به گزارش خبرگزاری دانا از مهر نشریات علمی که قرار است علم و فناوری کشور را بسط و ترویج کنند، طی سال های اخیر با مشکلاتی مواجه شده اند که این مشکلات تاثیر مستقیمی بر کیفیت و فرآیند انتشار به روز آنها گذاشته است.
اپیدمی «تأخیر» دامنگیر نشریات علمی
انباشت مشکلات بر سر نشریات علمی کشور موجب شده تا بسیاری از آنها نتوانند در زمان و موعد مقرر منتشر و توزیع شوند و این شرایط موجب شده تا چاپ برخی از نشریات علمی چندین شماره به تاخیر بیافتد. در بسیاری مواقع با نشریات علمی مواجه می شویم که از زمان آخرین انتشار آنها ماهها و یا حتی سالها می گذرد.
درحال حاضر هزار و ۱۶۶ مجله علمی در کشور وجود دارد که برخی از این نشریات با مشکلاتی مانند کمبود بودجه، عدم اختصاص زمان لازم برای داوری مقالات، مشغله مدیران نشریات برای اختصاص وقت لازم، عدم دسترسی نشریات به زیرساخت الکترونیکی و نبود علاقه به ارائه مقاله برای انتشار در نشریات داخلی مواجه هستند و این مشکلات رنگ به رنگ زمینه ای را فراهم کرده تا بخشی از نشریات طبق ارزیابی های صورت گرفته در مرحله هشدار قرار گیرند.
انتظارهای چندین ماهه برای داوری نشریات علمی یکی از مهم ترین معضلات حوزه علم و فناوری کشور بشمار می رود این مشکل موجب شده تا دانشجویان و اساتید علاقه ای برای انتشار مقالات خود در نشریات داخلی نداشته باشند. به ویژه زمانی که داوری مقالات در نشریات خارجی زمان کمتری از متقاضی می گیرد.
جزئیات آماری نشریات علمی کشور
دانشگاه تهران با انتشار ۹۷ مجله در رتبه نخست انتشار و دانشگاه آزاد اسلامی با ۸۹ مجله و پس از آن دانشگاه فردوسی مشهد با ۴۱ مجله در رده های دوم و سوم قرار دارند.
مجلات علمی کشور در گروه های ۶ گانه منتشر می شوند که طبق آمارهای موجود درحال حاضر گروه علوم انسانی دارای ۶۴۴ مجله، گروه فنی مهندسی دارای ۱۹۱ مجله، گروه علوم پایه دارای ۱۱۶ مجله، گروه کشاورزی و منابع طبیعی دارای ۱۶۸ مجله، گروه هنر و معماری دارای ۳۰ مجله و گروه دامپزشکی دارای ۱۷ مجله است که حوزه علوم انسانی در صدر این گروه ها قرار دارد.
نمودار وضعیت نشریات در رشته های فنی
عبدالرضا صمیمی، سردبیر نشریه علمی زبان علم و فناوری ذرات درباره وضعیت نشریات علمی در کشور می گوید: برای پیشرفت نشریات علمی در داخل و نمایه های بین المللی باید تحریریه نشریه از نظم خاصی برخوردار باشد که زمان داوری مقالات بخش مهمی از این نظم را شامل می شود.
وی در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: معمولا پاسخ داوری مقالات در نشریات داخلی بسیار طولانی مدت است و این امر موجب می شود تا نشریات با تاخیر های چندین ماهه منتشر شود.
از نظر این فعال حوزه نشریات علمی ارائه دستمزد به داوران نشریات یکی از مکانیزم های ایجاد نظم در داوری مقالات است. وی معتقد است باید بخشی از مشکلات مادی نشریات از سوی نهادهای مسئول مانند وزارت علوم برطرف شود تا نشریات بتوانند دستمزدهایی را برای داوران خود در نظر گیرند.
صمیمی تاکید کرد: از سوی دیگر نشریات علمی با هزینه های بالای چاپ، ویراستاری و توزیع مواجه هستند که این هزینه ها قابل پرداخت از سوی مراکز آموزشی و پژوهشی نیست.
خوراک نشریات علمی داخلی کم است
کمبود مقالات علمی با سطح بالا و علاقه پژوهشگران به چاپ مقالات در نشریات علمی خارجی از دیگر معضلاتی است که این روزها حوزه نشریات علمی ایرانی را به خود مشغول کرده است.
علی الیاسی، مدیرمسئول نشریه انگلیسی زبان هیدروژن و پیل سوختی نیز مانند دیگر کارشناسان این حوزه، قدیمی ترین معضل نشریات علمی را طولانی شدن فرآیند داوری و پس از آن نبود خوراک لازم برای این نشریات عنوان می کند.
