آسیب‌های کم خونی در کودکان/ از اختلالات ذهنی تا عفونت‌های مکرر

وی با اشاره به اینکه تقریباً ۴۰ درصد جمعیت جهان مبتلا به کمبود آهن هستند افزود: این نوع آنمی یا کم خونی با تولید گلبول‌های قرمز کوچک و کاهش سطح هموگلوبین در گردش شناخته می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، علل اصلی ایجاد کننده کمبود آهن در بدن را مورد توجه قرار داد و گفت: دلایل متعددی می‌تواند منجر به کم خونی فقر آهن شوند که از جمله آن می‌توان به دریافت ناکافی آهن از طریق رژیم غذایی نامناسب، جذب ناکافی آهن ناشی از اسهال، کاهش ترشح اسید معده، بیماری‌های روده‌ای از جمله سلیاک (حساسیت پرزهای روده به پروتیین گندم، جو و چاودار که باعث سو جذب می‌شود) و گاستریت آتروفیک (التهاب معده که باعث تحلیل رفتن سلول‌های ترشح کننده اسید معده می‌شود)، گاستروکتومی (برداشتن معده از طریق جراحی) کلی یا جزئی، تداخل دارو اشاره کرد.

وی افزایش نیازمندی‌های آهن برای افزایش حجم خون در دوران رشد (شیرخواری، کودکی و نوجوانی) و دوران بارداری، افزایش میزان دفع آهن در اثر خونریزی‌های زیاد قاعدگی، خونریزی از زخم، واریس‌های مری، کولیت اولسراتیو (التهاب روده بزرگ که همراه با زخم باشد)، کرم‌های انگلی یا بیماری‌های بدخیم و اختلال در رهاسازی آهن از ذخایر آهن به داخل خون و نقصان در استفاده از آهن در اثر التهاب مزمن یا سایر اختلالات مزمنبه جز موارد استثنا، کم خونی فقر آهن در مردان (در نتیجه خونریزی زیاد) را از دیگر عمل بروز فقر آهن دانست.

به گفته این استاد دانشگاه، خونریزی‌های خیلی زیاد قاعدگی، می‌تواند باعث کم خونی فقر آهن در زنان شوند که متأسفانه در بیشتر موراد خانم‌ها از تأثیر این خونریزی آگاه نیستند.

وی به علامت‌های این بیماری اشاره کرد و توضیح داد: از آنجا که کم خونی آخرین تظاهر کمبود مزمن و طولانی مدت آهن است، علائم زود هنگام دیگری نشان دهنده اختلال در کارکرد سیستم‌های مختلف بدن است به عنوان مثال، کاهش توان کار و تحمل ورزش انعکاس دهنده ی عملکرد ناکافی ماهیچه هاست.

سهراب افزود: تظاهرات عصبی کم خونی شامل تغییرات رفتاری مثل خستگی، بی اشتهایی، پیکا (تمایل به مصرف مواد غیر خوراکی مانند گچ و خاک و …) و ویار خصوصاً یخ خوری است.

به گفته وی، تکامل غیرطبیعی ذهنی در کودکان حکایت از وجود کمبود آهن است به این شکل که قبل از اینکه کم خونی آشکارا پیشرفت کند، از علامت‌های کمبود اولیه آهن کاهش قدرت ایمنی و بروز عفونت‌های مکرر است.

سهراب با بیان اینکه با پیشرفت کم خونی فقر آهن، اشکال در ساختمان و عملکرد بافت‌های پوششی مخصوصاً زبان، ناخن‌ها، دهان و معده بروز می‌کند عنوان کرد: ممکن است در برخی موارد پوست زرد کم رنگ شود و درون پلک پایین به جای قرمز صورتی شود همچنین تغییرات دهانی نیز شامل تحلیل رفتن نوک زبان، سوختگی، قرمزی و در موارد شدید ظاهر زبان براق، کاملاً مسطح و مومی، التهاب گوشه‌های دهان و اشکال در بلع نیز ممکن است رخ دهد.

این متخصص تغذیه و رژیم درمانی ادامه داد: نازکی و صاف شدن سطح ناخن‌ها که در نهایت منجر به ناخن‌های قاشقی شکل می‌شود نشانه کم خونی فقر آهن پیشرونده و درمان نشده است که منجر به تغییرات قلبی عروقی و تنفسی می‌شود که در نهایت ممکن است حتی منجر به نارسایی قلبی نیز شود.

وی در ارتباط با راهکارهای اصلی برای درمان‌های مؤثر کم خونی افزود: درمان باید اصولاً بر مبنای بیماری یا علت اصلی که منجر به کم خونی شده است متمرکز شود که اغلب موارد تشخیص آن مشکل است.

سهراب ادامه داد: هدف اصلی درمان کم خونی فقر آهن، تجدید ذخایر آهن در بدن است ولی درمان اصلی کم خونی فقر آهن، تجویز خوراکی آهن به شکل فروس (آهن دو ظرفیتی که جذب بهتری دارد) است.

