استاد حکیمی متولد چهارده فروردین ۱۳۱۴شمسی (۱۳۵۴ قمری) در مشهد. پدرش عبدالوهاب ، که از یزد به مشهد مهاجرت کرده بود، از معتمدین و محترمین بازار مشهد بود.حکیمی در سال ۱۳۲۰ تحصیلاتش را آغاز کرد.
در سال ۱۳۲۶در حوزه علمیه
خراسان وارد تحصیلات حوزوی شد و تا بیست سال از عمر خود را در حوزه گذراند. در این
مدت به تحصیل دروس مقدمات و سطح، خارج، فلسفه، ادبیات عرب، نجوم، تقویم و...
پرداخت. از استادان وی می توان شیخ محمد تقی ادیب نیشابوری، آیت الله شیخ مجتبی
قزوینی خراسانی، آیت الله العظمی سید محمد هادی میلانی، آیت الله میرزا احمد مدرس
یزدی، شیخ اسماعیل نجومیان، حاج سید ابوالحسن حافظیان و حاجی خان مخیری را نام
برد.حکیمی اجازه اجتهاد را از شیخ آقا بزرگ تهرانی در سال ۱۳۴۸ ش دریافت کرد.از وی
با عناوینی چون «علامه»، «فیلسوف عدالت» یاد می شود. دکتر علی شریعتی وی را به
عنوان وصی خود جهت هرگونه دخل و تصرف در آثارش انتخاب کرده بود. کتاب الحیاه وی در
رابطه با اقتصاد اسلامی از شهرت خاصی در کشورهای اسلامی برخوردار شده است. نامهٔ وی به فیدل کاسترو در رابطه با بیان مبانی
اسلام بازخورد خبری وسیعی داشت.مدتی بعد یک هیأت کوبایی نیز با او دیدار کرد.حکیمی
از طرفداران سرسخت و علاقه مندان جدّی مکتب تفکیک شمرده می شود.
آثار استاد حکیمی از سوی انتشارات دلیل ما منتشر می شود که
غالباً در فروشگاههای دفتر نشر معارف و سایت پاتوق کتاب موجود و قابل تهیه است.
1- کتاب الحیاه ( 11 جلد)
«دائره المعارفی اسلامی، علمی، پژوهشی که روش
زندگی فردی و اجتماعیِ آزاد و پیشرو را ترسیم می کند و انسان های سراسر جهان را به
پی ریزی یک نظام مردمی شایسته فرا می خواند...»
این جمله در صفحه اول کتاب « الحیاه » نقش بسته شده است. شاید
همین تعریف از هر تعریف دیگری در باره این کتاب گویاتر باشد. از این مجموعه دائره
المعارفی تاکنون ۱۱ جلد منتشر شده است. محققان نام آشنایی همچون محمدرضا حکیمی،
محمد حکیمی، و علی حکیمی که در حوزه تتبع و بررسی اخبار و احادیث معصومین(ع) چهره
هایی با اعتبار محسوب می شوند عهده دار تنظیم و تدوین این مجموعه بده اند که هنوز
مجلدات دیگری از آن در درست تدوین است.
اگر چه از این قسم کتب احادیث در بازار یافت می شود– همچون میزان الحکمه کار محمدی شهری –اما در نگاهی کلی باید گفت در مجموعه الحیاه
علاوه بر دسته بندی موضوعی بر اساس بیان ظاهری احادیث و روایات، مؤلفین سعی بسیار کرده اند تا به دسته بندی های
رایج بر اساس کلید واژه ها اکتفا نکرده و با بهره بردن از ظرافت های معانی باطنی،
دقت و وسواس زیادی در موضوع بندی به خرج داده اند و این مهم در بخش های گوناگون
کتاب به روشنی ملموس است.
افزون براین در بخشهای مختلف هرجا که لازم دیده اند نکاتی را به
عنوان تذکر به خواننده یادآوری کرده اند که در تبیین بهتر مفاهیم برای خوانندگان
تاثیر بسیاری دارد. از دیگر ویژگی های این مجموعه در مقایسه با سایر مجموعه های
مشابه این که مولفین قبل و یا بعد از هر فصلی عنوان «نگاهی به سراسر فصل» آورده
اند که در واقع مروری گذرا به کل هر فصل دارد و به بیان اصول حاکم بر ضرورت های
ایجاد فصل و کلیاتی در تبیین موضوع مورد نظر می پردازد.
جلد ۱۱ الحیاه در یک نگاه کلی به پنج موضوع می پردازد: عبادت و
آثار تربیتی آن، دعا و تربیت، آثار پیروی از معصوم (ع) ، تربیت و بهداشت و اخلاق.
۱.عبادت و آثار تربیتی آن:
در این بخش خواننده به آثار تربیتی نماز، روزه؛ حج و...
