روایت روح الله

به گزارش خبرگزاری دانا، به نقل ازجام جم؛ شخصیتی به نام «روح‌ا... خمینی» از هر نظر برای هر فیلمسازی چه در حوزه مستند و چه در حوزه داستانی، جذاب‌ترین و پرمایه‌ترین شخصیت برای ساخت فیلم است.

ابعاد پیچیده و درهم‌تنیده روحی و عرفانی به همراه كنش‌های پرحرارت مبارزاتی، كاریزمای شخصیتی، حركت زمانی در دوره‌های پرفراز و نشیب تاریخی كشور از كودكی تا بزرگسالی، همه و همه از امام خمینی‌(ره) سوژه‌ای بی‌نظیر برای فیلمسازی ساخته است. بنابراین موضوع از نظر فیلمسازها، چه ایرانی و چه خارجی، چه منتقد و چه موافق و دلداده اصلا محدود به این نیست كه دارند درباره رهبر فقید جمهوری اسلامی ایران فیلم می‌سازند، بلكه اتفاقا غالب آنان می‌دانند اگر اثرشان را به این بعد محدود كنند، چه ظرفیت عظیمی از سوژه را هدر داده‌اند و چقدر بازنمایی‌شان از این شخصیت ناقص و غیرباورپذیر خواهد بود.

به همین علت است كه به‌رغم تلاش برخی كارگردان‌ها برای روایت‌های شخصی از حضرت امام، فیلم‌هایشان نهایتا كمترین مقبولیت را یافته است. به سیره و شخصیت امام خمینی(ره) تا‌كنون در بسیاری از آثار ایرانی و غیرایرانی پرداخته شده، اما هنوز هم گنجینه عظیمی، دست‌نخورده باقی مانده است.

آفتاب و زمین
سال تولید: 1379
ژانر: درام خانوادگی
كارگردان: جواد شمقدری
بازیگر نقش امام: -------------

موقعیت داستانی: سریال روایت زندگی امام خمینی(س) را از دوران زندگی پدر بزرگوار امام آغاز می‌كند و با نمایش مبارزات پدر امام با خوانین منطقه، به مقطع تولد امام خمینی(س) می‌رسد.

توضیحات: سریال آفتاب و زمین بیش از آن‌كه اثری بیوگرافیك درباره امام باشد، اثری درباره پدر ایشان است و به همین بهانه، زندگی و زمانه ایران و مردمش را در مقطع زمانی دوران قاجار و حكومت ناصرالدین شاه روایت می‌كند. گفتنی است كه ابتدا قرار بود داستان این سریال از دوران تولد امام خمینی‌(ره)
آغاز شده و زندگی امام را در دوران مختلف سنی به تصویر بكشد، اما نهایتا آفتاب و زمین تا دوران تولد امام و شش ماهگی او پیش رفت و هیچ‌گاه ادامه سریال مقابل دوربین نرفت.

مرحوم ولی‌ا... مؤمنی در این سریال نقش پدر امام را ایفا كرد و چنان تبحری در ایفای این نقش از خود نشان داد كه در رده چهره‌های ماندگار و به یادماندنی در آثار هنری مرتبط با امام خمینی قرار گرفت. فیلم البته در بحبوحه سیاسی اواخر دهه 70 روی آنتن رفت و این جنجال‌ها دامن بازیگر نقش سیدمصطفی را هم گرفت. شمقدری بخشی از این حواشی را نقل كرده است: «مومنی گفت باید حقیقت تلخی را به شما بگویم و آن این است كه پس از آن‌كه حضور من در نقش سید مصطفی (پدر امام) رسانه‌ای شد، انبوه تماس‌های تلفنی همكاران بود كه به من هشدار می‌دادند، مگر دیوانه شده‌ای! عمر جمهوری اسلامی رو به اتمام است و روزگار و آینده كاری خودت را سیاه و خراب نكن!... و بعد گفتند اگر فلانی و فلانی از پذیرش این نقش پرهیز كرده‌اند برای همین مطلب بوده است و بهتر است تو هم كنار بكشی.» شمقدری سپس علت تصمیم راسخ مومنی برای حضور در سریال را از زبان او این طور نقل می‌كند: «من اهل ورزشهای زورخانه‌ای و به ادعای خود پهلوانی و جوانمردی هستم، پس از آن‌كه خبر كناره‌گیری خودم را به دستیار كارگردان اطلاع دادم. دچار نوعی عذاب وجدان شدم و احساس كردم این بر خلاف همه جوانمردی‌هاست، اما از طرفی آن تهدیدات هم مرا رها نمی‌گذاشت. با این التهاب و ناآرامی شب را خوابیدم. در میانه‌های شب خوابی دیدم؛ خوابی كه باعث شد تصمیم درست را بگیرم. خواب دیدم در مكانی زیبا قرار گرفته‌ام و امام خمینی بر بلندی ایستاده و مرا صدا می‌زنند. مومنی اضافه كرد لازم است بگویم در زمان حیات امام هیچ‌گاه فرصتی دست نداده بود تا ایشان را از نزدیك ببینم. وقتی امام به من اشاره كردند لرزه‌ای بر اندام من افتاد و نمی‌دانستم چه باید بكنم، اما لبخند و اشاره نرم ایشان باعث شد جرات كنم و نزدیك شدم. امام هم به سمت من آمدند و گفتند، شنیده‌ام می‌خواهی ادای ما را در بیاری!؟ من هول كردم و گفتم، بله در نقش پدرتان سید‌مصطفی است. امام دستی تكان دادند و گفتند خوب است عیبی ندارد بروید انجام بدید خدا كمكتان می‌كند... .» (منبع: سینماپرس)

