هدف ازتهیه این گزارش روش «تعیین اوقات شرعی» است؛ به همین دلیل خبرنگار گروه دانش خبرگزاری دانا برای دریافت توضیحات علمی این موضوع، به سراغ مهندس عتیقی مدیرانجمن نجوم آماتور ایران رفته و دراین خصوص گفت و گویی ترتیب داده است که در پی می آید.
لطفا در خصوص چگونگی تعیین اوقات شرعی توضیحاتی بفرمایید؟
یکی از موضوعاتی که در زندگی روزمره مردم به عنوان موضوعات دینی و اجتماعی مورد استفاده قرار می گیرد «اوقات شرعی» است. بنابراین لازم است که بگویم مرکز تقویم موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران مسوولیت استخراج اوقات شرعی کشور را به عهده دارد. اما اوقات شرعی مانند رویت هلال ماه در بین فرقه های مختلف اسلامی تفاوت هایی دارد، همه مسلمانان به رویت ماه معتقد هستند، اما اختلاف بر سرضوابط است که در بین فرقه ها متفاوت بوده بنابراین درفقه شیعه متداول است که وقتی خورشید 17 و نیم درجه زیر افق قرار دارد فجرصادق می دمد و صبح آغاز می شود.(فجرصادق به این معنی است که وقتی خورشید قبل از طلوع می تابد نور خورشید به لایه های فوقانی جو برخورد کرده و منعکس می شود، ابتدا یک فجر کاذب ایجاد می شود یعنی پایین روشن و بالا تاریک است، اما در فجر صادق، بالا روشن است و به مرور تمام پرده افق را می پوشاند و روشن می کند، بنابراین وقتی خورشید 17 و نیم درجه زیر افق قرار می گیرد یک ساعت و نیم قبل از طلوع خورشید است که این لحظه زمان اذان صبح است).
آیا در اذان ظهر بین مذاهب تفاوت هایی وجود دارد؟
در کره آسمان، نصف‌النهار ناظر به صورت کمانی قابل تصور است که از شمال شروع شده و از بالای سر (سمت الراس) عبور کرده و به جنوب سماوی می‌رسد. زمان اذان ظهر وقتی است که مرکز قرص خورشید در حرکت روزانه خود که بین فاصله طلوع و غروب، یعنی وقتی به میانه راه یا نصف‌النهار ناظر برسد و یا به صورت عامیانه زمانی که خورشید به بیشترین ارتفاع و سایه شاخص نیز به کمترین مقداربرسد، وقت اذان ظهراست. لذا اذان ظهر در تمام مذاهب اسلامی یکسان است. وقتی خورشید به نصف النهارمحلی برسد در آن شهر اذان ظهر است. نصف النهار محلی در هر شهری متفاوت است این به این معنی است که وقت اذان هر شهری با شهر دیگر فرق دارد.
تعیین اذان مغرب دربین مذاهب مختلف چگونه است؟
پس از آن‌که خورشید غروب می کند، تا مدتی آسمان همچنان روشن است و در واقع برای ناظری که روی زمین قرار گرفته، خورشید غروب کرده است؛ اما اگر درهمان لحظه در ارتفاع قابل توجهی قرار بگیریم مشاهده می شود که هنوز خورشید بالای افق است. در اذان مغرب خورشید 4 ونیم درجه زیر افق قرارمی گیرد، یعنی حدود 20 دقیقه بعد ازغروب خورشید اذان مغرب گفته می شود، اهل تسنن معتقدند که بلافاصله پس ازاینکه خورشید پشت افق قراربگیرد لحظه اذان مغرب است، اما مذهب شیعه معتقد به این هستند که باید سرخی افق گرفته شود، یعنی خورشید 4نیم درجه زیر افق قرار بگیرد که این اتفاق 20 دقیقه وقت نیاز است بنابراین پس ازگذشت20دقیقه اذان گفته می شود.
