کویر لوت رکورد مرتفع ترین هرم ماسه بادی جهان را شکست

اما پهنه وسیعی از ریگ یلان که از میلیون ها سال پیش در تسلط توده های انبوه ماسه بادی قرار داشتند، تصور گذر از آن مکان را از ذهن هر کنکاش گری دور می کرد. با این همه محققان علوم زمین به ویژه دکتر فرج الله محمودی با کمک تصاویر و نقشه های هوایی به این مهم دست یافته بودند که در ریگ یلان بلندترین تپه های ماسه بادی دنیا قرار دارد. اما موضوعی که به تمامی برداشت ها ، پایان داد، پیمایش علمی ، محیطی بود که اخیرا، پیرو مطالعات عملی چندین سال گذشته ، محققان کانون سبز فارس و دیگر کارشناسان همراه در ابتدای اسفند ماه سال جاری محقق شد و نتایج تلاش آنان منجر به شناسایی میزان ارتفاع و موقعیت جغرافیایی بلندترین هرم ماسه بادی جهان در بیابان لوت شد.

در این خصوص با بهمن ایزدی رئیس هیئت مدیره کانون سبز فارس که حدود یک دهه در پیچیده ترین عوارض طبیعی بیابان لوت با پیمایش های تحقیقاتی ، مطالعه می کند و تاکنون اطلاعات وافری در خصوص زمین پیکر شناسی ، شبکه هیدرولوژی واکولوژی بیابان لوت ارایه کرده است و اخیرا نیز با همکاری تیم پژوهش موفق به شناسایی و بررسی هرم های مرتفع ماسه بادی ریگ یلان شده اند، به گفتگو می نشینیم.

آنطور که ایزدی می گوید: بیابان فرا خشک و گرم لوت در قیاس بابیابان های مشابه در جهان ، دارای ویژگی های کم نظیر و منحصر بفرد است که موجب شده برخی از بوم ناحیه های این بیابان در صدر عوارض طبیعی مناطق خشک جهان قرار گیرد.

به گفته او، بلند ریگ یلان در گستره ای به عرض های متغیراز ۵۵ تا حدود ۷۰ کیلومتر و طول تا حدود ۱۶۰ کیلومتر با مساحت حدود ده هزار کیلومتر مربع در شرق بیابان لوت استقرار یافته است.

مدیر کانون سبز فارس ادامه می دهد: ریگ یلان محل تلاقی مرزهای سه استان همجوار است و باعث شده که استان های سیستان و بلوچستان درشرق و کرمان در غرب و خراسان جنوبی در شمال شرق آن قرار گیرند. وجود هزاران تپه و هرم های ماسه بادی مرتفع در ریگ یلان که اکثر مواد ریزدانه تشکیل دهنده آن منشاء داخلی دارد، بر اثر انجام عملیات کاوشی و فرسایشی باد در دوران مرطوب بین دوره های یخبندان اول و دوم در ناحیه کلوت ها واقع در غرب لوت مرکزی باعث شده تا مواد ریزدانه ناحیه کلوت ها بواسطه عمل بادرُفتی به مناطق ریگ یلان واقع در شرق لوت حمل و بارگذاری شود.

جنس مواد حمل شده عموما کوارتز، رس، گچ و نمک است که از ناحیه کلوت ها حمل و به همراه خاکسترهای آتشفشانی ارتفاعات اطراف و تپه های بازالتی مدفون در ماسه بادی های برخی از نواحی ریگ یلان ، در آن ناحیه بارگذاری شده و بدین صورت، پیچیده ترین و مرتفع ترین هرم های ماسه بادی دنیا در آن ناحیه تشکیل شده است.

هرم های ماسه بادی ترکیبی از برخان وسیف اند که در واقع از برخورد سیستم های بادی با جهات متفاوت حاصل می شوند. برخان ها و سیف ها نیز بر اثر عوامل گوناگونی از جمله بادو طوفان ،میزان رطوبت ، درجه حرارت سطح و محیط با اشکال گوناگون موازی و قرینه و نا منظم و توده های متداخل شکل می گیرند . این اشکال ماسه ای در جهت باد دارای شیب ملایم بوده ( پشته ) و در جهت مخالف آن دارای شیب تند ( قیف و دیواره ) هستند.

از دیرباز تمامی محققان داخلی و خارجی برای حصول سطوح رسوبگذاری شده مواد تخریبی در ریگ یلان، تمایل داشتند که به این بوم ناحیه سفر کنند اما به دلیل پیچیدگی عوارض زمین شناسی و موانع طبیعی بسیار سخت موفق به ورود به آن نشدند و تنها پروفسور تئودور مونو و دکتر احمد مستوفی موفق شدند به بخش کم ارتفاع جنوب شرقی ریگ از ۱۸ تا ۲۱ مارس ۱۹۶۹ میلادی وارد شوند.

