرفت. همچنین به غیر از ابعاد رشد باید سن رشد را هم در نظر بگیریم. سن رشد به مراحل خردسال (زیر6 سال)، کودکان (6 تا 12 سال)، نوجوانی (12 تا 18 سال) و بزرگسالی تقسیم بندی شده است که در این بین سن خردسالی بسیار حساس و مهم و سن نوجوانی نیز به دلیل گذار از کودکی به بزرگسالی سن خاص و مهمی محسوب می شود.
* مراحل رشد با سن رشد ارتباط مستقیم دارد
وی ادامه داد: مراحل رشد انسان ارتباط تنگاتنگی با سن رشد دارد. هر سنی توانایی های مخصوص به خودش را دارد. به همین دلیل نمی شود سن را کنار گذاشت و فقط رشد انسان را در نظر بگیریم و بر اساس آن تصمیم گیری کنیم. از دید روانشناسی سن پایان کودکی 18 سالگی است.
قاسم زاده افزود: رشد کودک را می توان بر اساس پیوستار رشد اندازه گیری کرد. پیوستار رشد یعنی میانگین متوسط توانمندی کودکان در سنی که هستند. برای مثال کودکان یک ساله را مورد بررسی قرار داده و در نهایت بیشترین توانمندی کودکان را جزو پیوستار رشد حساب می کنند. به همین دلیل نیاز است که شرع و علم همپای هم حرکت کرده و خلاء های یکدیگر را پر کنند تا به یک قانون و راهکار درستی در جامعه برسند.
رئیس هیئت مدیره شبکه یاری کودکان کار اضافه کرد: اینکه می گوییم ازدواج زیر 18 سال ممنوع شود به این دلیل است که رشد شناختی و هیجانی فرد هنوز تکمیل نشده، فرد خیلی از مسائل را درک نمی کند و نمی پذیرد.
* قوانینی که پایین تر از سطح جامعه است
وی خاطرنشان کرد: قانون خودش آگاهی دهنده است و باید چند پله از سطح فرهنگ یک جامعه جلوتر باشد تا بتواند به مردم آگاهی دهد. خیلی از خانواده هایی که از لحاظ سواد و فرهنگ در سطح پایینی قرار دارند، 90 درصد ازدواج کودکان را قبول ندارند آن وقت یکسری از نماینده های ما حتی ممنوعیت سن ازدواج زیر 13 سال را قبول ندارند. متاسفانه برخی از قوانین و رفتارها در کشور ما پایین تر از سطح افراد جامعه است.
قاسم زاده بیان داشت: بعضی از سنت ها آسیب رسان هستند و هر عرف و سنتی را نمی توان قبول کرد. بخشی از عرف ریشه در مسائل اقتصادی دارد. خیلی از کودک همسرها به خاطر فقر یا اعتیاد فروخته شده اند. در واقع نیاز اقتصادی خانواده با عرف در هم آمیخته و مشکلات اجتماعی زیادی را به وجود آورده است.
این روانشناس گفت: در خیلی از موارد فرد به دلیل عدم دسترسی به امکانات تحصیل و... تن به ازدواج داده است. شاید اگر در محله شان مدرسه بود و می توانست درس بخواند، ازدواج نمی کرد.
وی تاکید کرد: طبق آمارها خشونت نوجوانان در سال 97، 50 درصد افزایش یافته است. حالا تصور کنید هنوز فشاری را حل نکرده ایم، فشار دیگری مثل ازدواج را روی دوش فرد می گذاریم. در واقع ازدواج در کودکی هم زندگی پسرها و هم دختران را تحت تاثیر قرار می دهد و با آسیب های زیادی همراه است. چراکه این فرد با کنترل هیجاناتش، برقراری ارتباط موثر با دیگران، پرورش فرزند، ارتباط با همسر و... را آموزش ندیده است.
در این نشست مطهره ناظری وکیل پایه یک دادگستری و رئیس هیئت مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان در بررسی حقوقی این موضوع گفت: بر اساس قانون داخلی سن کودکی، سن بلوغ شرعی به حساب می آید و در دختران 9 و در پسران 15 سال است.
وی افزود: اما سال 81 و بر اساس ماده 1041 قانون مدنی این سن اصلاح شد. یعنی برای دختران 13 سال و در پسران 15 سال حداقل سن قانونی تعریف شد. طبق این ماده، کودکان زیر 13 و 15 سال اجازه ازدواج با اذن ولی یا دادگاه را دارند.
ناظری با اشاره به اینکه در حال حاضر آمارهای زیادی از ازدواج کودکان زیر 13 سال داریم، ادامه داد: زیان های این قانون باعث شد در فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی، طرحی را برای اصلاح ماده 1041 پیشنهاد بدهند که براساس این طرح ازدواج کودکان زیر 13 و 15 سال به صورت مطلق ممنوع شود. به این معنی که سن ازدواج برای دختران از 13 به 15 سال و برای پسران از 15 به 18 سال افزایش پیدا کند.