صنوبر

سال تولید: 1381
ژانر: درام خانوادگی
كارگردان: مجتبی راعی
بازیگر نقش امام: امیر قهرمان‌زاده

موقعیت داستانی: داستان این فیلم دوران نوجوانی امام در حدود سن 13سالگی را نقل می‌كند و به وقایع موازی زندگی ایشان در این مقطع همچون انقلاب مشروطه، اشغال كشور توسط روس و انگلیس و روی كار آمدن رضاخان می‌پردازد.

توضیحات: «صنوبر» كه قرار بود به مناسبت صدمین سالگرد تولد حضرت امام پخش شود با تاخیر یك‌ساله و در چند مرحله تولید و پخش شد. ابتدا به عنوان یك فیلم سینمایی (تله‌فیلم) مقابل دوربین رفت و بعدها با نام «سال سخت در خمین» در جشنواره فیلم فجر سال ۸۱ نمایش داده و سپس با همین نام در قالب سریالی شش قسمتی از تلویزیون پخش شد. عروج‌فیلم وابسته به مركز حفظ و نشر آثار امام با همكاری شبكه یك سیما این مجموعه را تهیه كرد و در نهایت موفق شد نظر مثبت مخاطبان را به عنوان یك فیلم تاریخی مستقل از موضوع بیوگرافیك آن جلب كند.

فیلم با آغاز جنگ جهانی اول در ایران و حمله بیگانگان به كشورمان آغاز می‌شود و داستان آن كه در شهر خمین می‌گذرد تا سرعت بر روی زندگی امام متمركز شود. فیلم روی شخصیت عمه حضرت امام با بازی پریوش نظریه، تاكید جدی دارد و بیش از هرچیز بر عواملی دست می‌گذارد كه در شكل‌گیری شخصیت روح‌ا... جوان تاثیر داشته‌اند. مقابله با اجنبی، مبارزه با شیوع بیماری وبا و تلاش برای حفظ خانه به‌عنوان نمادی از وطن، اتفاقاتی است كه شخصیت
روح‌ا... خمینی 13ساله را در این فیلم توضیح می‌دهد.

فرزند صبح
سال تولید: 1383
ژانر: درام جنایی
كارگردان: بهروز افخمی
بازیگر نقش امام: عبدالرضا اكبری

موقعیت داستانی: فیلم، مقاطعی از زندگی حضرت امام را در دوره‌های مختلف سنی و خصوصا در كودكی تا 7 سالگی روایت می‌كند و بخشی از آن نیز به ماجرای دستگیری و تبعید امام می‌پردازد.

توضیحات: فرزند صبح، اگرچه یكی از اولین پروژه‌های داستانی بیوگرافیك درباره امام خمینی‌(ره) بود، اما در نهایت تبدیل به ناكام‌ترین فیلم هم شد. فیلمی كه همان ابتدا ظاهرا به علت اختلافات كارگردان با تدوین‌گران و تهیه‌كننده، به سرانجام نرسید و كسی مسوولیت آن را نپذیرفت و هیچ وقت روی پرده نرفت. چند سال بعد اما یكی از نسخه‌هایی كه افخمی آن را به عنوان نسخه خودش نپذیرفت، اكران محدودی را در جشنواره فجر تجربه كرد، ولی باز هم موفق نشد نظر موافق نهادهای مرجع را جلب كند و اجازه اكران بگیرد. البته سال گذشته، افخمی اعلام كرد دوباره قرار است از نسخه نهایی فرزند صبح رونمایی كند، اما این اعلام مجددا با سكوت خبری همراه شد. اما به هر حال در مورد این فیلم، نباید چندان منتظر یك اثر بیوگرافیك معمولی از جنس روایت داستان‌‌های شنیده شده از امام باشید. افخمی یك روایت شخصی از زندگی امام را روی پرده برده بود كه دقیقا به علت همین رویكردهای شخصی در قصه‌گویی درباره یك شخصیت مهم تاریخ ایران و جهان، اجازه پخش پیدا نكرد. فرزند صبح یك درام جنایی است كه در مقطع دستگیری و تبعید امام، نقطه عطفی عجیب را روایت می‌كند. باید منتظر ماند و دید كه آخرین نسخه از این فیلم چطور سناریوی خود را تغییر خواهد داد.

