در حالی مسئولان محیط زیست از تدبیر خود حرف می زنند که طی شش روز گذشته به گفته دکتر حلیمه عالی عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی، بیش از ۹۰۰ نفر از مردمان سرزمین هامون به سبب بیماری های ریوی و چشمی ناشی از گرد و غبار، راهی بیمارستان و مراکز درمانی شدند.
به گفته یکی از فعالان رسانه ای حوزه سیستان، برخی از مسئولان بسیار ساده لوحانه با واقعیت های خطه سیستان برخورد می کنند و متاسفانه مستندات آنان می شود برخی گزارش های احساسی رسانه های آماتور که در راستای واقعیت ها و بیان دردهای مردم حرکت نمی کنند.
نماینده مردم سیستان گفت: ادعای قیاس چند عکس ماهواره ای که در آن بخش اعظم آب مربوط به چهار چاه نیمه می شود ادعایی تلخ بود که توسط مسئولان مطرح شد.
سید باقر حسینی می گوید: مدت ها است که توفان های شن، بی آبی، زوال صنایع دستی و کشاورزی و موج بیکاری مردم سیستان را به کوچ از این منطقه واداشته است و در این میان علاوه بر قهر طبیعت، شهروندان مورد قهر مسئولان نیز قرار گرفته اند.
توفان چند روز پیش سیستان
قهر ۱۸ ساله طبیعت و خشکیدگی تالاب هامون سوژه تکراری است که این روزها نه خواننده دارد و نه گوش شنوایی برای شنیدن این رنجنامه باقی گذاشته است اما ادعای جریان زندگی و آب در تالاب هامون گزافه ای سخت بود که بر مردم روا شد.
با خشکیدگی هامون ۱۵ هزار خانواده صیاد بیکار شدند، آمار ابتلا به سل افزایش یافت، نژاد گاو سیستانی در آستانه انقراض قرار گرفت و صنایع حصیر بافی رو به نابودی کشیده شد و علاوه بر سیل مهاجرت بسیاری از مردم سیستان به سایر نقاط کشور، بستر خشک این تالاب با همدستی بادهای ۱۲۰ روزه بیش از ۱۲۷ روستا را در سال گذشته در زیر ماسه مدفون کرد.
آوازه مصیبت های هامون طی سال های گذشته که حتی گری لوییس نماینده سازمان ملل را به این تالاب کشاند بازتابی تاثرانگیز داشت تا آنجا که وی در گزارش خود برای جهان نوشت: «امروز تالاب دیگر واژه‌ی درستی نیست زیرا اینجا حالا زمینی خشک و تفتیده است، اشتغال سودآور اندک است و بیش از نیمی از ساکنانش با کمک‌های کمیته امداد امام خمینی زندگی می‌کنند و هزاران نفر خانه و کاشانه خود را ترک کرده اند.»
تهدید حیات انسانی و جانوری
هامون بر آب و هوای منطقه تأثیر شگرفی دارد زیرا تبخیر از سطح دریاچه سبب افزایش رطوبت و وجود آب و پوشش گیاهی در زمان بادهای ۱۲۰ روزه تابستان نقش یک کولر طبیعی را برای مردمان این منطقه ایفا می کرد.
متاسفانه در حال حاضر به دلیل خشکیدگی این تالاب بیماری های چشمی و تنفسی در این منطقه شدت یافته و سیستان را در صدر جدول مبتلایان به سل در کشور قرار داده است.
خشکیدگی تالاب هامون موجب شده تا حجم زیادی از رسوبات به همراه باد به حرکت درآمده و موجب افزایش گرد و غبار و آلودگی هوا در منطقه شود که در بسیاری از موارد این آلودگی به ویژه در یکشنبه چند روز پیش تا ۳۹ برابر حد مجاز و ۱۴ برابر حد بحران نیز فرا رفته و موجب تهدید حیات انسانی و جانوری شده است.
خاطراتی که خشک شد
تالاب هامون با وسعت ۵۶۰ هزار هکتار و ظرفیت آبی ۱۰ میلیارد متر مکعب در طی سالیان گذشته خوان نعمت و برکت برای مردم سیستان گسترانیده بود که متاسفانه با کم شدن حجم ورودی آب هیرمند و نامهربانی طبیعت و همسایگان شرقی این خوان گسترده نیز جمع شد و دست بسیاری از مردمان سیستان از این سفره با برکت کوتاه شد.
دریاچه هامون و وسعت نیزارهای آن که روزگاری بیش از ۱۲۰ هزار راس گاو را در خود جای داده بود و نقش اساسی در تعلیف این دام ها داشت با خشکسالی و زرد شدن نیزارها حیات را از دامداران گرفت و سفره نعمت و برکت را از بین خانواده های روستایی برچید.
