معرفی چهار اثر سینمایی درباره نظام آموزشی

دوران مدرسه و دانشگاه برای تمامی افرادی که آن را تجربه کرده‌اند، همواره مملوء از خاطرات تلخ و شیرین و فراز و فرودهای گوناگون بوده‌است. با توجه به تأثیر بنیادین و تا حد زیادی سرنوشت‌ساز نظام آموزشی‌ای که فرد در آن تحصیل می‌کند، بحث درباره‌ی نقاط قوت و ضعف و مزیت‌ها و کاستی‌های نظام‌های آموزشی – چه در مدرسه و چه در دانشگاه – همواره داغ و مناقشه برانگیز بوده‌است؛ به‌طوری که افراد زیادی که در زندگی خود از لحاظ تحصیلی و شغلی به موفقیت نرسیده‌اند، عامل اصلی و بنیادین را اشکالات، کجروی‌ها، محدودیت‌ها و سخت‌گیری‌های بی‌خود و بی‌جهت یا متعصبانه در نظام آموزشی می‌دانند. البته این مسئله صرفاً محدود به چند کشور خاص نیست و تقریباً در تمامی کشورهای جهان از زوایای گوناگون به آن نگریسته می‌شود. در ادامه با معرفی چهار فیلم از سینمای ایران و جهان، شما را با تعدادی از آثاری که این مسئله را در قاب سینما بازنمایی کرده‌اند، آشنا می‌سازیم.

1. مشق شب (1367): عباس کیارستمی در فیلم «مشق شب» که بیشتر شکل و شمایل یک مستند تلویزیونی را دارد، تلاش کرده‌است تا با گفتگویی بی‌پرده و مستقیم با دانش آموزان دبستانی دهه‌ی 60، معضلات آموزش در مدارس را نشان دهد. در خلال گفتگوهای این اثر با مشکلات شیوه‌های تربیتی و آموزشی آن دوران بیشتر آشنا می‌شویم و علاوه بر مدرسه، به‌عنوان نهاد رسمی آموزشی و تربیتی کشور، با تأثیرات خانواده که می‌توان آن را پایه و اساس شکل‌گیری شخصیت و طرز فکر و رفتار کودکان دانست نیز مواجهه‌ای جدی پیدا می‌کنیم.

2. بمب؛ یک عاشقانه (1396): در این فیلم با دو روایت عاشقانه در خلال سال‌های جنگ تحمیلی و نیز اوج بمباران‌های تهران روبه‌روییم. اگر چه این اثر به‌طورمستقیم به مسائل موجود در مدارس آن زمان نمی‌پردازد، اما اشارات جالب توجه و دقیقی به فضای آموزشی و تربیتی دهه‌ی 60 دارد و هم برای کسانی که خودشان آن دوران را تجربه کرده‌اند، سرشار از خاطرات و نوستالژی‌های فراوان است و هم می‌تواند برای نسل جدید که در فضای کاملاً متفاوتی قرار دارند، تصویر زنده‌ای از آنچه از نسل‌های قبلی خود شنیده‌اند ترسیم کند. این فیلم به نویسندگی و کارگردانی پیمان معادی نخستین بار در جشنواره‌ی فیلم فجر سال 1396 به نمایش درآمد و در آن بازیگرانی چون پیمان معادی، لیلا حاتمی، حبیب رضایی، سیامک انصاری و... به ایفای نقش پرداخته‌اند.

3. انجمن شاعران مرده (1989): گروهی از دانش‌آموزان در مدرسه‌ی شبانه‌روزی ولتن مشغول به تحصیل اند. نیل و تاد تحت نظارت و فشار شدید والدین‌شان قرار دارند که اصرار دارند فرزندان‌شان شغلی مطابق نظر آن‌ها داشته باشند. با شروع سال تحصیلی جدید، جان کیتینگ، دبیر جدید ادبیات انگلیسی، شیوه‌ی تدریسی متفاوت از معلم‌های پیشین ارائه می‌دهد و تلاش می‌کند تا دانش‌آموزان اش دیدگاهی تازه و نو نسبت به خود و جهان پیرامون‌شان پیدا کنند. فیلم «انجمن شاعران مرده» می‌کوشد تا آثار مخرب فشارها و سخت‌گیری‌های نظام آموزشی را بر روح و روان، علایق شخصی و استعدادهای دانش‌آموزان و نسل جوان نشان دهد و این‌که چگونه یک اندیشه و یک شیوه‌ی نوآورانه می‌تواند تأثیرات عمیقی بر ضد رویه و جریان حاکم بر نظام‌های آموزشی داشته باشد؛ تلاش‌ها و چارچوب شکنی‌هایی که البته عاری از پیامدهای منفی نیز نیستند و با مقاومت‌ها و مخالفت‌های متعددی مواجه می‌شوند. پیتر ویر کارگردانی این اثر را برعهده داشته‌است و فیلم‌نامه‌ی آن را نیز تام شولمن نگاشته است. رابین ویلیامز در نقش جان کیتینگ، رابرت سین لئونارد در نقش نیل پری و ایتان هاوک در نقش تاد اندرسون در کنار دیگر بازیگران، بازی درخشانی را از خود ارائه داده‌اند. همچنین اثر حاضر در مراسم جوایز اسکار سال 1990 برنده‌ی جایزه‌ی بهترین فیلم‌نامه‌ی اورجینال نیز شده‌است.

4. سه احمق (2009): این فیلم داستان سه دوست به‌نام‌های رانچو، فرهان و راجو را روایت می‌کند که به‌تازگی در یکی از بهترین دانشگاه‌های مهندسی هند پذیرفته شده‌اند. سه احمق اثری در ژانر کمدی و درام و یکی از بهترین و پرفروش‌ترین آثار سینمایی هندوستان است. در این اثر که راجکومار هیرانی کارگردانی آن را برعهده داشته، در قالبی طنز و سرگرم‌کننده نقدهای فراوانی به نظام آموزشی نمره‌محور که منجر به رقابت‌های ناسالم و مخرب می‌شود، وارد شده‌است. در این اثر هم شاهدیم که عواملی چون فشار خانواده‌ها برای هدایت تحصیلی و شغلی فرزندان، برنامه‌ها و روش‌های آموزشی نادرست، شرایط اجتماعی چون فقر، خرافات و برداشت‌های نادرست از رفتارها و سنت‌ها، رقابت‌های ناسالم و مدرک‌گرایی و... چگونه می‌تواند منجر به پدیدآمدن آسیب‌ها و ضررهای عمیق و گاه جبران‌ناپذیری در جامعه و به‌خصوص نسل جوان شود.