آموزش در پسا کرونا به کدام سمت می رود؟

مطالعات انجام شده درباب به‌کارگیری و تلفیق فناوری در برنامه درسی در مقاطع مختلف تحصیلی اعم از پیش‌دبستانی و دبستان تا آموزش عالی گواه این مطلب است که همانند دیگر نوآوری‌ها، در برابر فناوری و به‌کارگیری آن در آموزش به دلایل گوناگون همواره مقاومت‌هایی وجود داشته و در اغلب موارد، نتیجه این مقاومت عدم استفاده یا استفاده ناکارآمد از فناوری بوده است. حال کرونا این مهمان منحوس، چنان این مقاومت را درهم شکست که در دورافتاده‌ترین نقاط کشور هم معلمان و فراگیران در تلاش برای تجهیز خود به سواد فناوری و استفاده از آن در فرایند یاددهی و یادگیری هستند.

از کیفیت و نحوه‌ی سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در باب فناوری در مراکز آموزشی به این مهم می‌توان پی برد که نگاه دست‌اندرکاران نظام آموزشی به فناوری غالبا نگاهی تشریفاتی و فانتزی بوده است. به این ترتیب که ابزارهای فناورانه، ابزاری لوکس یا غیراثربخش تلقی شده است که عده‌ای، مراکز آموزشی را بی‌نیاز از آن دانسته و گروهی دیگر برای اهداف تبلیغاتی اتفاقا هزینه‌های قابل توجهی را بدان تخصیص داده‌اند تا این به‌روز شدن را در پرونده افتخارات مرکز خود ثبت نمایند. بنابراین این سرمایه‌گذاری‌ها همواره متمرکز بر تجهیز برخی از مراکز آموزشی اعم از مدرسه و دانشگاه به آخرین دست‌آوردهای فناورانه بدون سرمایه‌گذاری مطلوب درباب فرهنگ‌سازی و توانمندسازی نیروی انسانی بوده که باید این ابزارها را به‌کار گیرد. اکنون کرونا به‌عنوان یک تغییر ساختارشکن به همگان ثابت کرد که فناوری نه صرفاً پدیده‌ای لوکس و فانتزی قابل انتخاب بلکه جزء جدایی‌ناپذیر و ضرورتی اجتناب‌ناپذیر در سیستم‌های آموزشی است.

به تبع تغییراتی که پس از شیوع COVID۱۹ در عرصۀ به‌کارگیری فناوری بوجود آمده و تغییر نگرشی که در این باب حاصل شده است، در نظام‌های آموزشی پساکرونا، رویکردهای آموزشی دستخوش تغییرات و تحولات اساسی خواهد شد. روش‌های آموزشی مبتنی بر فناوری پیش از کرونا در کشورهای توسعه یافته مورد اقبال مراکز و موسسات آموزشی واقع شده لیکن در نظام آموزشی ما تاکنون با استقبال چندانی مواجه نشده بودند و آنچه در این خصوص رخ داده محدود به مطالعات و تحقیقات دانشگاهی است. اکنون که به مدد کرونا، سد بکارگیری فناوری در آموزش در نقاط مختلف کشور شکسته شده است، انتظار می‌رود این شیوه‌های نوظهور بیش از پیش شناخته شده و جای خود را در نظام آموزشی ما بیابند.

هرچند می توان گفت تمام انواع آموزش در این دوران با توجه به شرایط مناطق کشور از نظر کرونا بکارگرفته شد، اما  در واقع چگونگی یادگیری در شرایط کرونایی کشور به وضعیت هر منطقه بستگی دارد. دانش‌آموزان در مناطق پرخطر از نظر شیوع ویروس کرونا آموزش را به صورت مجازی و مدرسه تلویزیونی دنبال می‌کنند اما دانش آموزان در مناطق روستایی و عشایری به دلیل نبود زیرساخت‌های فناوری و همچنین کم بودن شیوع کرونا آموزش را به واسطه دریافت بسته‌های یادگیری و آموزش حضوری دنبال می‌کنند.

البته امسال به دلیل انجام واکسیناسیون افراد شرایط به گونه‌ای متفاوت از سال گذشته پیش‌بینی شده است. براساس اعلام آموزش و پرورش قرار است مدارس به صورت آرام و تدریجی از آبان ماه به صورت حضوری و البته با حفظ سلامت دانش آموزان حضوری به فعالیت خود ادامه دهند.

