عطار نیشابوری؛ مسافر هفت شهر عشق

به گزارش خبرگزاری دانا، فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری معروف به شیخ عطار نیشابوری، از شاعران و عارفان مشهور ایرانی قرن ششم و هفتم هجری است. این شاعر بزرگ در روستایی به نام کدکن در حوالی نیشابور متولد شد و با خلق آثار معروف و بی‌نظیر خود، توانست افتخاری برای همه مردم ایران زمین باشد. عطار نیشابوری یکی از برترین مردان نام‌آور تاریخ ادبیات ایران بوده که کلام ساده و بی‌آرایش او در اشعارش به زیبایی در دل نقش می‌بندد. در ادامه با معرفی اجمالی عطار نیشابوری، زندگی نامه، آرامگاه و  همچنین آثار عطار می‌پردازیم.

عطار کیست؟

عطار یکی از عارفان و شاعران نامدار ادبیات فارسی است که شهرت جهانی دارد و گنجینه‌ای پرافتخار برای ملت ایران محسوب می‌شود. نام این شاعر بزرگ، محمد، لقبش فریدالدین و کنیه‌اش ابو حامد است. عطار را اهل سنت دانسته‌اند؛ اما در دوران معاصر، شیعیان با استناد به برخی از شعرهایش بر این باورند که او پس از مدتی به مذهب تشیع پیوسته یا دوست‌دار اهل بیت بوده است.

عطار نیشابوری را می‌توان یکی از بزرگان درجه اول عرفان به حساب آورد که همیشه سادگی در کلام را سرلوحه تمامی آثارش قرار داده و همین مسئله موجب شده که محبوبیت خاصی در میان مردم پیدا کند.

آرامگاه عطار کجاست؟

آرامگاه عطار نیشابوری در ۶ کیلومتری غرب نیشابور و در نزدیگی آرامگاه عمر خیام قرار دارد. بنای این آرامگاه مربوط به دوره تیموری بوده و توسط فردی به نام امیرعلی شیرنوایی ساخته شده است. این آرامگاه در دوره پهلوی دوم به طور کامل مرمت شد و در دهه ۷۰ هم ترمیم مختصری بر روی آن انجام گرفت.

بنای کنونی آرامگاه عطار نیشابوری دارای هشت ضلع و چهار ورودی بوده و گنبد آن کاملا کاشی‌کاری شده است. مقبره این شاعر بزرگ در داخل باغی به مساحت ۱۱۹ مترمربع قرار گرفته و معماری آن به زیبایی با کاشی‌هایی به رنگ سبز، زرد و آبی مزین شده است. آرامگاه عطار نیشابوری یکی ازجاهای دیدنی نیشابوربه شمار می‌رود و هر ساله مسافران و گردشگران زیادی از آن بازدید می‌کنند.

پیکر نقاش معروف کمال الملک در این آرامگاه به خاک سپرده شده است؛ همچنین سه شخصیت مشهور دیگر به نام‌های پرویز مشکاتیان (آهنگساز و موسیقی دان)، فریدون گرایلی (استاد تاریخ) و پهلوان شورورزی (از بزرگان ورزش نیشابور) هم در جوار آرامگاه شیخ عطار آرمیده‌اند

در تقویم ملی ایران، ۲۵ فروردین ماه، روز بزرگداشت عطار نیشابوری نام‌گذاری شده است. به همین منظور هر ساله همایش بزرگداشت این شاعر بزرگ در نیشابور و سایر نقاط ایران و جهان برگزار خواهد شد.

· آدرس آرامگاه عطار نیشابوری:استان خراسان رضوی، نیشابور، خیابان عرفان (مشاهده روی نقشه)

· زمان بازدید:همه روزه به غیر از روز عاشورا و رحلت پیامبر اکرم (ص) از ساعت ۸ تا ۲۰:۰۰

زندگی نامه عطار

عطار نیشابوری یکی از بهترین و مشهورترین عارفان و شاعران فارسی‌زبان قرن ششم و هفتم هجری قمری است. عطار در سال ۵۴۰ هجری قمری در روستای کدکن نیشابور چشم به جهان گشود؛ البته برخی تولد وی را سال ۵۳۷ هجری قمری نقل کرده‌اند. از جزئیات کودکی و زندگی این شاعر بزرگ اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ جز اینکه پدر وی یک عطار (داروفروش) متبحر و ماهر بود و بعد از وفات او، عطار کار پدر را ادامه می‌دهد و به شغل عطاری مشغول می‌شود.

