سونامی مشکلات روانی، تهدید جدی برای خانواده های قربانیان کرونا

جای بسی تاسف است که خانواده های کرونایی به رغم خطراتی که برای سایر اعضای خانواده و جامعه داشتند به لحاظ پیشگیری از شیوع بیشتر بیماری، هیچ حمایت عملی از آنها نشد و برای کمک به مشکلات عاطفی، روحی و اقتصادی آنها نیز کاری نشد و تنها به شعار اکتفا شده است. 

تصور کنید یکی از اعضای خانواده بر اثر کرونا فوت کند، بازماندگان علاوه بر ضایعه روحی که دارند از شیوع بیماری در بین دیگر اعضای خانواده و خود واهمه دارند، از طرف دیگر باید به رغم اینکه خودشان خطر ناقل بودن را دارند اقدامات مربوط به ترخیص از بیمارستان، امور کفن و دفن و مدیریت شرایط جدید را نیز انجام دهند و همه اینها فشارهای مضاعفی را به آنها وارد می کند.

از زمانی که جنازه از بیمارستان تحویل بستگان می شود محدودیت های سختی اعمال می شود طوری که حتی برای وداع با متوفی نیز امکانی وجود نداشته و در کفن و دفن نیز این امکان به وجود نمی آید به گونه ای که حتی نماز میت با حداقل نفرات سه تا چهار نفره و در حد ۲ تا ۳ دقیقه انجام و اقدام به دفن می شود، این درد جانکاه روحی با تنها ماندن این افراد در این شرایط سخت، مضاعف و جانفرساتر می شود، اما حمایت معنوی و پشتیبانی خاصی انجام نمی شود. 

خطر سونامی اختلالات روانی پس از کرونا

رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور با بیان اینکه پس از کرونا، ما با سونامی ناشی از اختلالات روانی مواجه هستیم، گفت: این اتفاق با بروز آسیب‌های اجتماعی روانی در جامعه پدیدار خواهد شد و از امروز باید از وقوع چنین پیامدی جلوگیری کنیم.

«محمد حاتمی» با بیان اینکه نمی توانیم بگویم به سلامت روان افراد جامعه کاری نداریم و فقط مسئول سلامت جسم مردم هستیم، تصریح کرد: کودکان از اعمال و رفتار والدین متاثر هستند. وقتی مسئولان ما به فکر سلامت روان افراد باشند، در نتیجه می توانیم سلامت روان را کنترل کنیم.

وی ادامه داد: هم مسئولان، هم مردم و هم خانواده ها باید این موضوع را جدی گرفته و برای مدیریت آن راهکارهای لازم را از طریق روانشناسان، مشاوران و افراد قابل اعتماد برای زندگی فعلی خود با امکاناتی که موجود است، در نظر بگیرند.

رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور اضافه کرد: وقتی یک نفر به شما حمله می کند، طبیعی  است که دفاع می کنید. اما وقتی ما در حال دفاع هستیم به ضربه ای که وارد می شود دقت نمی کنیم در حالی که آن ضربه را متحمل شده ایم.

این روانشناس افزود: از نظر روانشناسی ویروس کرونا از سال 98 که وارد ایران شد، به همه ضربه زد و این بحران همچنان ادامه دارد. ارزیابی ما این است مردم در مدت یک سال گذشته در فشار بودند و هستند.

حاتمی خاطرنشان کرد: طبق قوانین نانوشته ای هر تحریک و فشار، عوارض روانی دارد و این عوارض روانی روزی خود را نشان می دهد، آن وقت افراد یک روز به خود می آیند و می بینند که چه چیزهایی را در زندگی از دست داده اند.

وی اظهار داشت: برای مثال یکسری ممکن است ازدواج و تحصیلشان به تاخیر افتاده باشد، خانواده ای عزیزشان را از دست داده یا درگیر کرونا باشند و...آن وقت ذهن فعال و پویا درگیر این مسائل می شود و این اتفاق عوارض روانی را در پی خواهد داشت.

رئیس سازمان نظام روانشناسی کشور با اشاره به اینکه عوارض آن می تواند تبدیل به یک اختلال روانی برحسب زمینه فیزیکی افراد شود، تاکید کرد: برای مثال افراد ممکن است دچار وسواس، افسردگی، اختلال دوقطبی، اضطراب، اضطراب پانیک، اضطراب اجتماعی، اختلال شخصیت یا حتی اختلالات شدید روانی می شوند. پس با جامعه ای مواجه هستیم که همه افراد به یک شکلی با بیماری و اختلالات روانی درگیر هستند. این را می گوییم سونامی روانی پس از کرونا.