راهنمایی شده و همچنین با چگونگی رابطه عبادت و تفکر، نظم ، بهداشت، نشاط و دانستن
عبادت های مثبت و منفی آشنا می شود. همچنین در این بخش به انواع عبادت از زبان
معصومین (ع) پرداخته شده و بر این مهم تأکید می گردد که عبادت تنها به کثرت نماز و روزه و
انجام حج و موارد مشابه آن نیست؛ بلکه هر امر مثبت چنانچه با نیت الهی آغاز و
انجام شود، همان عبادت مورد نظر خداوند است.
۲.دعا و تربیت:
نقش دعا بر اخلاق رذیله و نیز تاثیر آن بر ازدیاد اخلاق الهی و
انسانی چیست؟ چرا دعایمان مستجاب نمی شود و تاثیر دعا در تغییر احوالات زندگی و
دنیا چیست؟ مطالعه این بخش می تواند پاسخگوی سوالات بسیاری در این باره باشد.
همچنین در این صفحات با اهمیت دعا در زندگی فردی و حتی اجتماعی آشنا شده و به وضوح
در می یابیم که باید برای مخالفین اعتقادی خود نیز دست از دعا برنداریم!
۳.آثار پیروی از معصوم (ع):
از جمله مباحث مورد توجه درباره امامان شیعه کیفیت رجوع به
ایشان و نحوه پیروی از کلام و کردار آن بزرگواران است. به جرأت می توان گفت این بخش از کتاب به خوبی توانسته
است در باب اهمیت و چگونگی پیروی از معصومین (ع) و احیای روش زندگی ایشان نکات
کلیدی و قابل تأملی را ارائه کند. ما همواره خود را شیعه می نامیم اما آیا واقعا
همان چیزی هستیم که امامان از ما انتظار دارند؟ به تعبیر دیگر چه فرقی میان فرد شیعه
با غیر شیعه در صفات و خصوصیات است که شیعیان نسبت به آن به دیگران باید افتخار
کنند؟ آیا صرف اعلام وابستگی به شیعیان به معنای شیعه بودن حقیقی است؟ در این بخش
سوالاتی از این دست پاسخ داده شده است.
۴.تربیت و بهداشت:
جامعیت اسلام به حدی است که حتی کوچکترین جزئیات را هم از نظر
دور نمی دارد. شاید بیان نکات جزیی و ریز از رفتارهای بهداشتی فردی در سالهای قبل
از ظهور اسلام در لابلای کتابها و اخلاقیات مردم ایران زمین آن روزگار و یا ساکنان
سرزمین های روم و چین و مصر وجود داشته است، اما اسلام به عنوان آخرین دین الهی در
محیط پر از جهل و نادانی حجاز، ظهور کرد. بنابراین انتظار می رفت که به مردمانی که
از تربیت و آداب فردی چیزی نمی دانستند و یا از تغذیه و خوردن فقط شکار کردن
حیوانات را بلد بودند، نکاتی را یاد آور شود که برای همیشه و همه انسان ها سر لوحه
اعمال شایسته قلمداد شود. در این بخش از کتاب به اهمیت نظافت، ورزش، پرهیز ار
خوراکی های مضر، پیشگیری از بیماری ها، ضرورت درمان و پرهیز از داروی نامناسب،
تغذیه مناسب و غذا شناسی، آداب سفره و خوردن، آرایش و آراستگی ظاهر از زبان
پیشوایان دین اسلام آشنا می شویم.
۵.اخلاق:
با نگاهی کلی به کتاب درخواهیم یافت که دو سوم آن به موضوع
اخلاق اختصاص یافته است. مباحث اخلاقی در اثر حاضر با اشاره به اهمیت خود سازی
شروع شده و با پرداختن به زمینه های اصلی تربیت ادامه می یابد و در این مسیر به
بیان هدف از خلقت انسان و همچنین مولفه های تربیتی او پرداخته می شود. رابطه اخلاق
با اقتصاد، کار، تغذیه، وراثت از جمله مواردی است که از بیان معصومین به خوبی
خواننده را از آن آگاه می کند. همچنین در ادامه مباحث اخلاقی به انواع ۲۸ گانه نفس
انسانی اشاره می شود که هر انسانی باید به آن توجه کند.
سرانجام سخن اینکه اگر چه در دیگر مجلدات دائره المعارف الحیاه،
به نکات بسیاری که در زندگی فردی و اجتماعی نقش اساسی دارد، برمی خوریم اما سخن به
گزافه نیست اگر بگوییم جلد ۱۱ این مجموعه به تنهایی پاسخ گوی بسیاری ازسوالهای
انسان امروز در رابطه با مسائل اخلاقی و رفتاری اوست؛ نیازهایی که برای زندگی سالم
ناگزیر از دانستن آنهاییم. این مجموعه به ما کمک می کند تا بیاموزیم که چگونه در
سایه آموزه های معصومین زندگی با تقوا و پرسعادتی برای خود و دیگران بسازیم.