وی در گفتگو با خبرنگار مهر افزود: یکی از مشکلات نشریات انگلیسی زبان داخلی علاقه پژوهشگران به چاپ مقاله در نشریات خارجی است چراکه از نظر این افراد نشریات خارجی از سطح اعتبار و ضریب تاثیر بالایی برخوردارند و همین امر موجب می شود تا نشریات انگلیسی زبان با مشکل مقاله مواجه شوند.
کاهش تعداد مقالات ناب برای انتشار در مجلات داخلی
مدیر مسئول نشریه هیدروژه و پیل سوختی تاکید کرد: همچنین به دلیل وضعیت بودجه ای دانشگاه ها و مراکز پژوهشی شرایط به سمتی حرکت کرده تا تعداد مقالات ناب علمی که از فعالیت های پژوهشی استخراج می شود کاهش یابد و براین اساس ورودی مقالات به نشریات علمی نیز کاهش یافته است.
الیاسی عدم درآمدزایی نشریات را یکی دیگر از مشکلات آنها عنوان کرد و گفت: کتابخانه های مراکز دانشگاهی و پژوهشی بودجه کافی برای خرید نشریات علمی را ندارند و این امر موجب شده تا نشریات علمی نتوانند تاحدی درآمد زایی داشته باشند.
وی اضافه کرد: همچنین نشریات علمی کشور برای حضور در عرصه های بین المللی باید از داوران بین المللی استفاده کنند که متاسفانه هنوز بستر حضور داوران بین المللی در کشور فراهم نشده است.
محسن شریفی، مدیرکل دفتر سیاستگذاری پژوهشی وزارت علوم در گفتگو با خبرنگار مهر با تشریح مشکلات موجود نشریات علمی در کشور گفت: تعدادی از نشریات علمی کشور از ابزار فناوری و فضای الکترونیکی بهره نمی برند و در مجموع مجهز به زیرساخت الکترونیکی نیستند و همین امر موجب می شود تا این نشریات نتوانند در زمان های تعیین شده منتشر شوند.
وی عنوان کرد: تاخیر در چاپ برخی از نشریات علمی کشور نیز به دلیل طولانی شدن فرآیند داوری مقالات است چراکه در برخی موارد داوران زمان لازم را برای داوری اختصاص نمی دهند.
مدیرکل دفتر سیاستگذاری پژوهشی وزارت علوم خاطرنشان کرد: از جامعه علمی درخواست داریم تا برای فرآیند داوری مقالات نشریات علمی وقت بیشتری بگذارند تا این نشریات منظم و در زمان تعیین شده منتشر شوند.
مشغله اساتید مانع مدیریت درست نشریات
شریفی اضافه کرد: باتوجه به اینکه مدیریت نشریات علمی کشور بر عهده اعضای هیات علمی دانشگاه ها است در برخی موارد مشغله های اساتید موجب می شود تا وقت کمتری برای نشریات علمی بگذارند و همین امر موجب می شود تا انتشار نشریات با تاخیر مواجه شود.
وی تاکید کرد: عامل دیگر در تاخیر نشریات علمی مربوط به مسائل مالی است زیرا بسیاری از نشریات بودجه لازم برای داوری، ایجاد زیرساخت الکترونیکی، چاپ و توزیع را در اختیار ندارند.
مدیرکل دفتر سیاستگذاری پژوهشی وزارت علوم گفت: برای صرفه جویی در هزینه های نشریات به آنها اجازه داده شده تا در صورت داشتن سایت معتبر و مناسب اقدام به انتشار الکترونیکی کنند.
برنامه های حمایتی وزارت علوم از نشریات علمی
شریفی با بیان اینکه وزارت علوم برنامه های حمایتی برای نشریات علمی کشور دارد، افزود: نشریاتی که در ارزیابی وزارت علوم رتبه خوب و بالایی را کسب کنند حمایت مالی از آنها می شود. ما نشریات خوب را تشویق می کنیم و آموزش می دهیم تا در نمایه های بین المللی وارد شوند و تمامی هزینه های مرتبط با این موضوع را به آنها پرداخت خواهیم کرد.
مدیرکل دفتر سیاستگذاری پژوهشی وزارت علوم تاکید کرد: همچنین اگر نشریه ای در نمایه های بین المللی قرار گرفت و پیشرفت داشت طبق آیین نامه ای که به زودی ابلاغ خواهد شد متناسب با عملکرد نشریات از آنها حمایت مالی صورت می گیرد.