نام پدر عطار بنا به روایت قدیمی‌ترین کاتب دیوان اشعارش، محمود است؛ اما به روایتی دیگر از تذکره نویسان قدیم، نام او ابراهیم بن اسحاق بود، البته نام یوسف نیز برای پدر عطار ذکر شده است. در روستای کدکن که محل تولد شیخ عطار نیشابوری است، زیارتگاهی به نام پیر زِرَوَند وجود دارد که برای اهالی آن منطقه بسیار قابل احترام است و گفته می‌شود که این مزار مربوط به پدر عطار یعنی شیخ ابراهیم است.

عطار در روستای کدکن که یکی از بخش‌های تربت حیدریه امروزی محسوب می‌شود، به دنیا آمد. او از همان دوران کودکی به مدارس علمیه شهر می‌رفت و به تحصیل مقدمات علوم زمان خود مشغول بود. عطار کودکی بسیار سخت و دردناکی را تجربه کرد و ۶ یا ۷ ساله بود که درگیر ماجرای طغیان غزها شد. این فاجعه آنقدر عظیم و دردناک بود که در ذهن عطار برای همیشه نقش بست و او را به شدت تحت تاثیر قرار داد. وی چند سال پس از فروکش فتنه غز، در مکتب مشغول آموختن شد.

عطار علاوه بر داروسازی، به کار طبابت هم می‌پرداخت

عطار، داروسازی و داروشناسی را از پدرش آموخت و در کنار آن به کار طبابت هم پرداخت، به همین دلیل به او عطار گفته می‌شود؛ زیرا عطار به کسی می‌گویند که داروفروشی و طبابت را همزمان با هم انجام دهد؛ اما پس از مدتی به دلیل وجود یک رویداد مهم در زندگی‌اش به عرفان روی آورد و مسیر زندگی وی برای همیشه تغییر کرد.

در روایات آمده است که یک روز فریدالدین در دکان خود مشغول کار بود که درویشی وارد مغازه‌اش می‌شود و از او می‌پرسد که آیا چیزی برای رضای خدا به من می‌دهی؟

درویش این جمله را چند بار تکرار می‌کند؛ اما عطار به او اهمیت نمی‌دهد و چون درویش بی‌تفاوتی او را می‌بیند، از عطار می‌پرسد که تو چطور می‌خواهی از دنیا بروی؟

عطار در پاسخ به درویش می‌گوید: همان‌طور که تو از دنیا می‌روی!

درویش می‌گوید: آیا تو می‌توانی مانند من بمیری؟

عطار در جواب می‌گوید: بله.

درویش زمانی که با پاسخ مثبت عطار روبرو می‌شد، بلافاصله دراز می‌کشد و کاسه چوبی که در دست داشت، زیر سر خود می‌گذارد و می‌میرد. عطار پس از این رویداد، بسیار متحول می‌شود و مسیر زندگی خود را به طور کل تغییر داده و به عرفان روی می‌آورد.

شیخ نیشابوری پس از این ماجرا، برای کسب علم و دانش، به هند، عراق، شام، مصر و مکه سفر کرده و حج خود را هم به جا می‌آورد. سپس به شهر خود یعنی نیشابور برمی‌گردد و در آنجا ماندگار می‌شود. عطار، مرید شیخ مجدالدین بغدادی بوده است.

این شاعر بزرگ سرانجام در سال ۶۱۸ هجری قمری به دست سربازان مغول در نزدیکی دروازه شهر کشته شد. شاید بدون اغراق بتوان گفت مرگ عطار نیشابوری یکی از غم‌انگیزترین و دردناک‌ترین داستان‌هایی بوده که تا به حال درباره مرگ عرفا و شاعران روایت شده است. عطار به هنگام حمله مغول به خراسان، مورد ضربت یکی از سربازان مغول قرار گرفت و پیش از مرگ، با خون خود بر روی دیوار، این رباعی را نوشت:

در کوی تو رسم سرفرازی این است

مستان تو را کمینه بازی این است

با این همه رتبه هیچ نتوانم گفت

شاید که تو را بنده نوازی این است

یک نکته جالب درباره عطار نیشابوری که محمدرضا شفیعی کدکنی در مقدمه منطق الطیر هم به آن اشاره کرده است، زندگی پُر از ابهام عطار به شمار می‌رود؛ زیرا اطلاعات بسیار کمی از او و زندگی‌اش در دست است، تا جایی که به گفته ادیب بزرگ شفیعی کدکنی، درباره سنایی که یک قرن قبل از عطار زندگی می‌کرد، اطلاعات بیشتری در دسترس قرار دارد.

آثار عطار

عطار نیشابوری یکی از پرکارترین و فعال‌ترین شاعران ایرانی به شمار می‌رود و بنا به روایات بیش از ۱۸۰ اثر گوناگون از خود به جای گذاشته که حدود ۴۰ عدد از آن‌ها به شعر و نثر است. این شاعر بزرگ دارای تالیفات و تصنیف‌ها بسیاری بوده که بیشتر آن‌ها منظوم هستند.