سال‌های حادثه
سال تولید: 1391
ژانر: درام
كارگردان: سعید چاری
بازیگر نقش امام: محمد آزادی

موقعیت داستانی: این سریال داستان كودكی را روایت می‌كند كه در سال 42 به امام نامه نوشته بود و حالا در سال 91 دانشمند هسته‌ای شده است.
توضیحات: سال‌های پرحادثه، اولین سریالی است كه متمركز بر رابطه امام با كودكان، داستانی را برای رده سنی كودك و نوجوان روایت می‌كند و مخاطبان این سنین را هدف قرار می‌دهد. این سریال كه در ده قسمت در دهه فجر سال 91 پخش شد، به وقایع دهه 60 از ابتدای انقلاب تا سال 68 می‌پردازد و در واقع در سه فصل تهیه شده است كه فصل دوم آن همین مقطع را روایت می‌كند.
شخصیت «احمدعلی» همان كودكی است كه نخ تسبیح این سه فصل است و در فصل دوم روابط او با امام تشریح می‌شود. احمد علی به دعوت امام به تهران می‌آید اما به دلیل فوت امام خمینی(ره)، دیدار در جماران برای او میسر نمی‌شود. او در فصل سوم سریال به یك دانشمند هسته‌ای تبدیل شده و در جبهه مقابله با تحریم‌های غرب حضوری فعال دارد. نكته منحصر به فرد درباره این سریال تحقیق و پژوهش پایه‌ای آن است كه بر این اساس تمام دستخط‌های امام خمینی(ره) زمانی كه به نامه‌های كودكان و مردم جواب می‌دادند را نشان می‌دهد. در این سریال مخاطبان با چهره امام خمینی(ره) در دوران كهنسالی مواجه می‌شوند.

روح‌ا...
سال تولید: 1391
ژانر: درام
كارگردان: راما قویدل
بازیگر نقش امام: -------------

موقعیت داستانی: این سریال بر روابط امام با همسایگان و آشنایان تمركز می‌كند و راوی داستانك‌هایی درباره این موضوعات است.
توضیحات: راما قویدل ابتدا قرار بود این سریال را در 13 قسمت برای دهه فجر سال 91 بسازد، اما به علت مشكلات مالی، تنها هفت قسمت از آن ساخته شد و از شبكه دوی سیما روی آنتن رفت. سعید نعمت‌ا... فیلمنامه «روح‌ا...» را بر اساس خاطرات مستندی كه در كتاب‌های مختلف درباره امام‌(ره) نگارش شده، نوشته و شخصیت‌های اصلی این سریال مردم و نوجوانان هستند. نكته قابل توجه اثر نیز این است كه قصه‌ها به شیوه‌ای نوشته شده‌اند كه نیازی به حضور شخصیت امام‌(ره) در فیلمنامه وجود نداشته است.

فیلم تلاش می‌كند از مدخل پرداختن به شخصیت امام، ارزش‌های اخلاقی چون همسایه‌داری، رعایت حق‌الناس، مهربانی، صرفه‌جویی، توجه به مطالعه و عدالت را طرح كرده و با داستان‌هایی از زندگی معمار انقلاب، به ترویج این ارزش‌ها بپردازد.

مستندهای داخلی
مستند روح ا...
سال تولید: 1386
كارگردان: محمد دبوق

موقعیت داستانی: یك مستند بیوگرافیك كه از تبارشناسی و تولد حضرت امام تا مبارزات سیاسی و روابط خانوادگی و فرازونشیب‌های زندگی ایشان را تا زمان رحلت روایت می‌كند.

توضیحات: سال 86 وقتی شبكه سوم سیما اقدام به پخش مستند «روح‌ا...» كرد به غیر از روایت جزئی این مستند ده قسمتی از مقاطع مهم زندگی حضرت امام، پرداخت حرفه‌ای و دقت پژوهشی یك كارگردان لبنانی به بزرگ‌ترین شخصیت سیاسی تاریخ معاصر ایران برای مخاطبان كشور ما جالب توجه شد. این مجموعه بر اساس مصاحبه‌هایی از شخصیت‌های بین‌المللی كشورهای ایران، عراق، تركیه، سوریه، مصر، فلسطین، فرانسه و لبنان ساخته شده است و بیش از 10 هزار قطعه عكس و تصاویر ناب تلویزیونی كه بسیاری از آنها برای اولین مرتبه نمایش داده شده‌اند، در ساخت آن به كار رفته است.