بیش از پنج هزارخانواده و بانوی هنرمند سیستانی که روزگاری با گره زدن نخ و حصیر آثار دستی خود را برای زینت منازل شهری و تامین تکه ای نان به نمایش می گذاشتند با خشکیدگی هامون زندگی آنها هم گره خورد و صنعت پر افتخار حصیر بافی را به نابودی کشید.
هامون که همچون دریایی بی منت سالیانه بیش از ۱۲ هزار تن ماهی را به بیش از سه هزار خانواده صیاد و ساکنان اطرافش هدیه می کرد با ترک خوردن خاکش همه را خانه نشین کرد و مرگ ماهیانش موجب بیکاری بیش از ۱۵ هزار صیاد شد.
هامون مهمان نواز علاوه بر ارزانی تمامی برکات و نعماتش، میزبان مهربانی برای پرندگان مهاجر بود و شاید از همین رو سالیانه بیش از یک میلیون پرنده بر پهنه زیبای این دریاچه آشایانه می ساختند اما خشکسالی این میهمانان را نیز فراری داد و امید به زندگی از این دریاچه پر کشید.
روستاهایی که روزی به دلیل انباشت خرمن های گندم و جو به سختی از کوچه های آن می شد عبور کرد در حال حاضر جای خود را به تلی خاک و ماسه داده است و مسئولان را در برابر این بحران مستاصل کرده است.
حال با جاری شدن سیلاب و ناتوانی همسایگان در مهار آن باری دیگر لبان ترک خورده هامون خیس و امید در سیستان جاری شده است، امیدی که مردم انتظار دارند تا این خاطرات خشکیده باری دیگر احیا شود.
هامون تشنه است
نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی به آب دشت مال اشاره کرد و گفت: هامون سال ها است که تشنه است و لبانش ترک خورده، ادعای آبگیری تالاب هامون مضحکه ای بیش نیست، درست است که طی چند روز گذشته آب دشت مال و سیلاب افغانستان در رود مشترک جاری شده و برای ذخیره سازی به چاه نیمه ارسال می شود اما سند زدن این آب به نام هامون و حق آبه گزافه در حق مردم است.
سید باقر حسینی گفت: با رصد ورود آب به تالاب هامون به خوبی می توان به این نکته پی برد که هامون هیچگاه به طور کامل آب نداشته است و ورودی آب با فراز و نشیب های فراوانی روبرو بوده است.
وی یادآور شد: در دهه ۶۰ چندین بار آب وارد هامون شد، ۶۲ و ۶۳ عمقش تا یک متر می رسید، ۶۸ و ۶۹ هم شاهد ورود آب خوبی به هامون بودیم، اواخر ۶۹ سیلی آمد که در پس از آن، آب تا محدوده شیله پیش رفت و جنگل آن منطقه را ایجاد کرد، ۷۵ و ۷۶ سیل گود زره را خراب کرد و از سال ۷۷ دیگر جریان آب نزولی شد و قطع شد و هامون را به خاطره ها پیوند زد.
سیلاب حق آبه دریاچه هامون نیست
به گفته حسینی طی چند روز گذشته شاهد ورود آب از قسمت رود مشترک به داخل خاک ایران بودیم که تمام آن به منظور ذخیره سازی وارد چاه نیمه می شود و بخشی هم که نمی توان از آن سوی مرز مدیریت کرد از فراه رود وارد بخش کوچکی از هامون در بخش صابری شده است که برآوردهای اولیه نشان دهنده آن است که این حجم آب ورودی، کمتر از نیم درصد مساحت پهنه ۵۶۰ هزار هکتاری هامون را در بر نگرفته است که مسئولان روی آن مانور تبلیغاتی می دهند.
وی گفت: حق آبه مردم سیستان بر اساس معاهده مابین ایران و افغانستان ۸۳۰ میلیون مترمکعب در سال است که این کفاف نیاز مصرفی مردم شش شهرستان و ۹۱۸ روستا را نمی دهد، اگر سال ها فریاد می زنیم، بر این است که باید مسئولان جمهوری اسلامی برای ایجاد حق آبه هامون که نقش بین المللی دارد تلاش کنند.
نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی گفت: گنجایش هامون بیش از ۱۰ میلیارد متر مکعب آب است، عمق هامون همواره دو متر بوده که اگر آن را در گستره ۵۷۰ هزار هکتاری اش ضرب کنیم به نیاز آبی هامون پی خواهیم برد.
وی بیان کرد: با ورود حداقل سالیانه ۵ میلیارد آب، جدای از حق آبه مردم به هامون می توان امید داشت که ترک های هامون برداشته شود، باید در بررسی های آماری به قانون زمین احترام بگذاریم، قیاس هامون با ارومیه اشتباهی آشکار است.
حسینی ادامه داد: یکی ازبزرگ ترین مشکلاتی که از طرف تالاب هامون ایجاد شده، این نکته است که به دلیل خشک بودن آن، با بروز کوچک ترین باد و طوفانی ریزگردها به حرکت درآمده و در هوا معلق می شوند.