اعلام جدیدترین نتایج رتبه بندی نشریات تا یک ماه آینده
وزارت علوم طی دوسال گذشته اقدام به ارزیابی نشریات علمی کشور کرده و براساس آن نشریات به سه گروه سطح یک، سطح دو و سطح سه رتبه بندی می شوند که طبق گفته محسن شریفی در این ارزیابی ها بررسی عملکرد، وضعیت علمی و میزان فعالیت نشریات بررسی می شود.
وی در این باره به مهر گفت: موضوع کمیت و کیفیت نشریات علمی برای وزارت علوم بسیار مهم است و سیاست این وزارتخانه برنامه ریزی برای افزایش کیفیت نشریات است.
مدیرکل دفتر سیاستگذاری پژوهشی وزارت علوم خاطرنشان کرد: ارزیابی نشریات علمی بیش از دو سال است که در دستور کار دفتر سیاستگذاری پژوهشی وزارت علوم قرار گرفته و در پایان سال ۹۳ نیز اولین نتایج این ارزیابی اعلام و در سامانه ارزیابی نشریات وزارت علوم منتشر شد. در سال ۹۴ ارزیابی جامع تری از نشریات علمی انجام شد که نتایج آن به زودی اعلام می شود. در این ارزیابی شاخص ها نسبت به سال گذشته کیفی تر بوده اند.
وی افزود: فرآیند ارزیابی هر نشریه توسط سه داور صورت می گیرد و نتایج نهایی ارزیابی سال ۹۴ طی یک ماه آینده اعلام خواهد شد.
لغو مجوز فعالیت نشریات علمی غیرفعال
مدیرکل دفتر سیاستگذاری پژوهشی وزارت علوم همچنین درباره جرایمی که برای نشریات غیرفعال در نظر گرفته می شود، گفت: باتوجه به ارزیابی های صورت گرفته اگر نشریه ای نسبت به سال ۹۳ شاخص های کیفی را راعایت نکرده، غیر فعال و کم فعال شناخته شده و در زمان معین منتشر نشود، پرونده اش در کمیسیون نشریات رسیدگی خواهد شد و ممکن است مجوز برخی نشریات لغو شود.
مدیرکل دفتر سیاستگذاری پژوهشی وزارت علوم گفت: همچنین براساس نظر کمیسیون نشریات به برخی از نشریات تذکر داده می شود تا در مدت معینی اشکالات خود را رفع کنند و اگر در زمان تعیین شده نتوانند اقدام موثری داشته باشند فعالیت این نشریات نیز لغو خواهد شد.
نحوه ارزیابی و لغو اعتبار علمی نشریات
بر اساس شاخص‌های ارزیابی و رتبه بندی نشریات علمی در سال ۱۳۹۳ انتشار به موقع ۳۰ امتیاز، نمایه سازی در پایگاه های اطلاعات علمی ۳۰ امتیاز، سایت و نرم افزار استاندارد ۲۵ امتیاز و تکمیل اطلاعات در سامانه ارزیابی نشریات ۱۵ امتیاز دارد. برهمین اساس نشریاتی که بیش از ۸۰ امتیاز کسب کنند به عنوان گروه یک (A) شناخته می شوند.
همچنین طبق این امتیاز دهی نشریاتی که ۶۵ تا ۸۰ امتیاز کسب کنند در گروه دوم (B) قرار می گیرند و نشریات دارای امتیاز کمتر از ۶۵ در گروه سوم (C) جای خواهند گرفت و نشریاتی که در این مرحله بیش از سه شماره تاخیر داشته باشند، رتبه Cمحسوب شده و پس از دو اخطار، اعتبار علمی آنان لغو خواهد شد.
۲۰۸ نشریه علمی در مرحله هشدار
در ارزیابی های وزارت علوم نشریات علمی براساس زمان انتشار با سه رنگ سبز، زرد و قرمز مشخص می شوند و براین اساس نشریاتی که انتشار آنها به روز است با رنگ سبز، نشریاتی که انتشار آنها با تاخیر یک یا دو شماره مواجه است با رنگ زرد و نشریاتی که انتشار آنها با تاخیر چندین شماره مواجه شده با رنگ قرمز مشخص شده اند.
طبق آمار موجود در سامانه ارزیابی نشریات علمی اکنون ۷۳۲ نشریه در وضعیت انتشار سبز، تعداد ۲۲۷ نشریه در وضعیت انتشار زرد و ۲۰۸ نشریه در وضعیت انتشار قرمز یا هشدار قراردارند.