وکیل پایه یک دادگستری با بیان اینکه این طرح در کمیسیون قضایی مجلس رد شد، تصریح کرد: اعضای کمیسیون با اعلام اینکه این طرح با اوضاع اجتماعی ما سازگار نیست و با شرع نیز منافات دارد، این طرح را رد و پیشنهاد طرح کامل تری را کرد.
وی تاکید کرد: اما موضوعی که باید به آن پرداخت این است که به طور کلی در قانون مدنی و در بحث عقود و معاملات طرفین معامله باید بالغ و رشید باشند. اما فارغ از بلوغ جسمی که شرع برای دختران 9 و برای پسران 15 سال را تعیین کرده است، آنها باید به بلوغ فکری و عقلی هم برسند تا بتوانند مسائل را از هم تشخیص بدهند.
ناظری بیان کرد: این درحالی است که در عقد نکاح رشد عقلانی ملاک نیست و اگر فرد بلوغ جسمی داشته باشد کافی است اما به غیر از بلوغ جسمی و جنسی، بلوغ فکری و عقلی لازمه ازدواج است. چرا که شرایط جامعه تغییر کرده و افراد باید به سن مورد نظر برای اینکه زندگی تشکیل داده، در مسیر درست حرکت کنند و به ازدواج آگاه باشند، برسند.
* سه گانه عرف، قانون و شرع
وکیل پایه یک دادگستری خاطرنشان کرد: با توجه به تحقیقات انجام شده و آمارهای رسمی، 5 درصد ازدواج های ثبت شده زیر 15 سال است و 25 هزار دختر هر ساله زیر 15 سال ازدواج می کنند. استان های سیستان و بلوچستان، آذربایجان غربی و شرقی، خراسان از استان هایی هستند که ازدواج کودکان در آنها شایع است.
وی با بیان اینکه ازدواج زود هنگام عواقب خوشایندی نخواهد داشت، اضافه کرد: بارداری زودرس و در جریان آن سقط جنین یکی از عواقب ازدواج زودهنگام است. این درحالی است که به این موضوع باید طلاق کودکان و کودکان بیوه را نیز اضافه کرد. 14 هزار کودک بیوه زیر 18 سال داریم و این آمار نگران کننده ای است.
رئیس هیئت مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان گفت: طلاق عاطفی بعد از افزایش سن ازدواج از دیگر مشکلات ازدواج های زودهنگام است. این افراد با بالا رفتن سنشان مشکلات عاطفی زیادی پیدا کرده و شاهد خیانت های بسیاری از سوی آنها هستیم.
وی ادامه داد: ما در بحث افزایش سن ازدواج کودکان با موانع عرف، قانون و شرع روبرو هستیم. تا زمانی که مشکلات این سه گانه حل نشود، این طرح نیز اصلاح نخواهد شد. گاهی شاهد سنت هایی هستیم که ازدواج کودکان را صحیح می داند و نیاز است این سنت ها بازبینی شود. باید با آگاهی رسانی، مخاطرات کودک همسری را نشان آنها بدهیم.
ناظری افزود: شرع یکی از موانع این طرح است اما ما در شرع نیز راهکارهایی برای این موارد داریم. در مباحث فقهی اصل مصلحت وجود دارد که بر اساس آن فقها می توانند با توجه به مقتضیات زمان و مکان احکام را به روز کنند. از طرفی در ازدواج های زودهنگام کودکان چون رشید نیستند و اغلب آنها به بلوغ فکری و عقلی نرسیده اند، قانون بایستی جامعه اکثریت را در نظر بگیرد. چراکه افراد زیر 18 سال با ازدواج زودهنگام درگیر انواع مخاطرات خواهند شد.
این وکیل پایه یک دادگستری خاطرنشان کرد: بارداری زودرس، سقط جنین، طلاق، بیوه شدن، مشکلات روحی و عاطفی و همچنین ترک تحصیل بخشی از مخاطرات ازدواج در کودکی است. این موضوع نه تنها در دختران بلکه پسران را نیز تحت تاثیر قرار می دهد و آنها زودهنگام تحت تاثیر فشارهای زندگی، مسئولیت پذیری قرار می گیرند که به زیان آنها خواهد بود.
وی با بیان اینکه ازدواج کودکان می تواند به نوعی کودک آزاری باشد، تاکید کرد: بهتر است سن 18 سال برای ازدواج کودکان در نظر گرفته شود چرا که این سن، رشد و بلوغ فکری و عقلی و جسمی و جنسی را نیز به همراه دارد. به همین دلیل لازم است فقها و قانونگذاران به بازنگری این قانون پرداخته و به جمع بندی مناسبی درباره افزایش سن ازدواج برسند تا این قانون اصلاح شود.
* کودک مینیاتور کوچک شده بزرگسال نیست
در ادامه این نشست فاطمه قاسم زاده روانشناس و رئیس هیئت مدیره شبکه یاری کودکان کار با تاکید بر اینکه نقش مراکز علمی در تغییر این شرایط و افزایش سن ازدواج مهم است، گفت: روانشناسی کودک یا رشد، ارتباط بیشتری با این بحث دارد چرا که سعی می کند مفهوم کودک و رشد را مشخص کند.