همچنین اینکه دانش آموزان کلاس اولی با توجه به تصمیم مدیران و شورای مدارس حداقل یک روز در هفته به صورت حضوری جهت تعامل با معلم در مدرسه حاضر شوند.

مسوولان و کارشناسان آموزش و پرورش با توجه به تجربیات سال گذشته، به این نتیجه رسیده‌اند که نه تنها آموزش مجازی نمی‌تواند جایگزین آموزش حضوری باشد، بلکه تعطیلی مدارس آسیب‌های جسمانی، روحی، روانی و اجتماعی بسیاری را برای دانش آموزان ایجاد می‌کند.

بنابراین آموزش حضوری در اولویت وزارت آموزش و پرورش قرار گرفت، اما با توجه به واکسینه نبودن تمامی والدین و خطرات ناشی از کرونا برای سلامتی دانش‌آموزان، تصمیم گرفته شد تا آغاز سال تحصیلی برای دانش آموزان در مناطق شهری در شبکه شاد و آموزش دانش‌آموزان روستایی و عشایری به صورت بسته‌های حضوری و مدرسه تلویزیونی صورت گیرد.

مدرسه تلویزیونی که از همان روزهای اول تعطیلی مدارس کار خود را آغاز کرد، ‌اولین اقدام آموزش و پرورش برای جلوگیری از عقب ماندگی تحصیلی دانش آموزان در دوران کرونا بود. ایده مدرسه تلویزیونی در واقع از سال‌های گذشته برای تعطیلی‌های مکرر مدارس شهر تهران به دلیل آلودگی هوا مطرح شد، اما این طرح در روزهای اولیه ورود کرونا به کشور در شبکه صدا و سیما محقق شد.

معاونت آموزش ابتدایی برای فعالیت مدرسه تلویزیونی در یک فراخوان از معلمان داوطلب درخواست همکاری کرد و در نهایت از میان معلمان داوطلب، برگزیدگان به فعالیت خود در مدرسه تلویزیونی ادامه دادند.

محمدرضا سیفی نماینده معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش در صدا و سیما  با بیان اینکه فراگیری تلویزیون برای آموزش مناسب است، افزود: مدرسه تلویزیونی در سال تحصیلی جدید حتی با گشایش مدارس و کلاس‌های حضوری دانش آموزان به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

سیفی گفت: ۱۵ ساعت آموزش شامل هشت برنامه درسی برای دوره ابتدایی و ۱۵ برنامه درسی برای دانش آموزان دوره متوسطه از مدرسه تلویزیونی پخش می‌شود.

وی یادآور شد: معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش طرح مدرسه تلویزیونی را سه سال پیش در زمان تعطیلی یک هفته‌ای مدارس به دلیل آلودگی هوا در نامه‌ای به مدیر شبکه آموزش سیما مطرح کرد اما پس از تعطیلی مدارس از اسفند سال ۹۸ و در دوران شیوع کرونا نقش تلویزیون و مدرسه تلویزیونی بسیار موثر و مهم شد، چرا که ۸۰ درصد مردم و شهروندان به تلویزیون دسترسی دارند.

نماینده معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش  در صدا و سیما با تاکید بر اینکه آموزش تلویزیونی گام بسیار بلندی در تحقق عدالت آموزشی است، گفت: دانش آموزان تا کنون در مناطق سخت گذر و لازم توجه از کیفیت آموزشی کلیشه‌ای برخوردار بودند و دروس آنها توسط سرباز معلم تدریس می‌شد، اما پس از مدرسه تلویزیونی از آموزش با کیفیتی‌تری برخوردار شدند.

سیفی یادآور شد: دانش آموزان به واسطه مدرسه تلویزیونی با روش معلمان با تجربه آشنا شدند که تا کنون به آن آشنایی نداشتند اما در میان تعاملی نبودن این آموزش از معضلات آن محسوب می‌شود که امیدواریم با قول دوسالانه مسوولان تلویزیون برای رفع خلاهای موجود، مشکل تعاملی شدن حل شود.

وی ادامه داد: قرار بود به واسطه ابزار موبایلی با عنوان هفت، امکان ارتباط همزمان دانش آموزان و معلم با پخش تلویزیونی ایجاد شود که معلم بتواند به این واسطه به صورت زنده به سوالات دانش آموزان پاسخ دهد.