صدمات روحی جبران ناپذیر کرونا بر خانواده بازماندگان

مرگ یکی از اعضای خانواده، معمولاً باعث ایجاد شوک و ضربه روحی به سایر اعضای خانواده می‌شود و بازماندگان برای تطبیق با احساس فقدان خود نیاز به حمایت عاطفی گسترده بستگان و حتی جامعه دارند. بیماری کووید-۱۹ به دلیل انتقال سریع و کشندگی زیاد باعث ترس وصف ناپذیری در بین مردم شده است؛ به طوری که مردم از بیماران مبتلا به این بیماری و حتی خانواده‌های آن‌ها دوری می‌کنند. بنابراین خانواده‌های این بیماران بحران‌های روانی زیادی را تجربه می‌کنند و در مرحله سازگاری، با مشکلات و چالش‌های زیادی روبرو می‌شوند که این چالش‌ها بیش‌تر از یک شوک روانی ناشی از مرگ اعضای خانواده است و سلامت روانی آن‌ها، به شدت تهدید می‌شود.

خانواده‌های داغ‌دیده قربانیان کووید-۱۹، از آسیب‌پذیرترین گروه‌های اجتماعی در این همه‌گیری هستند و این خانواده‌ها دچار بحران‌های روانی متعددی شده‌اند که هنوز مورد مطالعه قرار نگرفته‌ است. بر همین اساس پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی همدان با انجام یک مطالعه کیفی به بررسی بحران‌های سلامت روانی خانواده‌های قربانیان کووید-۱۹ پرداختند.

این مطالعه با مشارکت ۱۶ نفر از اعضای خانواده‌های متوفیان ناشی از کرونا، در مراکز درمانی همدان از مرداد ۱۳۹۹ تا مهر ۱۳۹۹ که با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده بودند، انجام شد.

تحلیل داده‌های به دست‌آمده از مصاحبه با این افراد نشان داد که دو موضوع اصلی «شوک عاطفی» و «آینده‌هراسی» مواردی بودند که این خانواده‌های متوفیان کووید-۱۹ تجربه کرده‌اند. شوک عاطفی شامل؛ احساس گناه و نشخوار فکری، خداحافظی تلخ؛ دفن عجیب و نگرانی در مورد دفن غیر مذهبی بود و همچنین بی‌ثباتی عاطفی، عدم امنیت شغلی، شرایط دشوار مالی، انگ زدن و مشکلاتی در تعاملات اجتماعی، مواردی بودند که در دسته آینده‌هراسی قرار می‌گرفتند.

نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که خانواده‌های داغ‌دیده قربانیان کرونا، احساس از دست دادن و شوک عاطفی بسیار عمیق‌تری نسبت به دیگران دارند. علاوه‌براین؛ وضعیت کنونی ناشی از کرونا، این خانواده‌ها را از ترس از آینده پر کرده  و تأثیرات نامطلوبی بر سلامت روان آن‌ها دارد. به همین دلیل به نظر می‌رسد که نیاز به تلاش‌های فرهنگی و سازمانی برای افزایش آگاهی مردم و ایجاد پروتکل‌های بهداشتی سیستماتیک برای حفاظت از سلامت روانی خانواده‌های قربانیان کووید-۱۹ وجود دارد.

پژوهشگران این مطالعه توصیه می‌کنند که مقامات مراقبت‌های بهداشتی و سیاست‌گذاران از یافته‌های مطالعه حاضر استفاده کرده و حمایت جامع مالی-اجتماعی و روانی از خانواده‌های این قربانیان انجام دهند و ناراحتی‌های روانی را به حداقل رسانده تا سلامت روانی این خانواده‌ها حفظ شود.

نتایج این پروژه تحقیقاتی با عنوان «درک مفهموم هجمه‌های روانی در خانواده‌های متوفیان ناشی از بیماری کرونا ویروس (کوید ۲۰۱۹)» در پایگاه نتایج پژوهش‌های سلامت کشور منتشر شده و فاطمه محمدی، خدایار عشوندی، فرشید شمسایی، فاطمه چراغی، مسعود خداویسی، مصطفی بیژنی؛ پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی همدان در انجام این طرح تحقیقاتی مشارکت داشتند.

نتایج به‌دست آمده از این طرح تحقیقاتی، به صورت مقاله علمی منتشر شده و از طریق این لینک The mental health crises of the families of COVID-۱۹ victims: a qualitative  study  قابل دسترسی است.