وی اضافه کرد: کودکی مقطعی است که با بزرگسالی کاملا متفاوت است، اما در جامعه ما مفهوم کودکی به درستی جا نیفتاده است. کودک، مینیاتور کوچک شده بزرگسال نیست و آنها از لحاظ کیفی تفاوت های چشمگیری با یکدیگر دارند.
قاسم زاده افزود: مفهوم رشد از دید روانشناسی بر این اساس است که تغییرات در انسان ها باید به صورت پیوسته، مستمر، تدریجی و قابل مشاهده و اندازه گیری رخ بدهد و این با نگاه شرعی و عرفی کاملا متفاوت است.
وی با اشاره به اینکه رشد انسان در روانشناسی چهارجنبه مهم دارد، تصریح کرد: رشد جسمی، رشد عاطفی و هیجانی، رشد شناختی و رشد اجتماعی و معنوی از جنبه های مهم رشد انسان هستند و تجربیات روانشناسی نشان می دهد که همه این ابعاد تا 18 سالگی رشد می کند.
این روانشناس بیان داشت: ما باید به سه گانه شرع، عرف و قانون، علم را نیز اضافه کنیم. ابعاد علمی در رشد انسان را نمی شود نادیده گرفت. همچنین به غیر از ابعاد رشد باید سن رشد را هم در نظر بگیریم. سن رشد به مراحل خردسال (زیر6 سال)، کودکان (6 تا 12 سال)، نوجوانی (12 تا 18 سال) و بزرگسالی تقسیم بندی شده است که در این بین سن خردسالی بسیار حساس و مهم و سن نوجوانی نیز به دلیل گذار از کودکی به بزرگسالی سن خاص و مهمی محسوب می شود.
* مراحل رشد با سن رشد ارتباط مستقیم دارد
وی ادامه داد: مراحل رشد انسان ارتباط تنگاتنگی با سن رشد دارد. هر سنی توانایی های مخصوص به خودش را دارد. به همین دلیل نمی شود سن را کنار گذاشت و فقط رشد انسان را در نظر بگیریم و بر اساس آن تصمیم گیری کنیم. از دید روانشناسی سن پایان کودکی 18 سالگی است.
قاسم زاده افزود: رشد کودک را می توان بر اساس پیوستار رشد اندازه گیری کرد. پیوستار رشد یعنی میانگین متوسط توانمندی کودکان در سنی که هستند. برای مثال کودکان یک ساله را مورد بررسی قرار داده و در نهایت بیشترین توانمندی کودکان را جزو پیوستار رشد حساب می کنند. به همین دلیل نیاز است که شرع و علم همپای هم حرکت کرده و خلاء های یکدیگر را پر کنند تا به یک قانون و راهکار درستی در جامعه برسند.
رئیس هیئت مدیره شبکه یاری کودکان کار اضافه کرد: اینکه می گوییم ازدواج زیر 18 سال ممنوع شود به این دلیل است که رشد شناختی و هیجانی فرد هنوز تکمیل نشده، فرد خیلی از مسائل را درک نمی کند و نمی پذیرد.
* قوانینی که پایین تر از سطح جامعه است
وی خاطرنشان کرد: قانون خودش آگاهی دهنده است و باید چند پله از سطح فرهنگ یک جامعه جلوتر باشد تا بتواند به مردم آگاهی دهد. خیلی از خانواده هایی که از لحاظ سواد و فرهنگ در سطح پایینی قرار دارند، 90 درصد ازدواج کودکان را قبول ندارند آن وقت یکسری از نماینده های ما حتی ممنوعیت سن ازدواج زیر 13 سال را قبول ندارند. متاسفانه برخی از قوانین و رفتارها در کشور ما پایین تر از سطح افراد جامعه است.
قاسم زاده بیان داشت: بعضی از سنت ها آسیب رسان هستند و هر عرف و سنتی را نمی توان قبول کرد. بخشی از عرف ریشه در مسائل اقتصادی دارد. خیلی از کودک همسرها به خاطر فقر یا اعتیاد فروخته شده اند. در واقع نیاز اقتصادی خانواده با عرف در هم آمیخته و مشکلات اجتماعی زیادی را به وجود آورده است.
این روانشناس گفت: در خیلی از موارد فرد به دلیل عدم دسترسی به امکانات تحصیل و... تن به ازدواج داده است. شاید اگر در محله شان مدرسه بود و می توانست درس بخواند، ازدواج نمی کرد.
وی تاکید کرد: طبق آمارها خشونت نوجوانان در سال 97، 50 درصد افزایش یافته است. حالا تصور کنید هنوز فشاری را حل نکرده ایم، فشار دیگری مثل ازدواج را روی دوش فرد می گذاریم. در واقع ازدواج در کودکی هم زندگی پسرها و هم دختران را تحت تاثیر قرار می دهد و با آسیب های زیادی همراه است. چراکه این فرد با کنترل هیجاناتش، برقراری ارتباط موثر با دیگران، پرورش فرزند، ارتباط با همسر و... را آموزش ندیده است.
