متاسفانه در کشور ما، با وجود جدی بودن بحث کمبود آب و نیز هدررفت بسیار زیاد آن به ویژه در بخش کشاورزی، هنوز استراتژی مدونی برای لحاظ کردن مفهوم آب مجازی در سیاستگذاریهای کلان تولید و واردات محصولات کشاورزی و دامی اندیشیده نشده است.
به گزارش گروه دانش خبرگزاری دانا (دانا خبر)، امروزه اهمیت و جایگاه آب در بحث توسعه پایدار، بر کسی پوشیده نیست. در مناطق خشک و نیمه خشک جهان که کشور ما هم در زمره آن قرار دارد، مدیریت صحیح و بهینه آب و به ویژه آب کشاورزی که بیش از 90 درصد آب قابل استحصال کشور در این بخش مصرف می‌شود، اهمیتی مضاعف مییابد.
در این راستا، تعاریف و مفاهیم متعددی ارایه شده است و هریک برآنند تا از منظری متفاوت میان تولید و مصرف آب رابطهای برقرار کنند، که یکی از این مفاهیم «آب مجازی» است. آب مجازی اولین بار توسط تونی آلن در سال 1998 مطرح شد و منظور از آن مقدار آبي است كه يك كالا و يا يك فرآورده كشاورزي طي فرآيند توليد مصرف مي‌كند تا به مرحله تكامل برسد و مقدار آن معادل جمع كل آب مصرفي در مراحل مختلف زنجيره توليد از لحظه شروع تا پايان است. به طور ساده میتوان آب مجازی را مقدار آبی که برای تولید کالا مورد نیاز است، تعریف کرد. صفت مجازی در این تعریف بدان معناست که بخش عمده آب مصرف شده طی فرآیند تولید، در محصول نهایی وجود فیزیکی ندارد و در حقیقت بخش بسیار ناچیزی از آب مصرفی در پایان به عنوان آب واقعی در بافت محصول باقی خواهد ماند.
باتوجه به بحران شدید کمبود آب در سطح جهان به ویژه در سالهای اخیر، مفهوم آب مجازی در بسیاری از کشورها برای برنامهریزی و سیاستگذاریهای کلان کشوری از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است و چون امکان تجارت آب به لحاظ حجم و قیمت آن وجود ندارد، کشورهای کمآب و پرجمعیت سرانجام مجبور شدهاند که در صادرات و واردات کالاهای خود بر اساس آب مجازی مصرفی آن کالاها تمهیدات مناسبی به کار گیرند و خود را از تولید محصولات پرمصرف آب که منجر به فشار بر منابع آبی آنها میگردد آزاد و رها سازند. بنابراین این کشورها میتوانند واردات خود را بر اساس محصولاتی که بیشترین مصرف آب مجازی را دارند تنظیم و در مقابل بر تولید محصولاتی که مصرف آب مجازی کمتری دارند تاکید و نسبت به صدور آنها اقدام نمایند.
البته کشورهای وارد‌کننده در جریان مجازی تجارت آب حتما لازم نیست کمآب باشند. برای مثال کانادا که کشور پرآبی است، موز و مرکبات وارد می‌کند. در صادرات نیز حتی آن کشورهایی که کمبود شدید آب دارند (مانند اردن) کالاهای غذایی (مانند مرکبات و سبزیجات) را صادر می‌کنند. با تجارت آب مجازی، بهینه‌سازی مصرف آب به عنوان یک کالای کمیاب در مقوله‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی ممکن می‌شود.
اما متاسفانه در کشور ما، با وجود جدی بودن بحث کمبود آب و نیز هدررفت بسیار زیاد آن به ویژه در بخش کشاورزی، هنوز استراتژی مدونی برای لحاظ کردن مفهوم آب مجازی در سیاستگذاریهای کلان تولید و واردات محصولات کشاورزی و دامی اندیشیده نشده است. به عنوان نمونه مصرف آب در یک محصول استراتژیک مورد حمایت دولت و مردم مثل گندم، در ایران به ازاء 1500 لیتر آب مصرفی یک کیلوگرم گندم به دست می آید درصورتی که به طور متوسط در جهان به ازاء 1000 لیتر آب 5/1 کیلوگرم گندم تولید می‌شود. حال اگر در ایران ضایعات گندم را در مراحل تولید، حمل و نقل و انبارداری، فرآوری و فرهنگ مصرف نان به آن اضافه کنیم معلوم میگردد که به ازاء 1500 لیتر آب چه مقدار از گندم تولیدی مصرف واقعی دارد.
البته ایران به علت واردات گسترده محصولات کشاورزی و دامی به ویژه در چند سال اخیر، همواره در زمره بزرگترین واردکنندگان آب مجازی بوده است، اما هنوز در کشور ما، واردات آب مواد غذايي با هدف تجارت آب مجازي صورت نميگيرد. در صورتی که واردات هدفمند آب مجازي، میتواند بخشهاي مختلف اقتصادي و اجتماعي کشور ما را تحت تأثير قرار دهد و امنيت غذايي آن را تضمین نماید. منافع حاصل از طرح برنامههاي بلندمدت و كوتاهمدت آب مجازي را ميتوان در ديگر بخشهای اقتصادی سرمايهگذاري كرد و با بحران آب كه در برخي از نقاط كشور آغاز شده و در ساير مناطق نيز در شرف وقوع است، به مقابله پرداخت.