ساده سازی مفاهیم با وسایل کمک آموزشی و بازی

رابط معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش با صدا و سیما با بیان اینکه امسال در برنامه تلویزیونی تغییراتی ایجاد می شود، توضیح داد: سال گذشته یک شخصیت عروسکی ساعت ۱۰ و ۳۰ دقیقه صبح برای آموزش دوره ابتدایی روی آنتن می رفت، امسال به دلیل فشردگی کنداکتور شخصیت عروسکی از برنامه حذف شده است.

سیفی تصریح کرد: اما همچنان بازی دربرنامه‌ آموزشی دانش‌آموزان وجود دارد، معلم  به عنوان مروج علم باید دروس را ساده سازی کند تا مفاهیم برای دانش آموزان قابل فهم شود، تصمیم گرفته شد که معلمین برای ساده سازی دروس از انواع بازی و وسایل کمک آموزشی بهره مند شوند.

وی همچنین گفت: امسال آموزش درس هدیه‌های آسمانی از شبکه قرآن پخش می شود، همچنین  درس فارسی و ریاضی برای ناشنوایان روزهای جمعه پخش می‌شد که امسال به دلیل تغییر و فشار برنامه کنداکتور شبکه آموزش این برنامه را حذف کرده است.

وی ادامه داد: برای پخش دوباره این برنامه سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور باید وارد گود شده و درخواستی برای پخش مجدد آموزش ناشنوایان داشته باشد.

معرفی ۵۵ معلم به صدا و سیما

مدیرکل دفتر توسعه عدالت آموزشی و آموزش عشایر وزارت آموزش و پرورش اظهار داشت: همچنین حدود ۵۵ معلم برای تدریس کتاب‌های دوره ابتدایی امسال به تلویزیون معرفی شدند که از این میان ۴۵ نفر انتخاب شدند.

سیفی خاطرنشان کرد: شبکه تلویزیونی امید در ۲ سال گذشته، برنامه‌های آموزشی شبکه‌های دیگر را بازپخش می‌کرد اما امسال در کنار شبکه‌های آموزش و قرآن قرار می گیرد که این موضوع خوبی است.

مدرسه تلویزیونی ایران از اسفند ماه سال ۹۸ بلافاصله پس از تعطیلی مدارس به دلیل شیوع ویروس کرونا کار خود را آغاز کرد. هرچند که به دلیل تعاملی نبودن این نوع آموزش نتوانست پاسخگوی نیازهای آموزشی دانش‌آموزان باشد، اما با توجه به همگانی بودن دسترسی به تلویزیون، توجه دانش آموزان در مناطق روستایی و عشایر را به خود جلب کرد.

قابلیت‌های مدرسه شاد

هرچند که مدرسه تلویزیونی برای دانش آموزان بویژه در مناطق عشایر و روستایی امکان بهره‌مندی از روش‌های مختلف تدریس را فراهم می‌کند اما  با توجه به تعاملی نبودن و همچنین کمبود زمان پخش برنامه برای هر پایه تحصیلی به تنهایی نتوانست پاسخگوی دانش آموزان باشد، از این رو در فروردین ماه سال ۹۹ شبکه شاد راه‌اندازی شد.

شبکه شاد نیز مانند هر اقدام تازه در وهله اول با مشکلات زیرساختی همراه بود اما به تدریج با بروزرسانی این شبکه قابلیت‌های بسیاری برای فعالیت‌های آموزشی دانش آموزان در فضایی ایمن مهیا شد.

علی باقرزاده رییس مرکز هماهنگی حوزه وزارتی آموزش و پرورش افزود: شبکه شاد در سال اول به تشکیل کلاس و گروه های رسمی محدود شد اما در سال بعد امکان حضور و غیاب دانش آموزان، سرویس های اجرای آزمون، امکان پخش و ارسال پیام تصویری نیز با این اپلیکیش به قابلیت های این شبکه افزوده شد.

رییس مرکز هماهنگی حوزه وزارتی آموزش و پرورش عنوان کرد: میانگین فعالیت ماهانه شاد حدود ۱۸ میلیون و ۱۰۵ هزار نفر، فعالیت هفتگی ۱۳ میلیون و ۳۲۹ هزار نفر و فعالیت روزانه ۱۰ میلیون و ۲۳۷ هزار نفر ثبت شده است.

