به گزارش پایگاه خبری دانا، صنعت نفت و گاز ایران به خصوص در سال‌های اخیر که با تحریم تجهیزات نیز مواجه شده است، در حرکت به استفاده از تجهیزات داخلی و بومی، گام‌های بزرگی برداشته است. تجهیزات مورد نیاز این صنایع در طرح‌های مختلفی نظیر کارگروه تولید بار اول به دانش‌بنیان‌ها سپرده شده است.
بومی‌سازی موتور گرداننده حفاری، فناوری نوین صنعت حفاری
یکی از نمونه‌های درخشان اعتماد به توان داخلی در صنعت نفت و گاز، بومی‌سازی و ساخت یکی از دستگاه‌های مهم صنعت حفاری است که جهت حفاری در عمق بیش از 4 هزار متر، اتصال و یا جداکردن لوله‌های حفاری از آن استفاده می‌شود و با عملکردی متفاوت، جایگزین روش‌های قدیمی حفاری و لوله‌گذاری می‌شود.
دستگاه تاپ‌درایو یا گرداننده فوقانی، یک موتور هیدرولیکی یا الکتریکی است که به صورت دستگاهی مجزا در دکل حفاری نصب می‌گردد و رشته حفاری و در نتیجه مته را به حرکت در می‌آورد. این دستگاه یک تجهیز با قابلیت جابجایی است که در دکل‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند و سرعت عمل در حفاری را افزایش می‌دهد.
تغییر رویه حفاری به استفاده از روش نوین استفاده از گرداننده فوقانی و کنار گذاشتن روش‌های قدیمی حفاری در ایران از سال 1382 آغاز گردید. در ابتدا ساخت 15 قلم از این دستگاه با مشارکت یک شرکت خارجی انجام می‌شد اما بعد از افزایش فشارهای بین‌المللی و اعمال تحریم‌های تجهیزاتی ادامه همکاری با این شرکت خارجی قطع شد.
سرانجام در سال ۱۳۹۱، یک شرکت دانش‌بنیان ایرانی توانست فرآیند طراحی، ساخت، نصب و راه‌اندازی اولین دستگاه تاپ‌درایو بومی در ایران را با موفقیت کامل به سرانجام برساند و در سال 1401 این دستگاه ایرانی وارد بهره‌برداری در ایستگاه‌های حفاری نفت و گاز کشور شد.
حرکت به سمت خودکفایی در تولید کاتالیست‌های صنعت پتروشیمی
اوایل اسفندماه سال 1401 بود که مدیرعامل شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی از بومی‌سازی تعداد 84 کاتالیست از 99 کاتالیست مورد استفاده در صنعت پتروشیمی خبر داد. این خبر حاکی از حرکت کشور ایران به سمت خودکفایی در ساخت کاتالیست‌های پتروشیمی به کمک دانش‌بنیان‌ها بود.
پیش‌تر نیز شاهد خبرهایی از صادرات 1000 تن از کاتالیست‌های صنعت پتروشیمی به کشورهای همسایه و استفاده از کاتالیست‌های بومی در پالایشگاه فراسرزمینی ونزوئلا بودیم. این ارقام نشان می‌دهد که در زمینه تولید این کاتالیست‌ها در زمره صادرکنندگان آن قرار داریم.
در صنایع پتروشیمی، مواد خام نفتی مورد پالایش قرار می‌گیرند و تبدیل به مواد دیگری می‌شوند که در صنایع مختلف کاربرد دارند. برای تبدیل مواد خام به مواد ارزشمندتر، نیاز به شرایط فرایندی مناسب جهت ایجاد واکنش‌های شیمیایی است؛ اما در عمل برای تسهیل واکنش‌ها از کاتالیست‌ها استفاده می‌شود. در بیشتر موارد، استفاده از کاتالیست‌ها ضروری است و بخشی از هزینه صنعت پتروشیمی برای تهیه این مواد مصرف می‌شود.
در سالی که در آغاز آن قرار داریم، خودکفایی در این صنعت و تولید تمامی انواع کاتالیست‌های مورد نیاز صنایع پتروشیمی امری است که منتظر تحقق آن به کمک دانش محققان ایرانی هستیم.
بومی‌سازی دانش فنی تولید انواع خاص کک نفتی
در آذرماه سال 13۹۸ وزارت خارجه آمریکا در بیانیه‌‌‌‌‌ای فروش و انتقال کک نفتی و الکترود گرافیتی به ایران را مشمول تحریم‌های واشنگتن اعلام کرد. اقدامی که به دنبال این بود که صنعت فولاد کشور را به زانو دربیاورد. در همین سال تفاهم‌نامه تولید کک اسفنجی و سوزنی به امضای وزیر نفت و وزیر صنعت، معدن و تجارت می‌رسد تا اینکه در سال 1401 دانش فنی ساخت کک اسفنجی بومی‌سازی می‌شود.
جواد اوجی، وزیر نفت در مراسم کلنگ‌زنی طرح ارتقای کیفیت تولید فرآورده‌های پالایشگاه نفت بندرعباس، تولید کک اسفنجی و رفع بی‌نیازی کشور از آن را از اهداف این طرح 2.2 میلیارد یورویی عنوان کرد. این طرح به علت پیچیدگی‌های فنی بالا و نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه بالا، به سه زیر پروژه تقسیم شده است که واحد کک‌‌‌‌‌سازی یکی از آن‌ها است.
کک، یک محصول جانبی نفت خام است که انواع مختلف آن در بسیاری از صنایع مختلف نفتی و متالورژی مورد استفاده قرار می‌گیرد. کک سوزنی، شکلی خاص از کک نفتی است که با فناوری پیچیده‌‌‌‌‌ای تولید می‌شود و برای تولید فولاد در کوره‌های قوس الکتریکی صنایع فولاد مورد استفاده قرار می‌گیرد. کک اسفنجی نیز قطعات سخت، متخلخل و با شکل‌‌‌‌‌های نامنظم کک نفتی و محصولی با ارزش است و در زنجیره تولید فولاد و آلومینیوم کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کک اسفنجی جایگزین بهتر نفت کوره است که برای ذوب در صنایع فولاد مصرف می‌شود. با بومی‌سازی دانش فنی تولید این سوخت مصرفی مهم، تولید نفت کوره در پالایشگاه‌ها جای خود را به تولید محصول با ارزش کک اسفنجی می‌دهد.
آنچه گفته شد، نمونه‌های موفقی از تکیه بر توانمندی‌های داخلی در سایه تحریم است. نمونه‌هایی که نشان می‌دهد می‌توان تدبیری اندیشید که با تحریم‌های ظالمانه به طور هدفمند مقابله کرد و آن‌ها را خنثی کرد و اگر بتوان به سمت دانش‌بنیان کردن صنایع مهم کشور حرکت کرد، بسیاری از نیازهای کشور رفع خواهد شد.
با افزایش شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه‌های مختلف فناوری در کشور، حرکت صنایع مختلف به سمت استفاده از دانش و فناوری‌های بومی در سال 1402 یک الزام جدی است و تجربه‌های موفق وزارت نفت در دانش‌بنیان کردن صنعت نفت و گاز باید در صنایع دیگری چون خودروسازی نیز به وقوع بپیوندد.
