مدیر دفتر رودخانه‌های مرزی در گفت‌وگو با خبرگزاری دانا:
مدیرکل دفتر رودخانه های مرزی وزارت نیرو گفت: یکی از کارهای مدیریتی که در زمینه تامین آب سیستان و بلوچستان انجام شده، احداث مخازن چاه نیمه است زیرا معمولاً آب هیرمند طبق جدول معاهده جریان نمی یابد و در ماه هایی که جریان سیلاب می آید، آن را در مخازن چاه نیمه ذخیره می‌کنیم.
مهندس جبار وطن فدا در گفت و گو با خبرنگار گروه دانش خبرگزاری دانا (دانا خبر) گفت: رودخانه هیرمند كه سرچشمه آن در كوه های داخل افغانستان است و پس از طی مسافتی در حدود 1000 كیلومتر به مرز ما می رسد، حدود 50 كیلومتر مرز مشترك ما با افغانستان را تشكیل می دهد و مجدداً به یكی از هامون ها در داخل افغانستان برمی‌گردد. آخرین قراردادی که مبنای حقوقی بین ایران و افغانستان درباره رودخانه هیرمند است، قرارداد 1351 است که در آن، حقابه ایران از این رودخانه مطابق یک جدول ماهانه مشخص، و تعریف شده که در سال های نرمال چقدر آب باید به ایران تحویل شود و اگر آب سرچشمه هیرمند کمتر یا بیشتر باشد، این حقابه چه تغییری می کند.
وطن فدا افزود: این قرارداد بعد از سال 1351 تا 32 سال بعد عملیاتی نشده بود و پس از سال 83 این قرارداد عملیاتی شد و از آن سال تا کنون، در قالب این قرارداد و کمیته مشترکی تحت عنوان «کمیته مشترک کمیساران آب هیرمند» كه در قرارداد پیش‌بینی شده، 14 جلسه با حضور نمایندگان بخش آب و وزارت امور خارجه به طور متناوب در ایران و افغانستان تشكیل شده است تا آنچه که در قرارداد نوشته شده را عملیاتی کنیم.
مدیركل دفتر رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترك وزارت نیرو یادآور شد: در این کمیته مشترک، در مورد وضعیت سال آبی که در آن قرار داریم و میزان بارندگی در حوضه، مذاكره و تصمیم گیری می‌كنیم و در مورد اینکه چه میزان آب باید به ایران تحویل شود نیز مذاكره و تصمیم گیری می شود. آخرین جلسه این كمیته در اسفند گذشته در تهران برگزار گردید.
طرف افغان به معاهده پایبند است
وطن‌فدا در واکنش به این گفته که افغانستان به این قرارداد عمل نکرده و هر موقع در منطقه خشکسالی می شود و جریان طبیعی آب كم می‌شود، حقابه ایران را نمی‌دهد، اظهار داشت: در این زمینه نمی توان پاسخ قطعی داد. در بعضی ماه ها جریان آب به سمت ایران آمده و در بعضی ماه ها هم نیامده است. ما معمولاً در ماه هایی که آب نمی آید یا کمتر می آید، در قالب یادداشت های رسمی به طرف مقابل اطلاع داده ایم و در برخی موارد اعتراض نموده و درخواست كرده ایم كه جریان آب به پایین دست را مطابق معاهده تامین كنند و معمولاً پاسخ طرف مقابل این نكات و موارد است كه اولاً ما بعد از 30 سال که جنگ بوده، شروع کردیم به بازسازی کشور و کشاورزی و مردم از آب استفاده می کنند. نکته دوم که معمولا می گویند این است که بارندگی ها کمتر از دوره های قبل بوده و به خشکسالی نسبت می دهند. اما چیزی که به صورت قطعی اعلام می کنند این است که ما به قرارداد پایبندیم و وظیفه خود می دانیم که آب را تامین کنیم. البته ممکن است بخشی از دلایل و توجیهاتشان قابل قبول باشد اما در ماه هایی که طبق جدول معاهده، آب به ایران نرسیده ما براساس معاهده اعتراض را به طرف مقابل داشتیم.