بنا به روایات، عطار به تعداد سوره‌های قرآن، ۱۱۴ تصنیف از کتاب، رساله، نظم و نثر نوشته است. از ویژگی‌های اشعار این شیخ بزرگ می‌توان به شیوایی، سادگی و روان بودن آن‌ها اشاره کرد که به زیبایی در آثار وی مشهود است.

مصیبت نامه عطار

یکی از آثار مشهور و معروف عطار را می‌توان مصیبت نامه آن برشمرد که از آثار منظوم این شاعر بوده و شامل ۷,۵۳۹ بیت و ۳۴۷ حکایت است. مصیبت نامه در قالب مثنوی سروده شده و عمق عرفانی بسیار بالایی دارد که با هیچ یک از آثار او قابل مقایسه نیست. در اشعار این شیخ، سوز و درد خالصانه‌ای وجود دارد که آن را در کمتر شاعری می‌توان جستجو کرد. عطار این اثر خود را در دوران پختگی خود سروده است، به همین خاطر آن را نسبت به سایر آثارش، خاص‌تر کرده است.

برخی بر این عقیده‌اند که انتخاب مصیبت نامه برای این اثر عطار به دغدغه فکری او درباره این مسئله که بین دو راهی شریعت و طریقت، چگونه می‌تواند به دنبال حقیقت باشد، مربوط می‌شود؛ اما در حقیقت، بنا به گفته عطار، دلیل این نامگذاری رنج و سختی در استخراج معانی، ترتیب مضامین، آراستگی و ترکیب الفاظ است. بخش آغازین مصیبت نامه عطار با مدح پروردگار، مدح محمد، ذکر معراج و ستایش خلفای راشدین و حسینی آغاز می‌شود و در ادامه به تفسیر ۴۰ مقاله که هر کدام شامل چندین حکایت هستند، می‌پردازد.

منطق الطیر عطار

یکی دیگر از آثار معروف عطار را می‌توان منطق الطیر معرفی کرد که با نام مقامات الطیور هم شناخته می‌شود. منطق الطیر منظومه‌ای مثنوی به زبان فارسی بوده و مشتمل بر ۴۴۵۸ بیت است. واژه منطق الطیر در زبان عربی به معنای زبان مرغان بوده و محتوای آن در حقیقت توصیفی از سفر مرغان، به سوی سیمرغ و ماجراها و مشکلاتی است که در این راه برای آن‌ها روی می‌دهد. منطق الطیر عطار یکی از آثار جاویدان ادب فارسی به شمار می‌رود و کتاب آن علاوه بر ایران، در هندوستان و کشورهای اروپایی هم به چاپ رسیده است.

منطق الطیر یک منظومه مثنوی به زبان فارسی و دارای ۴۴۵۸ بیت است

شرح داستان منطق‌الطیر بدین شکل است که گروهی از مرغان برای جستجوی پادشاه خود سیمرغ، سفری را آغاز می‌کنند. در هر مرحله، گروهی از مرغان از راه بازمی‌مانند و به بهانه‌های مختلفی به مسیر ادامه نمی‌دهند، تا اینکه پس از عبور از هفت مرحله که عطار آن را هفت وادی یا هفت شهر عشق می‌نامد، از میان گروه انبوهی از پرندگان تنها سیمرغ باقی می‌ماند و با نگریستن در آینه حق درمی‌یابند که سی مرغ در وجود خود آن‌ها است. در نهایت با این خودشناسی مرغان جذب هیبت خداوند شده و حقیقت را در وجود خود پیدا می‌کنند.

این هفت وادی بنا بر گفته عطار به ترتیب طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت و فقر بوده که سرانجام به فنا می‌رسد. این اثر از عطار به زبان فرانسوی، کردی و ازبکی ترجمه شده است.

تذکره الاولیا

تذکره الاولیا کتابی از عطار نیشابوری به زبان فارسی بوده که در شرح حال ۹۷ نفر از مشایخ صوفیه نوشته شده و هدف از آن الگوبرداری از سیره عملی و گفتاری آن‌‌ها است. این کتاب شامل مقدمه و ۷۲ باب می‌شود که هر یک به زندگی و سخنان یکی از عارفان و مشایخ می‌پردازد. تذکره الاولیا به معنای یاد دوستان خدا است.

با وجود اینکه عطار مذهب سنی دارد، کتاب خود را با شرح حال امام ششم شیعیان، امام جعفر صادق (ع) آغاز کرده و با شرح حال امام محمد باقر (ع) به پایان می‌رساند که این نشان از علاقه وافر او به اهل بیت دارد. این کتاب از اوایل قرن چهاردهم به چاپ رسید.