فاطمه سادات زاهدی ، کارشناس ارشد مشاوره، پایگاه خبری دانا، گروه سلامت و سبک زندگی؛ اگر این زمان بدون برنامه‌ریزی رها شود، معمولاً با ساعات طولانی پای گوشی، تلویزیون یا پرسه زدن بی‌هدف در فضای مجازی پر خواهد شد؛ اما اگر والدین با نگاهی هدفمند وارد شوند، می‌توانند تابستان را به بستری برای پرورش مهارت‌های اجتماعی، تقویت اعتماد به نفس، و حتی رشد معنوی و هیجانی فرزندشان تبدیل کنند.
نخستین نکته‌ای که در این زمینه اهمیت دارد، نگاه به اوقات فراغت به عنوان بخشی از فرایند تربیتی است. بسیاری از والدین گمان می‌کنند تربیت فقط در ساعات درس و آموزش رسمی اتفاق می‌افتد، در حالی که تحقیقات روانشناسی نشان داده است بخش مهمی از یادگیری کودکان در شرایط آزاد و غیررسمی رخ می‌دهد. تابستان به دلیل نبود فشار مدرسه، فرصتی طلایی برای یادگیری‌های عمیق‌تر و ماندگارتر است؛ چراکه ذهن کودک آرام‌تر و آماده‌تر برای تجربه‌های تازه است.
یکی از نیازهای روانی کودکان در سنین مختلف، احساس توانمندی و داشتن نقش فعال در زندگی است. در طول سال تحصیلی معمولاً نقش آن‌ها محدود به درس و امتحان می‌شود، اما در تابستان والدین می‌توانند فرصت‌هایی بیافرینند که فرزندشان در آن‌ها احساس اثرگذاری کند. مثلا سپردن مسئولیت‌های کوچک در خانه، شرکت دادن او در تصمیم‌گیری‌های خانوادگی یا تشویق به یادگیری یک مهارت عملی مانند آشپزی، کارهای فنی یا حتی باغبانی، می‌تواند احساس ارزشمندی و خودکارآمدی را در او تقویت کند. روانشناسان معتقدند تجربه موفقیت‌های کوچک در کودکی و نوجوانی، زیربنای اعتمادبه‌نفس سالم در بزرگسالی است.
موضوع دیگر، نیاز کودکان به ارتباط اجتماعی سالم است. تعطیلات اگر با انزوا و ساعات طولانی تنهایی سپری شود، می‌تواند زمینه‌ساز احساس بیهودگی و حتی افسردگی شود. بنابراین تابستان بهترین زمان برای تقویت روابط دوستی، بازی‌های گروهی و فعالیت‌های جمعی است. شرکت در اردوها، کلاس‌های تابستانی یا حتی بازی در پارک با دوستان، علاوه بر تخلیه انرژی، مهارت‌های ارتباطی و حل تعارض را نیز تقویت می‌کند. این تجربه‌ها، چیزی فراتر از سرگرمی هستند؛ آن‌ها تمرینی واقعی برای زندگی اجتماعی آینده محسوب می‌شوند.
از سوی دیگر، نباید فراموش کرد که ذهن کودک نیاز به خلاقیت و آزادی دارد. در طول سال تحصیلی به دلیل حجم تکالیف، کمتر فرصتی برای پرورش قوه تخیل باقی می‌ماند. تابستان می‌تواند با فعالیت‌هایی مثل نقاشی، نوشتن داستان، موسیقی یا حتی ساخت کاردستی، به بستری برای شکوفایی خلاقیت تبدیل شود. پژوهش‌ها نشان می‌دهند کودکانی که در محیط‌های خلاق پرورش می‌یابند، در بزرگسالی انعطاف‌پذیرتر، مسئله‌حل‌کننده‌تر و از نظر هیجانی متعادل‌تر هستند.
یکی دیگر از جنبه‌های روانشناختی تابستان، توجه به نیاز بدن و روان به حرکت است. فعالیت‌های ورزشی نه تنها سلامت جسمی را تضمین می‌کنند، بلکه با ترشح هورمون‌های شادی‌بخش مثل اندورفین، خلق کودک را بالا می‌برند و اضطراب را کاهش می‌دهند. ورزش‌های گروهی به‌ویژه فوتبال، والیبال یا شنا، ترکیبی از تخلیه هیجان، تقویت روابط اجتماعی و یادگیری همکاری را فراهم می‌کنند. اگر خانواده‌ها بتوانند بخشی از اوقات فراغت را به فعالیت بدنی اختصاص دهند، در حقیقت به سلامت روان فرزندشان سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
البته نباید فراموش کنیم که تابستان فقط زمان یادگیری مهارت و فعالیت‌های بیرونی نیست، بلکه فرصتی برای نزدیکی عاطفی والدین و فرزندان است. والدینی که در طول سال به دلیل مشغله کاری کمتر فرصت گفت‌وگو دارند، می‌توانند در تابستان زمان بیشتری را صرف شنیدن و بودن کنار فرزندشان کنند. گفت‌وگوهای صمیمانه، بازی‌های خانوادگی یا حتی سفرهای کوتاه، پیوند عاطفی خانواده را تقویت کرده و حس امنیت روانی فرزند را افزایش می‌دهد. این حس امنیت، ریشه بسیاری از توانمندی‌های روانی در آینده است.
در نهایت، باید به جنبه تعادل نیز توجه داشت. گاهی والدین در تلاش برای پربار کردن تابستان، فرزند را در کلاس‌ها و برنامه‌های متعدد ثبت‌نام می‌کنند و عملاً تابستان به یک مدرسه فشرده دیگر تبدیل می‌شود. در حالی که روانشناسی رشد تأکید دارد کودکان برای رشد سالم، نیازمند ترکیبی از ساختار و آزادی هستند. به عبارت دیگر، بخشی از تابستان باید به تجربه‌های آزاد و بی‌برنامه اختصاص یابد؛ تجربه‌هایی که کودک در آن بدون اجبار بزرگترها، وقتش را مدیریت کند و خودش انتخاب‌گر باشد. این تجربه، او را برای استقلال و مسئولیت‌پذیری در آینده آماده می‌سازد.
بنابراین، تابستان را می‌توان همچون فرصتی برای ساختن خاطرات ارزشمند، پرورش توانایی‌ها و ایجاد پیوندهای عمیق خانوادگی و اجتماعی دانست. نگاه روانشناختی به این فصل نشان می‌دهد که اوقات فراغت تنها یک فاصله میان دو سال تحصیلی نیست، بلکه مرحله‌ای مهم از فرآیند رشد و تربیت فرزندان است. اگر والدین با آگاهی و برنامه‌ریزی همراه با انعطاف عمل کنند، می‌توانند تابستانی بسازند که نه تنها برای فرزندشان لذت‌بخش باشد، بلکه سرمایه‌ای برای آینده‌اش نیز به شمار آید.
