طب تسکینی و حمایتی چیست؟ / ضرورت طب تسکینی برای بیماران سرطانی

نگار خلیلی، پایگاه خبری دانا، سرویس سلامت و سبک زندگی؛ سازمان جهانی بهداشت مؤلفه‌های اصلی در کنترل سرطان را پیشگیری، تشخیص زود هنگام، درمان و مراقبت‌های حمایتی و تسکینی معرفی می‌کند.

بطور کلی، نگرش و فعالیت مراقبت‌های حمایتی و تسکینی به شکل زیر تعریف می‌شود.

درد و دیگر علائم آزاردهنده بیماری و درمان را تسکین می‌دهد؛
به زندگی بها می‌دهد و مرگ را یک فرآیند طبیعی تلقی می‌کند؛
قصد تسریع مرگ یا به تعویق انداختن آن را ندارد؛
شامل مراقبت‌های روانی و معنوی می‌شود؛
به دنبال ایجاد فرصت فعال زیستن تا آخرین لحظۀ زندگی برای بیمار است؛
از خانوادۀ بیمار در مراحل مراقبت از بیمار و سوگواری پشتیبانی می‌کند؛
می‌کوشد به تمامی نیاز‌های بیمار و خانواده با رویکردی تیمی (از جمله مشاوره در مورد مرگ و سوگ) پاسخ دهد.
کیفیت زندگی بیمار و خانواده را افزایش می‌دهد و همچنین ممکن است بر طول عمر بیمار و عوارض آن نیز تأثیر مثبت داشته باشد؛
می‌تواند از ابتدای دوره بیماری و در کنار درمان‌های افزایش دهندۀ طول عمر، مانند شیمی درمانی و پرتو درمانی، به بیمار کمک کند؛
شامل بررسی‌های مورد نیاز برای درک و مدیریت بهتر علائم و عوارض بیماری و درمان آن می‌شود.

مراقبت‌های حمایتی و تسکینی از لحظه تشخیص بیماری، برای کاهش درد و رنج جسمی و روحی بیمار و عوارض ناشی از درمان بیماری با هدف افزایش کیفیت زندگی به کمک بیمار و خانوادۀ او می‌آید و به افزایش رضایتمندی بیمار و خانواده منجر می‌شود. این مراقبت‌ها به‌هیچ‌وجه جایگزین مراقبت‌های علاجی نیست بلکه به عنوان مکمل درمان‌های افزایش‌دهنده طول عمر، اثربخشی این درمان‌ها را افزایش می‌دهد.

همان‌طور که کنترل سرطان شامل پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان می‌شود، مراقبت‌های حمایتی و تسکینی نیز در کنترل علائم و عوارض آزاردهنده بیماری و درمان، می‌کوشد تا از به وجود آمدن این علائم جلوگیری نماید؛ در صورت ایجاد، این علائم و عوارض را زود تشخیص دهد و به درمان و بر طرف کردن آن‌ها بپردازد. موارد بسیاری از این عوارض به‌ویژه عوارض روانشناختی، معنوی و اجتماعی به دلیل عدم شناخت کافی پزشکان معالج سرطان در ایران مورد بی توجهی قرار گرفته و درمان نمی‌شوند. سازمان جهانی بهداشت، سلامت را در چهار بعد جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی تعریف می‌کند. بنابرین هیچ چالش آزاردهنده‌ای در مواجهۀ بیمار و خانواده با بیماری نیست که پرداختن به آن از چارچوب مراقبت‌های تسکینی خارج باشد.

از نظر سازمان جهانی بهداشت (WHO)، مراقبت‌های حمایتی و تسکینی نیاز فوری و مبرم بیماران صعب العالج، به ویژه مبتلایان به سرطان در سراسر دنیا است. این نیاز به ویژه در کشور‌هایی که بخش زیادی از بیماران صعب العالج در مراحل پیشرفته بیماری شناسایی می‌شوند و درصد بهبودی بیماری‌ها در آن‌ها پایین‌تر است، بسیار پراهمیت است. مراقبت‌های حمایتی تسکینی، باید به عنوان تکمیل کنندۀ نظام سلامت در تمامی مراحل مراقبت ارائه شود. ایده آل آن است که ارائه مراقبت‌های حمایتی تسکینی بیمار و خانواده اش از لحظۀ تشخیص بیماری صعب العالج / تهدیدکنندۀ حیات، آغاز شده و با پیشرفت بیماری به سوی مراحل پایانی حیات، گسترش یابد و پس از مرگِ بیمار نیز با مراقبت‌های دوران سوگ برای خانوادۀ بیمار ادامه یابد.

این خدمات، به صورت مراقبت‌های جامعه محور و منزل محور، در قالب بخش خصوصی و دولتی و منطبق بر خصوصیات و نیاز‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی هرکشور ارائه می‌شود. بیماران مبتلا به سرطان برای دریافت مراقبت‌های حمایتی و تسکینی اولویت دارند و ارائۀ این مراقبت‌ها باید همگام با خدمات مربوط به پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان سرطان و برای هر دو گروهِ کودکان و بزرگسالان انجام پذیرد. ارائه این مراقبت‌ها در عین ضرورت و به عنوان یکی از رکن‌های پیشنهادی سازمان جهانی بهداشت (WHO) در زمینه کنترل سرطان، متاسفانه در بسیاری از کشور‌های در حال توسعه از جمله ایران، نوپا است.

زمان مناسب برای استفاده از مراقبت‌های حمایتی و تسکینی

برخلاف دیدگاه‌های سنتی که ارائه مراقبت‌های حمایتی و تسکینی را از نظر زمانی محدود به هفته‌های پایانی عمر بیمار، یعنی از زمان قطع درمان‌های علاجی تا زمان مرگ، می‌دانستند، امروزه این مراقبت‌ها از بدو تشخیص برای بیمار و خانواده آغاز شده و حتی پس از مرگ بیمار با مراقبت‌های سوگ برای خانواده ادامه می‌یابد. چنانچه در شکل مشاهده می‌شود با پیشرفت بیماری از بدو تشخیص، نیاز بیمار به مراقبت‌های علاجی کاهش و به مراقبت‌های حمایتی و تسکینی افزایش می‌یابد. زمانی که بیماری وارد مرحلۀ نهایی می‌شود، درمان‌های علاجی متوقف می‌شود؛ در حالی که نیاز به مراقبت‌های تسکینی به اوج خود می‌رسد و بیمار و خانواده در روز‌های پایانی زندگی تحت پوشش خدمات ویژه حمایتی و قرار می‌گیرند. مرحله انتهایی مراقبت‌های حمایتی و تسکیتی تحت عنوان مراقبت‌های پایان عمر به مرحله‌ای از بیماری سرطان اتلاق می‌شود که درمان علاجی دیگر سودمند نیست و از نظر علمی بیماری علاج‌ناپذیر ارزیابی شده و شرایط بیمار به صورت فزاینده‌ای رو به وخامت است. پس از مرگ نیز پشتیبانی از خانواده تا بازگشت آنان به شرایط طبیعی ادامه می‌یابد. معمولا نقطۀ آغاز این مراقبت‌ها با گفتن خبر بد ابتلای فرد به سرطان به بیمار و خانوادۀ او در نظر گرفته می‌شود.