2- مقام عقل
کتاب ارزشمند «مقام عقل»، در بر دارنده ی مباحث خواندنی و مطالب
آموزنده ی بسیاری است که هر یک می توانند موضوع یک کتاب یا پژوهش علمی قرار گیرند.
بر همه ی علاقمندان به معارف عقلی و الهی لازم است که این کتاب را با دقّت بخوانند
و در فصل فصلِ آن نیک بیندیشند تا نسبت به حقیقت و جایگاهِ عقل در آموزه های
متعالی تفکیک آگاهی یابند.
در این مجموعه، نوشته های "محمدرضا حکیمی" درباره ی
عقل با این عناوین فراهم آمده است: استفاده از عقل، عقل دفاینی، معارف عقلی در
دانش مسلمین، عقل گریز هرگز، اجتهاد و تقلید در فلسفه، عقل ـ قلب (هدایت قرآنی)،
علوم وحیانی و حکم عقل، شناخت حجت، عقل و فعال سازی آن، عقل خود بنیاد دینی، و
مبنای علمی، تفقه (تعقل کامل) در دین.
3- منهای فقر
کتاب «منهای فقر» برگرفته هایی از مجموعه آثار علامه محمدرضا
حکیمی، به همت مرتضی کیا، در 12 فصل و با عناوین اسلام و جامعه منهای فقر، اسلام و
جامعه منهای تکثر و اسراف، اسلام و هشدار در آخرالزمان، اسلام و حدود مال مشروع،
اسلام و تعالیم دین از زبان بزرگان در باب اموال، جنگ فقر و غنا، زکات باطنی،
امکانات محرومین، ارتفاعات نهج البلاغه، کاربزرگ و انفاق و ادای حق مال و ثروت از
سوی انتشارات علمی و فرهنگی الحیاة منتشر شده است.
کتاب حاضر، مجموعه ای از کتب تالیف شده از علامه حکیمی در خصوص
موضوعات اقتصادی در اسلام و نحوه مواجهه پیشوایان دینی با موضوع فقر است، بر این
اساس عنوان هرفصل از این کتاب، نام یکی از کتب تالیف شده توسط علامه حکیمی است که
در هرفصل خلاصه ای از آن بسته به موضوع مورد بحث مطرح شده است.
یکی از جذاب ترین فصول این کتاب مبحث زکات باطنی است که در آن
از زکات باطنی با این تعبیر یاد می شود: «زکاتی فراگیر که برای رفع فقر و محرومیت
به اموال توانگران تعلق می گیرد و از نظر مقدار، زمان و شرایط با زکات مصطلح
متفاوت است». انتخاب چنین نامی ریشه در ماهیت، شرایط و نوع پرداخت این حق مالی
دارد؛ چه بر خلاف زکات مصطلح حد نصاب ظاهر و مشخصی ندارد و به میزان شمار محرومان
جامعه و توان مالی پرداخت کننده وابسته است.
نویسنده در این بخش ضرورت پرداختن به زکات باطنی را از این جهت
مهم تلقی می کند که اولاً، زکات باطنی به سبب فراگیری و مشروط نبودن به شرایط زکات
مصطلح، نقش مهمی در رفع فقر و محرومیت از جامعه و تحقق عدالت اقتصادی و اجتماعی و
نیز تکامل روحی پرداخت کنندگان دارد. نیک روشن است که تحقق این مهم در گام نخست،
منوط به تحلیل فقهی و بررسی زوایا و احکام آن و سپس نهادینه ساختن آن در جامعه
است. این حق مالی، به ویژه در زمانی که زکات مصطلح، به سبب محدود بودن منابع یا
کوتاهی در پرداخت، پاسخ گوی نیازهای محرومان نباشد، اهمیت بیشتری می یابد.
نکته دوم که پرداختن به این مبحث را ضروری جلوه می دهد، آیات و
روایات متعددی است که در این باره وجود دارد و البته به نحو احسن در مورد آن ها
تحقیق و تحلیل نشده و حتی گاه برداشت های نادرستی را در پی داشته است. همچنین علی
رغم این که بررسی فقیهانه در زوایای این موضوع آثار مثبت علمی و عملی را به دست می
دهد، بحث زکات باطنی در متون فقهی مغفول مانده است و از این منظر ضرورت پرداختن به
آن محسوس و قابل تامل است.
