یادداشت رییس انجمن مخاطره شناسی ایران؛
در نگاه اول توفان تهران یک مخاطره طبیعی به نظر می رسید. توفان یک نیروی طبیعی است. اما توفان تهران نیروی طبیعی بود که تأثیرات و پیامدهای آن از طریق مدیریت، مقاومت و هندسه ساختار اجتماعی - اقتصادی - عمرانی تهران تغییر پیدا کرده است.
گروه دانش – دکتر ابراهیم مقیمی*: توفان های شدید حوادثی غیر طبیعی نیستند. شواهد زمین شناسی رسوبات بستر دریاچه حاکی از ان است که آنها حداقل از 2000 سال قبل و شاید بیشتر از ان رویدادهای منظمی بوده اند. آن ها بخش لاینفک محیط طبیعی ایران هستند، در ساخت و سازهای قدیمی یزد و اهواز به وضوح مشاهده می شود که سکونت گاه های خود را سنگین و کم ارتفاع می ساختند، و این به معنای آن است که آنها نسبت به توفان های شدید آگاه بوده اند و سکونت گاه های خود را مطابق با این آگاهی سازماندهی می کرده اند. امروزه بیشتر سکونت گاه هایمان را بدون توجه به توفان می سازیم. مخاطرات محیطی قابل پیش بینی را نادیده می گیریم، مزایا و منافع کوتاه مدت را می پذیریم و از منافع بلند مدت غفلت می ورزیم. در پنجاه سال گذشته از طریق علم و فناوری یک انقلاب در شناخت مخاطرات محیطی بوجود آمده است. ما امروزه قادر هستیم تا بر بسیاری از محدودیت های تحمیل شده بوسیلۀ جهانی که در آن زندگی می کنیم پیشی بگیریم. ما در محیطی زندگی می کنیم که توسط انسان تغییر یافته است و بیشتر مردم در شهرها زندگی می کنند، بر مبنای این دیدگاه، الگوهای آب و هوایی به رویدادی بیرونی تبدیل شده اند که از طریق شیشه ماشین یا تلویزیون آن را مشاهده مي کنیم، و حتی توفان ها به یک رویداد اتفاقی تبدیل شده اند، نه اینکه تعیین کننده الگوهای سکونت گاهی باشند. در جایی که یزدی های قدیم یا سیستانی های قدیم به آن توجه می کردند ما از آن غفلت می ورزیم.منشا، مسیر و سرعت توفان تهران دقیقاً قابل پیش بینی بود. تهران بر ثر این توفان چندان آسیب ندید. زیرا شدت آن زیاد نبود. آسیب ها هم بیشتر به علت سست بودن منصوبه ها و پوسیدگی درختان بود . خوب است مردم و مسوولین در این مورد آموزش لازم را ببینند. بیشتر توفان ها به منزلۀ رویدادها و حوادث شدیدی محسوب می شوند که به طور اجتناب ناپذیری گاهی اوقات اتفاق خواهند افتاد. چون فاصله زمانی این رویداد طولانی می شود ، لذا مردم و مسوولین آن را فراموش می کنند و هرچه بیشتر فراموش می شود، هنگاهی که رخ می دهد مخاطره آن بیشتر می شود. اما مشکل اصلی این است که نمی دانیم زمان دقیق آن چه موقع خواهد بود. هرچه زمان بیشتر و بیشتر می گذرد و حادثه اتفاق نمی افتد، ما بیشتر آن را فراموش خواهیم کرد و حتی احتمال دارد نسبت به آن ناآگاه شویم. ما معتقدیم که رخدادهای طبیعی آینده بسیار شبیه امروز ، و امروز نیز شبیه دیروز است.
