جایگاه ویژه خلیج فارس و دریای عمان هم از نظر تنوع زیستی گونه های مختلف و هم از نظر منابع غنی و سرشارشارشان، باعث شد تا خبرنگار گروه دانش خبرگزاری دانا ( دانا خبر) گفت و گویی با دکترحمید علیزاده لاهیجانی، معاون پژوهشی و دانشیار پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در این زمینه ترتیب دهد که در ادامه می آید.
آقای دکتر چرا شناخت دریا اینقدر مهم است؟
امروزه ذخایر زیستی و معدنی دریاها نقش مهمی در اقتصاد و پیشرفت هر کشوری دارند به همین دلیل اغلب شهرهای بزرگ جهان برای تحقق این منظور در کنار سواحل ساخته شده اند و 7 تا 10 درصد تولید ملی شان را از طریق دریا و اقیانوس تامین می کنند یا حتی بعضی از کشورها مثل ویتنام مدعی هستند که 50 درصد درآمد ملی شان را از طریق آب دریاها تامین می کنند.
سهم ما از تولید در آمد ملی از طریق دریاها چقدر است؟
متاسفانه ما با وجود داشتن ذخایری زیستی و معدنی زیاد دریاهامان از این حوزه غفلت کرده ایم.
همان طور که اشاره کردید امروزه ذخایر زیستی و معدنی دریاها نقش مهمی در اقتصاد و پیشرفت هر کشوری ایفا می کنند، خلیج فارس یکی از دریاهای ماست که از حساسیت زیادی در منطقه برخوردار است و موقعیت این دریا از دیدگاه های مختلف زیست محیطی، اقتصادی و راهبردی درمنطقه خاص است. اصلا چه شد که این خلیج به این دریای زیبای امروزی تبدیل شد؟
خلیج فارس در گذشته بسیار دور یک اقیانوس بزرگ به وسعت منطقه زاگرس و ترکیه کنونی محسوب می شد که یک شاخه از این اقیانوس به خلیج فارس و دریای عمان کنونی و شاخه دیگر آن نیز به دریای خزر و دریاچه آرال ختم می شد. طی گذشت هزاران سال با نزدیک شدن دو صفحه ایران و عربستان به یکدیگر، این اقیانوس حدود 10 میلیون سال پیش کاملا بسته شد و حدود 18 هزار سال پیش در ادامه همان فعالیت های زمین شناسی از آب بیرون آمد و تقریبا در حدود 15-16 هزار سال پیش درست زمانی که یخبندان در قطب شمال گسترش پیدا کرده بود، منطقه خلیج فارس کاملا خشک شد و تنها دو رودخانه بزرگ یکی از شمال خوزستان و دیگری از استان بوشهر و هرمزگان به خلیج فارس فعلی به هم می پیوستند و به صورت آبشار از تنگه هرمز به دریای عمان می ریختند اما بار دیگر در ادامه همین فعالیت های زمین شناسی در حدود 12 هزار سال پیش این حوضه دوباره به زیر آب رفت.
این فعالیت های زمین شناسی همچنان ادامه دارد؟
بله، امروزه هم این فعالیت های زمین شناسی ادامه دارد به طوری که گفته می شود در آینده دریای عمان از خلیج فارس کاملا جدا خواهد شد؛ وجود حوضچه های عمیق 150 متری اطراف بوشهر در دریای خلیج فارس (این حوضچه ها در گذشته ای دور دریاچه بودند) نیز مربوط به فعالیت های همان دوره های زمین شناسی است که امروزه به شکل کنونی نمود پیدا کرده است.
چه چیزی باعث وجه تمایز خلیج فارس با سایر دریاهای دنیا شده است؟
اغلب دریاهای دنیا مانند خلیج مکزیک، برزیل و روسیه هم مانند خلیج فارس دارای منابع نفتی هستند و می توان از حوضه های نفت خیز آنها هم نفت استحصال کرد اما ذخایرنفتی این کشورها در نقاط عمیق است و استحصال این مواد نفتی ضمن صرف هزینه بسیار گزاف نیازمند به تکنولوژی های پیشرفته است در صورتی که منابع نفتی خلیج فارس به دلیل عمق کم به راحتی قابل استخراج هستند. از طرفی منابع زیستی این دریا هم منحصر به فرد است. در دیدگاه های جهانی گفته می شود موجودات این دریا نمایانگر وضعیت گونه های آبزی در 100 سال آینده در مواجهه با گرمایش زمین هستند زیرا درحال حاضر مجموعه آبزیان خلیج فارس مانند مرجان ها شرایط زیستی بسیار سختی را سپری می کنند چون این موجودات مجبور هستند در فصل تابستان دما و شوری زیاد و در فصل زمستان کاهش دما را تحمل کنند در حالی که آبزیان مشابه این خلیج در سواحل آمریکایی واسترالیایی شرایط زیست محیطی آرام تر و بهتری را سپری و به راحتی توسعه پیدا می کنند. همچنین فعالیت های انسانی مانند ترابری و حمل و نقل با کشتی، آلودگی دریاها (به دلیل استخراج منابع نفتی، ساخت سازه ها و ساختمان های دریایی، ریختن زباله و فضولات انسانی و شیمیایی به آب های کم عمق و شکننده)، کندن و شکستن مرجان ها و نوشتن یادگاری به روی مرجان ها از جمله تهدیدهای زیست محیطی ناشی از فعالیت های انسانی است که متاسفانه طی چند دهه اخیر ازدیاد یافته و باعث افزایش بار معلق آب دریاها شده است. این افزایش بار معلق باعث می شود، نور کمتری به بعضی از آبزیان وابسته به نور برسد اما موجوداتی مانند مرجان ها و آبزیان دیگر توانسته اند این شرایط سخت را تحمل کنند و توسعه پیدا کنند بنابراین دانشمندان معتقدند دریای خلیج فارس همانند آزمایشگاهی برای محیط هایی مانند سواحل فلوریدا و سواحل استرالیا است به همین دلیل مطالعه رفتار این موجودات و چگونگی ادامه بقای آنان در شرایط شوری، تغییرات دما و ازدیاد فعالیت های انسانی برای آنها بسیار ارزشمند است.