وی با بیان اینکه سیلاب نمی تواند حق آبه تالاب محسوب شود بیان کرد: در صورتی که همسایه جنوب شرقی به معاهده خود در رابطه با میزان حق آبه تالاب سیستان و تالاب هامون عمل کرده و به مفاد این قرارداد متعهد باشد و طبق جدول زمانبندی نسبت به رهاسازی آب اقدام کند بسیاری از مشکلات منطقه رفع شده و حتی آثار و برکات آن برای افغانستان نیز مشهود خواهد بود.
وی بیان داشت: وجود کانون های گردو غبار نه تنها برای ایران بلکه برای مردم افغانستان نیز زیان بار و تهدید کننده است و لذا همکاری این کشور می تواند راه حلی برای کمک به همه مردمان و محیط زیست جهانی باشد.
توفان چند روز پیش سیستان
به قانون تالاب هامون احترام بگذاریم
نماینده مردم سیستان به شرایط اکولوژیکی هامون اشاره کرد و گفت: شرایط اقلیمی هامون و ارومیه متفاوت است، متاسفانه شاهدیم که کارشناسان محیط زیست این دو دریاچه را در یک سطح می بینند که این اشتباه است، شرایط جفرافیایی، آب و هوائی، نوع خاک و هسته رسی هامون دلایل کافی بر متفاوت بودن این دو دریاچه است.
وی گفت: نیاز آبی هامون دو برابر دریاچه ارومیه است چرا که میزان تبخیر، جذب و نوع سبکی آب شیرین این تالاب از عوامل موثر در نیاز آبی بیشتر است اگر غیر این دیده شود اجحاف در حق هامون خواهد بود.
حسینی گفت: متاسفانه در کنار قیاس اشتباه این دو دریاچه، شاهدیم که مدعی هستند آب ماه هاست وارد هامون شده و در گزارشی خلاف واقع مدعی شدند که به مهار ریزگرد ها کمک شایانی کرده اند!
وی افزود: طی چند روز گذشته ریزگردهای برخاسته از کف هامون خشکیده، بیش از ۹۰۰ نفر را راهی بیمارستان کرد، این افراد به دلیل بیماریهای تنفسی، چشمی و قلبی ناشی از توفان گرد و خاک از ساعت هشت صبح ۱۷ مرداد تا روز گذشته به بیمارستان ها، مراکز بهداشتی درمانی و پایگاه های اورژانس مراجعه کردند.
عضو هیات رئیسه کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی یاد آور شد: ۸۱۴ نفر از مراجعه کنندگان سرپایی درمان و بیش از ۱۰۰ نفر نیز در این مدت بستری شدند.
رعایت حقوق هامون
با جدا شدن افغانستان از خاک ایران در سال ۱۸۵۷ میلادی به موجب معاهده پاریس، مسئله حقابه رودخانه هیرمند به یکی از مسائل مهم سیاسی، اجتماعی و زیست محیطی دو کشور مبدل شد.
پس از شکست مذاکرات متعدد میان سران حکومتی ایران و افغانستان در سال‌های ۱۳۰۹ و ۱۳۲۷ با مداخله سه کشور آمریکا، کانادا و شیلی، قراردادی در سال ۱۳۵۱ میان سران حکومتی دو کشور در کابل منعقد و مقرر شد در هر ثانیه ۲۶ مترمکعب آب (معادل ۸۵۰ میلیون مترمکعب در سال) سهم سیستان باشد.
پیش از امضای این معاهده همواره کشمکش‌هایی بر سر چگونگی استفاده از آب هیرمند میان افغانستان و ایران وجود داشت و دو طرف با امضای این معاهده خواستند تا بر این مشکل نقطه پایانی بگذارند.
از اواخر دهه ۱۳۷۰ و همزمان با کاهش نزولات جوی و حاکم شدن شرایط خشکسالی بر سیستان، میزان ورودی آب هیرمند به هامون به طور مرتب کاهش یافت.
به دلیل عدم حاکمیت و دولتی مقتدر در افغانستان ساخت سد کجکی با ظرفیت ۱۸۰۰ میلیون مترمکعب بر روی هیرمند و نصب و به کارگیری انواع پمپ در مسیر رودخانه هیرمند جهت کشت خشخاش توسط کشاورزان افغانی، خشک شدن دریاچه هامون که هفتمین تالاب بین‌المللی جهان است را در پی داشته است.
به گفته کارشناسان و نمایندگان مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی، برای احیا و زنده نگاه داشتن تالاب بین المللی هامون و احترام به زیست و حقوق همه انسان ها تنها کمی نیاز به رعایت حقوق از طرف کشور همسایه و صادق بودن مسئولان با مردم است.