آیا هرسال اوقات شرعی باید تعیین شود و یا یک معیار ثابت و همیشگی است؟
بله تقریبا ثابت است. اما از آن‌جایی که طول سال شمسی عدد صحیحی نیست، اوقات شرعی یک سال نسبت به سال قبل یا بعد ممکن است حداکثر چند ثانیه تفاوت داشته باشد. اما پیش از این درخصوص روش تعیین اوقات شرعی توضیحاتی داده شد و باید بگویم که تعیین اوقات شرعی نیز مانند تعیین قبله ثابت است و هرساله تغییر محسوسی نمی کند و نیاز به تعیین مجدد ندارد، به طور مثال 10سال آینده را با 25 تیر ماه امسال مقایسه کنید وقت اذان صبح، ظهر و مغرب یکی است و تغییری در آن به وجود نیامده است.
گفته می شود وقت اذان در منطقه کیش نوسان دارد و به صورت منظم اتفاق نمی افتد نظرشما در این خصوص چیست؟
بنده این نظر را قبول ندارم. امکان ندارد در نقطه ای از دنیا این طور باشد و اوقات شرعی نامنظم طی بشود. زیرا در تمام کره زمین یک روال طبیعی وجود دارد و اگر غیر از این باشد باید به نظم و ترتیب وشب و روز نیز شک کرد. ممکن است کسی که مدعی نامنظم بودن وقت اذان درکیش است و از نظر آن فرد وقت های اذان در نوسان بوده باشد. این زمانی رخ داده است که ممکن است آن شخص 27خرداد درکیش بوده و بعد ازگذشت چند روز یعنی اول و یا دوم تیر ماه که فصل عوض شده اذان را در دو فصل متفاوت دیده که این تصور را کرده است. چون در بهار روزها در حال بلند تر شدن است و در فصل تابستان روزها شروع به کوتاه شدن می کند به همین خاطر زمان اذان گفتن در دو فصل متفاوت است.
آیا فاصله بین دو وقت شرعی نیزهمیشه ثابت است؟
بله، فاصله بین دو وقت شرعی یعنی بین غروب آفتاب واذان مغرب همیشه ثابت است چون 4 ونیم درجه همیشه ثابت بوده، بنابراین خورشید باید 4 و نیم درجه زیر افق قرار بگیرد. لذا 20دقیقه طول می کشد و برای شهرهای مختلف هم یکی است. اما برای اینکه بخواهیم دقیق تر بیان کنیم نیاز به تحقیقات بیشتر است. ولی از لحاظ اینکه اوقات شرعی به موقعیت خورشید در طی سال بستگی دارد این فاصله زمانی نیز می تواند متغیر باشد اما به دلیل نا محسوس بودن آن به زمان وعمر ما نمی رسد.
آیا همیشه اوقات شرعی شهرهای غربی دیرتر از شهرهای شرقی اتفاق می افتد؟
در کل باید گفت هر چه به سمت غرب برویم زمان طلوع یا غروب خورشید دیرتراتفاق می افتد، اما این گفته دقیق نیست. اوقات شرعی (به‌جز اذان ظهر) علاوه بر طول جغرافیایی، به عرض جغرافیایی نیز وابسته است. در برخی اوقات سال مانند حوالی انقلاب تابستانی یا زمستانی تاثیر عرض جغرافیایی (شمالی یا جنوبی بودن) بیشتر است و ممکن است از روی نقشه یک شهر، غربی تر از شهر دیگر دیده شود. اما درشهر شرقی اذان چند ثانیه زودتر اتفاق می افتد. بنابراین محاسبه اوقات شرعی درهرمکانی نیاز به دانستن موقعیت جغرافیایی دقیق محل و استفاده از نرم‌افزارهای خاص دارد. بنابراین زمانی اذان دردو شهر یکسان است که هر دو شهر روی یک عرض جغرافیایی قرار گرفته باشند.