توفان های شدید چهار نوع ویژ گی دارندکه مشتمل بر باران، سرعت باد، سیل و غبار است . توفان تهران دو ویژگی غبار و سرعت باد را در حد متوسط داشت. چه موقع این رویداد از نوع مخاطره طبیعی شمرده می شود؟ در نگاه اول توفان تهران یک مخاطره طبیعی به نظر می رسید. توفان یک نیروی طبیعی است. اما توفان تهران نیروی طبیعی بود که تأثیرات و پیامدهای آن از طریق مدیریت ، مقاومت و هندسۀ ساختار اجتماعی – اقتصادی- عمرانی تهران تغییر پیدا کرده است. اگر با شدت بیشتری رخ دهد این موضوع بیشتر روشن می شود. شکسته شدن درختان و ستون های برق در شهر از جمله به علت طراحی ضعیف فضای سبز شهر و عدم مراقبت مستمر از ستون های برق است. درختان و ستونهای برق در برابر باد تاب تحمل نیاوردند. آسیبی که به خودرو ها وارد شده است به علت مهندسی کم ارزش، طراحی ضعیف و سرمایه گذاری ناکافی برای پارک خودرو در تهران است. ما هنوز به روش سنتی پارک سازی می کنیم . چرا باید خیابان های تهران پارک خودرو باشد. بخصوص اخیرا که پارک دوبله یک فرهنگ شده است. در این شهر برای این که جان باختن شهروندان کمتر شود ، همه نیازمند آموزشیم. بعد از آموزش لازم ، نیاز مند سیستم پویای هشدار و پیش آگاهی هستیم. توفان در ایران و تهران نه ناشناخته و نه غیر قابل پیش بینی بود. مدیریت ، مقاومت و هندسۀ ساختار اجتماعی – اقتصادی- عمرانی تهران مناسب چنین رویداد هایی نیست. پس نتیجه می گیریم که پیامدهای توفان تهران ماهیت انسانی دارد . حال اگر با شدت بیشتری رخ می داد ، طبیعی است که آسیب بیشتر بود. آسیب کنونی علی رغم این که زیاد نیست ، فقط یک هشدار است. انجمن مخاطره شناسی ضمن تسلیت به باز ماندگان افرادی که به علت توفان فوت کرده اند ، توصیه دارد که آن را کوچگ نشماریم. مقیاس توفان ها از نظر سطح آسیب به شرح زیر است:
طبقه یک : سرعت باد تا 50 مایل در ساعت ، یا 75 کیلومتر در ساعت ، خسارتی به ساختمان ها و گیاهان نمی رساند.
طبقه دو : سرعت باد تا 100 مایل در ساعت، یا 130 کیلومتر در ساعت ، خسارت اندکی به ساختمان های ایمن و گیاهان پایدار می رساند.
طبقه سوم : سرعت باد حداکثر تا 110 مایل در ساعت، یا 150 کیلومتر در ساعت ، این وضعیت ضمن خسارت به گیاهان و ساختمان ها ،تا حدودی موجب سیل می گردد.
طبقه چهارم : سرعت باد تا حداکثر 130 مایل در ساعت، یا 170 کیلومتر در ساعت، در این شرایط به اموال آسیب جدی وارد می شود .در این وضعیت تخلیه مساکن کم ارتفاع در صورت سیلابی بودن ضرورت دارد.
طبقه پنجم: سرعت بادها حداکثر تا 160 مایل در ساعت، حدود 210 کیلومت در ساعت ، خسارت شدیدی به اموال و املاک وارد می شود، و تخلیۀ نواحی مسکونی مقاوم ضرورت دارد.
طبقه ششم: سرعت بادها بیشتر از 160 مایل در ساعت، تخلیه گسترده ساکنین ، و اموال و دارایی حیاتی ، ضروری می باشد. توفان بسته به سرعت منهدم کننده است. در تمام این مقیاس ها تردد افراد بخصوص کودکان و سالخوردگان و خودرو در فضای باز ممنوع است.
* استاد دانشگاه تهران و ریس انجمن مخاطره شناسی ایران