مدیرکل دفتر رودخانه های مرزی و منابع آب مشترك وزارت نیرو با اشاره به تدابیر مدیریتی این وزارت برای غلبه بر مشکل تامین آب منطقه، گفت: یکی از کارهای مدیریتی که در این زمینه انجام شده احداث و بهره برداری از مخازن چاه نیمه هاست زیرا معمولاً آب رودخانه هیرمند طبق جدول معاهده جریان نمی یابد و در زمان وقوع سیلاب ها در بهار و بعضی ماه ها که جریان سیلاب می آید، این سیلاب را در مخازن چاه نیمه ها ذخیره می‌کنیم. این مخازن در نزدیک منطقه ای است که آب به مرز ما می رسد و می توان سیلاب را در آنها ذخیره کرد و اثر این چاه نیمه ها خیلی مهم است. بد نیست اعلام كنم كه در دوره های خشکسالی که در 100 سال گذشته داشتیم، گاهی این رودخانه با خشکسالی های 7-8 ساله رو به رو بوده است. در حدود سال های 1348 و 1349 خشکسالی آنقدر زیاد بود که مردم مجبور به مهاجرت از زابل به مازندران و گلستان شدند. اما وجود مخازن چاه نیمه در خشکسالی های اخیر باعث شد که آب شرب مردم سیستان شامل چندین شهر و تعداد زیادی از روستاهای منطقه تامین شود. از این جهت چاه نیمه ها هم توجیه اقتصادی و هم توجیه اجتماعی دارند. در جلسات مشترك با کارشناسان بین‌المللی نیز كه موضوع این مخازن چاه نیمه مطرح شده، ضرورت و توجیه استفاده و بهره برداری از آنها مشخص شده است و با استفاده از آنها می توان سیلاب هایی را که می‌آید و علاوه بر ایجاد خسارت از دسترس خارج می شود را به این صورت مدیریت کنیم.
حقابه 820 میلیون مترمکعبی ایران از رودخانه هیرمند
این مقام مسوول در وزارت نیرو در پاسخ به پرسش خبرنگار خبرگزاری دانا مبنی‌بر اینکه برنامه وزارت نیرو برای دریافت حقابه ایران از رودخانه هیرمند در آینده چیست؟ خاطرنشان کرد: باید چند بحث را با هم مورد توجه قرار دهیم. یک بحث وظیفه هیأت کمیسار آب هیرمند و وزارت امور خارجه است که پیگیری کنند و این معاهده را عملیاتی و اجرا كنند. یعنی حقابه ایران در حدود 820 میلیون مترمکعب به ایران تحویل شود. اما مشکلی که ما در منطقه سیستان داریم روی دیگری هم دارد. کشاورزی منطقه دو مشکل دارد. در گذشته و دهه های قبل که طرف افغانی امكان بهره برداری زیادی نداشت و طبیعتاً تاسیسات کمتری هم داشت و مقدار بیشتری از حقابه طبیعی‌مان آب به ما می‌رسید، کشاورزی منطقه براساس آن میزان آب ورودی برنامه ریزی و انجام شده كه بررسی ها نشان می‌دهد كه روش كار كاملاً سنتی بوده است. بنابراین باید یک بازنگری اساسی در کشاورزی منطقه صورت بگیرد که مردم بتوانند با آب بسیار كمتر از 800 میلیون مترمکعب کشت کنند. این مستلزم این است که در رویکرد مصرف آب در منطقه تجدید نظر کنیم و این مطلب خاص این منطقه نیست و در همه جا باید دنبال شود. البته در جلسات مشترک وزارت نیرو، جهاد کشاورزی، محیط زیست و وزارت کشور بحث های مفصلی شده و تکالیفی در این زمینه بر عهده وزارت جهاد کشاورزی گذاشته شده که بتوانند در کشاورزی منطقه بازنگری اساسی کنند و با آب کمتر، اقتصاد منطقه را مدیریت کنند. مطلب دیگر كه باید مورد توجه باشد این است كه کشاورزی نباید به عنوان تنها گزینه معیشت مردم در آن منطقه مطرح باشد و باید به گزینه های دیگری مثل تجارت و ترانزیت کالا هم پرداخته شود.
وطن فدا در پایان افزود: نکته مهم و اساسی که باید مد نظر باشد این است که ما باکشور همسایه و دوست و برادر افغانستان که پیوندهای مشترک زیادی مثل دین، زبان و فرهنگ تاریخی نزدیک به هم داریم، باید در بسیاری از زمینه ها تعامل و همکاری نزدیک ودوستانه ای داشته باشیم و اصولا این رودخانه هیرمند می تواند و باید عامل تقویت دوستی و همکاری باشد. بنده با توجه به تجربه های مشابه و خوبی که درسایر مرزهایمان باکشورهای همسایه همچون جمهوری آذربایجان دررودخانه مرزی ارس و باجمهوری ترکمنستان در رودخانه های مرزی هریرود و اترک داریم، امیدوارم همکاری در رودخانه مرزی هیرمند نیز باعث همکاری های بیشتر مردم ودولت های ایران و افغانستان در این منطقه شود و از ظرفیت های دیگر همچون ترانزیت وتجارت منطقه ای و به خصوص حضور مهاجرین افغانی در ایران و به ویژه درمنطقه سیستان و زابل که همچون سایر شهروندان ایرانی از امکانات وتسهیلات موجود استفاده می کنند، به عنوان یک ظرفیت همکاری و تقویت روابط دوجانبه استفاده کنیم.
گفت و گو از: سید احمد طبائی