یكی از مواردی كه شاید این سریال مستند را خصوصا برای مخاطب ایرانی قابل توجه و جذاب كرده، روایت شخصیت امام به عنوان شخصیتی جهانی است؛ شخصیتی كه در میان اثرگذارترین چهره‌های سیاسی تاریخ معاصر جهان، با داستان‌های ملموس و متكی به اسناد و پژوهش جدی با استانداردهای مستندسازی حرفه‌ای روز جهان به تصویر كشیده می‌شود. طبیعتا این وجه از مستند «روح‌ا...» بود كه تا آن زمان جای خالی‌اش در آثار تولید شده در داخل كشور حس می‌شد. به جرات می‌توان گفت كه مستند «روح‌ا...» دیده‌شده‌ترین مستند بطور گسترده در ایران است.

سیره عملی امام روح‌ا...
سال تولید: 1387
كارگردان: واحد مركزی خبر

موقعیت داستانی: اثر بیوگرافیك دیگری در شرح فراز و نشیب‌های زندگی امام از ابتدای تولد تا زمان رحلت.

توضیحات: واقعیت این است كه ساخت سریع این مستند را باید واكنشی به استقبال گسترده از مستند «روح‌ا...» محمد دبوق دانست. با این حال روشن است كه تا پیش از این مستند هم، هیچ اثری تا این اندازه با جزئیات و به شكل گسترده به شرح مقاطع و مراحل مختلف زندگی و مبارزات امام نپرداخته بود. در واقع مستند روح‌ا... لبنانی، بهانه‌ خیری شد تا آرشیو‌های دیده نشده‌ای هم سر از مستند روح‌ا... ایرانی دربیاورد و پیش روی مردم قرار گیرد.

این مستند بر خلاف همتای لبنانی‌اش اما رویكردی سیاسی‌تر و محدودتر به مرزهای ایران داشت و در قالب گزارش خبری در ده قسمت از بخش‌های مختلف خبر در شبكه‌های گوناگون پخش شد. گرچه تولید و پخش این مستند در همان سال به صورت یك گزارش خبری، توانست موثر باشد و ضریب تماشای آن را بالا ببرد، اما به مرور آن را از رده فیلم‌های مستند قابل توجه در رده سینمایی یا تلویزیونی خارج كرد و در رده گزارش خبری قرار داد. با این تدبیر عملا «سیره عملی امام روح‌ا...» تبدیل به یك خبر با تاریخ مصرف مشخص شد و دیگر چندان مورد ارجاع قرار نگرفت.

بانو قدس ایران
سال تولید: 1394
كارگردان: مصطفی رزاق كریمی

موقعیت داستانی: یك مستند بیوگرافیك دیگر كه به شخصیت همسر حضرت امام خمینی، خدیجه ثقفی می‌پردازد.
توضیحات: مستند بانوقدس ایران، در اولین اكرانش قرار بود به عنوان مستند افتتاحیه جشنواره مستند سینماحقیقت در سال 96 روی پرده برود، اما در اقدامی پرحاشیه توسط تهیه‌كننده آن، عروج فیلم از نمایش عمومی بازداشته شد. با این حال فیلم در نهایت روی پرده رفت و نظرات مخالف و موافق بسیاری را برانگیخت. مستند بانوقدس از این حیث كه به داستان زندگی همسر امام می‌پرداخت به شكلی ناگزیر درباره امام هم بود و به همین می‌توانست منشأ سوءتفاهم‌های بسیاری در میان گروه‌های مختلف سیاسی باشد.

اما واقعیت آن بود كه فیلم حتی بیش از آن كه سیاسی باشد، تبدیل به روایتی خانوادگی شده بود كه تلاش می‌كرد از مادر فرزندان امام، شخصیتی بسازد كه تاحدی منتقد برخی زوایای زندگی و اعتقادات امام خمینی بوده است. تمركز بر تعارض میان ساده‌زیستی امام با آن چه روحیه اشرافی همسر ایشان خوانده می‌شد، بعدا در بسیاری از نقدها مورد اشاره قرار گرفت و پیكان این نقدها هم به سمت موسسه تهیه‌كننده مستند یعنی موسسه تنظیم و نشر آثار امام گرفته شد. مصطفی رزاق كریمی هم در گفت‌وگوهای مختلفی اذعان كرد كه در این مستند «روی لبه تیغ» راه رفته است. به هر روی این مستند حرفه‌ای تا جای ممكن با چهره‌های مختلفی گفت‌وگو كرده و در لوكیشن‌های مرتبطی فیلمبرداری شده بود و می‌توان گفت كه مجموعه‌ای از روایت‌های شخصی از منظر كارگردان و تهیه‌كننده را درباره شخصیت بانو خدیجه ثقفی به نمایش می‌گذارد.