طی مطالعات بوم شناختی لوت، محققان کانون سبز فارس در چند سال گذشته با ورود به بخشی از ریگ یلان و همچنین مطالعه دقیق منحنی میزان سطوح ارتفاعی مواد ماسه ای بارگذاری شده شرق لوت به همراه دیگر متخصصان همکار و همچنین با مطالعه عکس ها و نقشه های هوایی دکتر فرج الله محمودی، موفق شدند موقعیت دقیق برخی از بلندترین هرم های ماسه ای ریگ یلان را تعیین کنند.

مدیر کانون سبز فارس تأکید می کند:  پیرو این مطالعات در ابتدای اسفند ماه سال جاری با فراهم کردن تجهیزات دقیق اندازه گیری سطوح ارتفاعی ، محققان این مرکز بیش از پنجاه کیلومتر به حوزه استقرار بلندترین توده های ماسه بادی ریگ یلان نفوذ کردند. بنابراین با بهره جستن از مکانیزم ترابری منحصر به عبور از عوارض ماسه ای ، از ده ها سیف ، برخان و توده های مرتفع و چاله ها و کفه های پست ماسه ای گذشتند و برخی از هرم های مرتفع از پیش تعیین شده را با دستگاه های دقیق اندازه گیری سطوح ارتفاعی، بررسی و اندازه گیری کردند.

به گفته ایزدی، از سوی دیگر با پیمایش و صعود به هرم های مرتفع که برخی از آنها دارای شیب حدود ۷۰ درجه بودند، فراز آن هرم ها را با دستگاه موقعیت یاب جهانی و همچنین داده های جغرافیایی گوگل ارت اندازه گیری و اختلاف میان اطلاعات واصله نیز تعیین شد و در نهایت به این نتیجه رسیدیم که بهترین مکانیزم برای حصول دقیق ترین میزان بارگذاری هرم های ماسه بادی ، تجهیزات دقیق مهندسی است که خطای آن کمتر از یک سانتیمتر است.

آنطور که ایزدی می گوید: در این برنامه مطالعات محیطی بخشی وسیعی از منطقه مورد نظر و شش هرم مرتفع از کف کریدور و چاله موجود در دامنه هرم ها اندازه گیری شد و در نتیجه هرم های شماره ۴ ، ۵ و ۶ به ترتیب با ارتفاع های ۵۱۰.۳۳ ، ۵۱۳ و ۵۲۰ متر در ردیف بلندترین هرم های موجود در ریگ یلان  اندازه گیری شدند.

مدیر کانون سبز فارس یادآور می شود: موقعیت واقعی بستر سازند هرم های مذکور مورد مداقه محققین قرار گرفت و بر اساس آن معلوم شد که از کف گود بزرگ ( کمترین سطح موجود در دامنه هرم ها ) مواد ماسه ای بارگذاری شده فاقد هرگونه ناهمواری غیر از ماسه بادی است.

ایزدی این برنامه تحقیقی را کمک بزرگی به مشخص شدن یکی از مهم ترین هویت های طبیعی ، ملی کشور در سطح جهان می داند و می افزاید: این برنامه به مناسبت پاسداشت تلاش های دکتر فرج الله محمودی استاد دانشگاه تهران که در طول سال های ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۱ خورشیدی در طرح مشترک بررسی مناطق خشک با همکاری دانشگاه تهران و دانشگاه سوربن فرانسه حضور داشت و با ارائه کتاب ریگ زارهای مهم ایران، تلاش موثری در معرفی لندفرم های ماسه بادی کشور بعمل آوردند، برگزار شد.

به گفته او، بررسی برخی از هرم های مرتفع تعیین شده دیگر به دلیل کمبود وقت به فرصت دیگر ی موکول شد و به نظر می رسد که برخی از هرم های موجود با کمی اختلاف با سطح ارتفاعی هرم شماره ۶ در آن ناحیه وجود دارند که اندازه گیری آنان به زمان دیگری موکول شد .

مدیر کانون سبز فارس شناسایی هرم ماسه بادی ۵۲۰ متری را به معنای افزایش ۲۲۰ متری ارتفاع هرم ماسه بادی ایران در قیاس با مرتفع ترین هرم ماسه بادی ثبت شده در دنیا که در کشور چین است عنوان می کند: این هرم در حال حاضر در صدر بلندترین هرم های ماسه بادی جهان قرار دارد.

ایزدی تأکید می کند تعیین پرفرازترین هرم ماسه بادی جهان پیرو مطالعات بوم شناختی بیابان لوت با همکاریsgp/gef/undpانجام شد.

تعیین پرفراز ترین هرم ماسه ای جهان در بیابان لوت نه تنها رکورد دیگری در بیابان لوت محسوب می شود که کمک شایانی به ثبت پرونده جهانی لوت در فهرست سازمان بین المللی یونسکو که پرونده ثبتی آن در بهمن ماه سال جاری تقدیم آن سازمان شده است.