وی ادامه داد: اگرچه بدن هر دو شکل آهن (فریک سه ظرفیتی و فروس) را مصرف می‌کند، اما شکل فروس در روده بهتر جذب می‌شود، آهن در دستگاه گوارش تحت تأثیر موادی مانند فیتات (در نان‌های سبوس دار که خوب تخمیر نشده اند می‌تواند مانع جذب آهن شود) واگزالات (در گروه سبزی‌ها وجود دارد)، فسفات و کلسیم (عناصر دو ظرفیتی مهار کننده‌های جذب آهن) قرار می‌گیرد و بدین شکل، جذب آن از روده کاهش می‌یابد.

وی تاکید کرد: نکته دیگر در دریافت مکمل آهن این است که آهن با معده خالی بهتر جذب می‌شود، اما در این صورت ممکن است باعث تحریک معده نیز شود.

سهراب با اشاره به اینکه عوارض جانبی گوارشی مصرف داروها شامل تهوع، ناراحتی و درد شکم، احساس کشیدگی در ناحیه شکم، سوزش سر دل، اسهال یا یبوست گفت: در صورت بروز این عوارض، توصیه می‌شود که به جای مصرف آهن با معده خالی، با وعده غذایی مصرف شود، اما باید بدانید این کار قابلیت جذب آهن را کاهش می‌دهد.

وی ادامه داد: معمولاً برای درمان کمبود آهن، توصیه می‌شود مکمل آهن خوراکی به مدت ۳ ماه روزانه مصرف شود ضمن این که اسید آسکوربیک یا ویتامین Cمی تواند باعث افزایش جذب آهن شود.

سهراب، منابع عمده ویتامین گروه cرا میوه‌ها و سبزیجاتی مانند آلو، خربزه، ریواس، انبه، گلابی، طالبی، گل کلم، آب پرتقال، لیمو شیرین، سبزی‌ها، لیمو ترش، سیب و آناناس ذکر کرد و ادامه داد: معمولاً ۲ تا ۳ روز پس از تجویز مکمل آهن، افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون دیده می‌شود، اما افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن، ممکن است بهبود عینی در خلق و خو و اشتها را زودتر گزارش دهند.

وی توصیه کرد: مصرف مکمل آهن حتی در صورت رسیدن هموگلوبین به سطوح نرمال، به منظور اشباع ذخایر آهن در بدن به مدت ۴ تا ۵ ماه ادامه یابد و در صورتی که کم خونی با مکمل یاری آهن اصلاح نشود، پزشک می‌تواند از آهن بصورت تزریقی (آهن دکستران وریدی) برای جبران کم خونی و اشباع ذخایر بدن استفاده کند. با تجویز وریدی آهن، اشباع ذخایر آهن سریع‌تر اتفاق می‌افتد.

این متخصص تغذیه و رژیم درمانی خاطرنشان کرد: علاوه بر دریافت مکمل، دریافت منابع غذایی غنی از آهن توصیه می‌شود؛ جگر، کلیه، گوشت قرمز، میوه‌های خشک، نخود و لوبیاهای خشک، آجیل، سبزیجات برگ سبز، نان و غلات کامل غنی شده، غلات صبحانه در ردیف غذاهایی هستند که بیشترین محتوای آهن را دارند. وی افزود: بطور کلی آهن از نوع هِم که در گوشت، ماهی و ماکیان وجود دارد بهتر از آهن غیرهِم که عمدتاً در تخم مرغ، غلات، سبزیجات و میوه‌ها وجود دارد، جذب می‌شود.

وی با بیان این که مهارکننده‌های جذب آهن ترکیباتی مانند کربنات، اگزالات، فسفات و فیتات (موجود در نان‌های تخمیر نشده، غلات تصفیه نشده و لوبیای سویا) هستند تاکید کرد: فاکتورهای موجود در فیبر سبزیجات ممکن است جذب آهن غیرهم را مهار کنند به شکلی که چای و قهوه در صورت مصرف همراه وعده غذایی، می‌توانند جذب آهن به ویژه آهن غیرهِم را تا ۵۰ درصد کاهش دهند. آهن موجود در زرده تخم مرغ نیز جذب کمی دارد.

این استاد دانشگاه ضمن هشدار نسبت به مصرف بی رویه مکمل آهن توصیه کرد: مصرف بدون توجه به نتایج آزمایش خون می‌تواند باعث افزایش ذخایر آهن (فریتین) شود که می‌تواند منجر به افزایش التهاب در بدن شود همچنین، اضافه دریافت آهن می‌تواند روند واکنش‌های اکسیداتیو را که زمینه ساز سرطان هستند را نیز تسریع کند.

وی با بیان اینکه برخی داروها از جمله آنتی اسیدها جذب آهن را کاهش می‌دهند ادامه داد: قرص آهن می‌تواند در اثر برخی داروها مانند آنتی بیوتیک های تتراسایکلین، پنی سیلامین و سیپرو فلوکساسین و داروهای ضد پارکینسون، متیل دوپا، لودوپا را کاهش دهند ضمن این که بین مصرف مکمل آهن با این داروها ۲ ساعت فاصله بگذارید.