رییس مرکز هماهنگی حوزه وزارتی آموزش و پرورش با بیان اینکه شبکه شاد رکورد فعالیت ۲ میلیون ۲۰۰ هزار نفر را شکسته است، گفت: این شبکه علاوه بر اینکه روزانه هزاران پخش زنده دارد، ۴۰۳ گیگ بالاترین ثبت را نیز داشته  است، شاد از حیث فراگیری یک اپلیکیشن بزرگ در کشور محسوب می شود.

باقرزاده ادامه  داد: حدود ۹۹.۸ درصد مدیران مدارس یعنی ۱۱۶ هزار نفر در این شبکه احراز هویت شدند، همچنین ۹۸ درصد معلم و  ۱۲ میلیون و ۷۹۳ هزار دانش‌آموز نیز احراز شدند که معادل ۸۳ درصد جمعیت دانش‌آموزان می شود.

وی با تاکید بر اینکه در طول یک سال گذشته حدود ۴۷ میلیارد و ۷۷۸ پیام در شاد مبادله شده است، عنوان کرد: هر نفر ۴ هزار پیام در این شبکه ارسال  کرده  است.

باقرزاده افزود: «پلتفرم آموزشی شاد» به منظور اختصاصی کردن امکانات برای مدیران، معلمان و دانش آموزان، نیازمند دریافت اطلاعات از سامانه وزارت آموزش و پرورش است.

وی ادامه داد: برای این کار ابتدا باید دانش آموزان، در مدرسه واقعی ثبت نام شوند، کلاس بندی صورت گیرد و معلم هر کلاس و هر عنوان درسی، مشخص شود و این اطلاعات پس از ثبت در سیستم های یکپارچه از طریق کد، به پلتفرم شاد، منتقل شود.

رییس مرکز هماهنگی حوزه وزارتی آموزش و پرورش گفت: هر کاربر در ابتدای ورود به شبکه شاد، احراز هویت می شود؛ یعنی اطلاعات کاربر، با اطلاعاتی که قبلاً در سامانه وزارت آموزش و پرورش در سطح مدارس و مناطق ضبط شده، کنترل و در جایگاه مناسب در شبکه شاد قرار می گیرد.

وی خاطرنشان کرد: تا کنون اطلاعات قریب به ۱۴ میلیون و ۷۰۰ هزار دانش آموز ثبت نام شده، به شاد منتقل شده است، اما اگر دانش آموزی به هر دلیلی هنوز ثبت نام نشده باشد، در شاد احراز هویت نخواهد شد. همچنین، معلمانی که به تازگی به استخدام آموزش و پرورش در آمده اند یا مدیرانی که محل خدمت آن ها از مهر امسال تغییر کرده است، تا زمانی که اطلاعاتشان در سامانه های «سیدا» نهایی نشده باشد، در شاد احراز هویت نمی شوند.

باقرزاده تصریح کرد: در نسخه جدید امکانی برای تمام مدیران و معلمان فراهم شده که می توانند به تعداد مورد نیاز کلاس تشکیل داده و دانش آموزان خود را اضافه کنند.

پروتکل‌های مدارس عشایری

در نهایت امسال و همچنین سال گذشته آموزش دانش آموزان مناطق عشایری و برخی مناطق روستایی بواسطه آموزش حضوری و بسته‌های یادگیری تداوم یافت.

در مناطق روستایی و عشایری زیرساخت‌های مناسبی برای استفاده دانش آموزان از فضای مجازی مجازی وجود ندارد، همچنین اینکه به گفته مسوولان آموزش و پرورش موردی از ابتلا به کرونا در میان دانش آموزان عشایر دیده نشده است.

محمد رضا سیفی مدیرکل دفتر توسعه عدالت آموزشی و آموزش عشایر وزارت آموزش و پرورش در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا گفت: دانش‌آموزان عشایری آسیب‌های بسیاری از تعطیلی مدارس دیده‌اند بنابراین مدارس ثابت عشایری با تراکم جمعیتی حداکثر ۱۵ دانش‌آموز از مهر ماه به صورت حضوری بازگشایی می‌شود.

وی درباره طراحی شیوه‌های بازگشایی مدارس در مناطق عشایری کشور افزود: دانش‌آموزان عشایری در بیش از ۶ هزار مدرسه ثابت، نیمه سیار و سیار تحصیل می کنند و قرار است که کلاس‌ها تا جایی که امکان دارد، به صورت حضوری برگزار شود.