4- آنجا که خورشید می وزد
اثر حاضر مجموعه مقالاتی است که بنا بر نقل تدوینگر کتاب در مقدمه سرشار از دغدغه هایی است که مولف عمری با آن گذرانده است . موضوع مقالات عبارتند از : بررسی حدیث المیزان و توجه علامه طباطبایی در تفسیر قرآن به احادیث ؛ اهمیت تفکر قرآنی در جامعه دینی و مسئله عدالت ، توحید و عدل ؛ توجه پیامبر (ص) و دین اسلام به تفکر و تعقل صحیح از طریق تعالیم الهی با توجه به تعلیم و تربیت و نماد برتر آن یعنی علی (ع) ؛ معرفی شخصیت علمی و عملی استاد آیت الله حاج شیخ هاشم قزوینی؛ خاطراتی از استاد محمد تقی شریعتی ؛ معرفی بخشی از افکار و اهداف مرحوم پروفسور عبدالجواد فلاطوری با ذکر از مقدمه ای کوتاه در طلب علم از طریق قرآن و معصومین (ع) ؛ ضرورت توسعه فقه ؛ بررسی دیدگاه های امام خمینی (ره) در مورد اسفار ملاصدرا ؛ استعمار شناسی ؛ مظلومیت های مسری ؛ شیعه و اسرائیل .
5-مکتب تفکیک
مولف هدف خود را از تالیف کتاب حاضر سه چیز بیان می کند:
1. عرضه تفکر تفکیکی،
تا کسانی که جویای شناخت آن می شوند اطلاعاتی از آن بدست آورند.
2. آشتی دادن میان دو
طرز تفکر تفکیکی و غیر تفکیکی، که هر دو، در حوزه ها و دانشگاههای ما وجود دارد.
3. یادکردی از چند
عالم ربانی و استاد بزرگوار، که بر گردن ما حق دارند.
این کتاب پس از مقدمه و اشارت و تنبیهات در پنج فصل تنظیم یافته
است.
6- خورشید مغرب
نوشتار حاضر، تلخیصی است از کتابی با همین نام از نگارنده که با
موضوع مهدویت و با استناد به آیات، احادیث و روایات به نگارش درآمده و موضوعاتی از
این دست را شامل می شود: ولادت امام زمان (عج)، شمایل و سیرت آن حضرت، غیبت صغری و
کبری، نواب خاص و عام، ظهور حضرت مهدی (عج) از دیدگاه ادیان مختلف، نیز از دیدگاه
اسلام، حضرت مهدی (عج) از دیدگاه علوم عقلی و تجربی، تکلیف منتظران در عصر غیبت.
نویسنده قبلا کتاب کم حجمی در پنجاه و یک صفحه و به همین نام
نوشته بود این کتاب گسترش یافته همان کتاب است. جناب آقای حکیمی با ادبیات زیبایی
که حد مشترک تمام آثار ایشان است درباره میلاد، شمایل، غیبت، بشارتهای آن حضرت در
کتب پیشینیان، اهل سنت، شیعه، قرآن و اثبات وجودش از نظر علوم عقلی، علوم تجربی، فلسفه
تربیتی، بررسی واژه انتظار سخن گفته است. این کتاب با عنوان "شمس
المغرب" به عربی ترجمه شده است.
کتاب «خورشید مغرب» در تبیین غیبت حضرت ولی عصر(عج) و ابعاد
گوناگون این حرکت و با هدف روشن ساختن ابعاد گوناگون غیبت امام زمان(عج) و وظایف
منتظران واقعی در این زمان، به رشته تحریر درآمده است.
مولف این کتاب می کوشد ضمن طرح ابعاد گوناگونی از زندگی امام
زمان(عج) چون تولد، غیبت و طول عمر ایشان، گفته های ادیان پیشین و نیز دیدگاه های
کتاب های مسلمانان را درباره منجی عالم بشریت بررسی کند.
این نوشتار قصد دارد مفهوم متعالی و مسولیت ساز «انتظار» را در
زمان غیبت توضیح دهد، که پس از مطالعه این کتاب می توان علاوه بر کسب اطلاعاتی در
زمینه، زندگی امام زمان(عج) قبل و در زمان غیبت، به مسوولیت های اجتماعی و بایدهای
دینی یک منتظر حقیقی حضرت قائم(عج) پی برد.
از دیگر تألیفات استاد حکیمی می توان کتاب های «ترجمه الحیاه»،
«الهیات الهی و الهیات بشری»، «دانش مسلمین»، «شیخ آقا بزرگ تهرانی»، «میرحامد
حسین»، «عاشورا، مظلومیتی مضاعف»، «عقل سرخ»، «بعثت، غدیر، عاشورا، مهدی؛ برای
نوجوانان و جوانان»، «150 سال تلاش خونین؛ مجموعه مقالات»، «چشم بر خورشید؛ شبنمی
از دریای فضائل امیرمومنان علی(ع)» و «قیام جاودانه؛ سخنی چند پیرامون
"عاشورا"و آفاق آن» را نام برد.
