اهمیت این موضوع بهانه ای شد تا خبرنگار گروه دانش خبرگزاری دانا (دانا خبر) گفت و گویی با پرفسور فتح الله مضطرزاده، عضو پیوسته و رییس گروه علوم پایه فرهنگستان علوم، استاد دانشکده مهندسی پزشکی دانشگاه صنعتی امیرکبیر، عضو مرکز پژوهشی نانوتکنولوژی دانشگاه صنعتی امیرکبیر، رییس و استاد اسبق پژوهشگاه مواد و انرژی، رییس اسبق کمیسیون صنعت شورای پژوهش های علمی کشور و معاون پژوهشی اسبق وزارت فرهنگ و آموزش عالی انجام دهد که در ادامه می آید.
آقای دکتر امروزه یکی از شاخص های رشد علمی هر کشوری، میزان تولید مقالات علمی است. شما به عنوان یکی از پر استناد ترین استادانی که مقالات علمی بی شماری داشته اید، فکر می کنید رشد مقالات علمی کشور در توسعه پژوهش های کشورمان مفید بوده یا اینکه فقط در حد نوشتن به روی کاغذ باقی مانده است؟
در حال حاضر ما در بخش های علم، مقاله، پتنت و نوع آموزش موفق بوده ایم و به آن بها داده ایم و یک سری از مقاله ها را در سطح جهانی به چاپ رسانده ایم اما این قبیل از امور تنها لازمه کار ما نیست. لازمه اجرایی، عملیاتی شدن و ورود چنین مقالاتی به بخش صنعت، طی کردن مراحل دیگر مانند برنامه ریزی و مدیریت مناسب و فراهم کردن زیر ساخت های آن است. معمولا ما در این مراحل خیلی فعال نیستیم و عملا در حد همان نوشتن مقالات علمی باقی مانده ایم بنابراین اگر زیر ساخت های این علم در کشورمان فراهم نشود. این علم برای ما ثمری نخواهد داشت اما اگر این مجموعه ها با در نظر گرفتن تمام فاکتورها و استانداردهای جهانی کنار هم قرار بگیرند، علم ما در مدار توسعه قرار خواهد گرفت. ما زمانی می توانیم بگوییم علم در کشورمان توسعه پیدا کرده است که ما تاثیر این علم را در تولید ناخالص مان ببینیم؛ متاسفانه الان اصلا شاهد این موضوع نیستیم.
پس با این حساب نوشتن این مقالات عملا به درد جامعه نمی خورد و لزومی به نوشتن آنها احساس نمی شود؟
مقاله هم اهمیت خودش را دارد. نوشتن مقاله اصلا بد نیست، من خودم چند مقاله نوشته ام اما مساله اینجاست که ما پیشرفت مقاله هایمان را به عنوان تبلیغات مدام مطرح می کنیم و عملا هیچ گونه استفاده ای از این مقاله ها برای رشد کشورمان نمی کنیم. ما باید بدانیم که تولید مقاله فقط در ساختارعلمی کشور جایگاه خودش را دارد و تمام علم در نوشتن مقاله خلاصه نمی شود. مثلا ما هنوز در بخش معدن، نفت و گاز وابسته به کشورهای دیگر هستیم. مردم باید این اثر علم را در زندگی شان ببینند و درک کنند که این علم چه چیزی را برای آنها به ارمغان آورده است. این مهمترین قسمت علم است که ما بدان کمتر می پردازیم.
اگر سطح علمی و ظرفیت های ما زیاد است، پس چرا حتی بهترین دانشگاه های ایران هم قابل مقایسه با کشورهای پیشرفته در رتبه بندی های علمی نیست؟
اغلب این رتبه بندی ها بر اساس ملاک های هزاران موسسه و مجلات علمی صورت می گیرد. این شاخص های رتبه بندی بر اساس اهداف، شرایط و ماموریت های کشورها با یکدیگر متفاوت است.مهم نیست که ما چه رتبه ای در این رتبه بندی ها داریم بلکه مهم این است که چقدر با این علم به مردم و جامعه مان خدمت کرده ایم؟ مثلا کسب رتبه یک رقمی نانو در کشور چه فایده و ارمغانی برای ما داشته است؟ من فکر می کنم لازم است که اول بر اساس روندهای موجود در دنیا و نیازهای جامعه مان این فعالیت ها را تنظیم و انجام دهیم و پس از آن ببینیم که جایگاه ما در رتبه بندی ها و این مدل ها در کجا قرار دارد.
به نظر شما در حال حاضر ریشه تمام این موانع پژوهشی و اجرایی نشدن طرح های کلان کشور مربوط به چه مساله ای است؟
یکی از مهمترین علت های عقب ماندگی ما در این حوزه فاصله عمیق زمانی ما با کشورهای پیشرفته باشد. اولین دانشگاه کشور (دانشگاه تهران ) حدود 200 سال پس از نخستین دانشگاه های پیشرفته تاسیس شد. یعنی ما با وجود اینکه در این مدت تجربه های زیادی کسب کرده ایم اما حدود 200 سال از علم جدید دنیا فاصله داریم. ما برای پر کردن این خلا باید راه رفته کشورهای پیشرو را برویم و از تجربه های آنان استفاده کنیم. این راه مشخص است تنها عزم و اراده مسوولان و برنامه ریزی مدون و صحیح را می طلبد.
به نظر شما برای تقویت و توسعه کاربردی پژوهش های مان باید چه بکنیم؟
اول، علم و فناوری شاخص ها و استاندارد های خودش را دارد بنابراین باید بر اساس این استانداردهای علم را در کشور اجرایی کنیم. دوم، علم و فناوری متولوژی خاص خودش را دارد. پس اگر قرار است کاری در این زمینه هم صورت بگیرد باید بر اساس متولوژی و روش های علمی باشد. هرگاه ما خارج از این موضوع ها راجع به علم و فناوری صحبت کنیم، راه را به بیراه رفته ایم و قادر به نتیجه گیری نخواهیم شد بنابراین لازم است کسانی که علم و فناوری را مدیریت می کنند، استراتژی و برنامه ریزی های این علوم بر اساس شاخص ها و استاندارد ها تهیه و تنظیم کنند. نهاد و ارگان پاسخگو و زمان بندی این برنامه های علمی نیز باید مشخص باشد. اگر شاخص های علمی متولوژی و زمان بندی برنامه های ما رعایت نشود در حد شعار باقی خواهند ماند بنابراین ضرورت دارد ما بر مبنای نیازهای مان از علم ، این برنامه ها را بنویسیم تا نگاه مسوولان هم یک مقدار نسبت به این موضوع تصحیح شود. فرق ما با کشورهای پیشرو در همین مساله است آنها با تدبیر و برنامه ریزی مناسب نقشه راهبردی شان را تدوین می کنند و بر اساس آن نقشه این برنامه را دنبال می کنند اما متاسفانه در کشور ما اغلب اجرا کننده ایده ها معلوم نیست و اغلب پاسخگویی های این طرح ها کلی بیان شده اند مثلا الان حدود 6- 7 سال از چشم انداز 20 ساله گذشته است. شاید فقط 20 تا 40 درصد این چشم انداز تحقق پیدا کرده است.
