کروناویروس یک ویروس نوپدید است که در دوسال گذشته بر زندگی بسیاری از مردم دنیا تاثیر منفی گذاشته و نگرانی‌های زیادی به‌وجود آورده است. یکی از نگرانی‌هایی که در خصوص این ویروس وجود دارد تاثیر آن بر باروری است، در این خبر به بررسی تاثیر این ویروس بر سیستم باروری مردان می‌پردازیم.
نرگس درودیان، خبرگزاری دانا، سرویس سلامت و سبک زندگی؛ در ماه‌های اخیر و پس از گذشت حدود دو سال از همه‌گیری کرونا، مطالب مختلفی درباره عوارض ابتلا به کووید-۱۹ منتشر شده و یکی از موضوعات مهم آن کاهش قدرت باروری در افراد مبتلا به ویروس کرونا بوده است. در این مطلب ما به دنبال پاسخ به این سوال هستیم.
تاثیر کرونا بر عادت ماهانه و سلامت باروری زنان
عضو هیات علمی مرکز درمان ناباروری ابن سینا می گوید یک نکته مهم در دوره کرونا برای خانم‌ها این بود که نگران بودند اگر در این دوره باردار شوند و در حین بارداری به کرونا مبتلا شوند چه اتفاقی می‌افتد؟ یا آنهایی که ناباروری داشتند و به دنبال درمان بودند نیز نگران بودند اگر در حین پروسه درمان به کرونا مبتلا شوند چه اتفاقی می‌افتد؟ کرونا یک بیماری جدید است و تجربه کل دنیا از آن کمتر از دو سال است و نمی‌توان مستندات چندان محکمی درباره آن به کار گرفت.
آتوسا کریمی با تاکید بر لزوم دوری از استرس و اضطراب برای خانم‌ها در دوران پاندمی کووید۱۹، اظهار کرد: زوج‌هایی که ناباروری دارند همچنان باید به متخصصان مراجعه کنند تا علت نازایی مشخص شود. گاهی اوقات علت‌ها به آسانی برطرف می‌شوند اما گاهی اوقات برخی علل باید با عجله انجام شود، مثلا خانمی که ذخیره تخمدانش کاهش یافته است اگر اقدام به بارداری را به تاخیر اندازد دیگر نمی‌تواند از تخمدان‌های خودش استفاده کند و باید حتما به سرعت درمان شود یا خانمی که به بیماری مانند سرطان مبتلا است و لازم است شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی شود باید تست بارداری انجام دهد و جنین یا تخمک‌های او را فریز کرد تا پس از درمان سرطان اقدام به انتقال جنین‌هایش کند.
این عضو هیات علمی پژوهشگاه و مرکز درمان ناباروری ابن سینا، با تاکید بر لزوم درمان به موقع نازایی، تصریح کرد: با آغاز درمان مشخص می‌شود زوج نابارور چقدر زمان دارند که این موضوع وابسته به سن خانم، شرایط آزمایش‌های هورمونی، سایز تخمدان‌ها و... است.
وی افزود: برخی زوجین نیز از ترس کرونا اقدام به باروری نکردند و اکنون با گذشت حدود دو سال از شیوع کرونا توصیه می‌کنیم زوجینی که در سنین باروری هستند حتما واکسن کرونا تزریق کنند. یک ماه پس از تزریق دوز دوم واکسن می‌توانند اقدام به بارداری کنند. طبیعتا کسی که واکسن زده است و سطح ایمنی بدنش افزایش یافته است باید پروتکل‌های بهداشتی را طبق آنچه که وزارت بهداشت اعلام می‌کند، رعایت کند. کسی که ایمنی دارد دیگر احتمال ابتلا به کرونا در او کاهش می‌یابد؛ البته این موضوع هم وابسته به میزان رعایت خود فرد و شرایط بیماری در کشور دارد. توصیه فعلی ما به خانم‌هایی که می‌خواهند اقدام به درمان ناباروری کنند این است که هرچه زودتر هر دو دوز واکسن را تزریق کنند و سپس با مراجعه به پزشک برای ادامه سیکل درمانی اقدام کنند.
این متخصص زنان و زایمان درباره تزریق واکسن کرونا و آنفلوآنزا، بیان کرد: توصیه کتابی این است که واکسن آنفلوآنزا در شروع ماه‌های سرد سال از شهریور و مهر تا اوایل آبان تزریق شود. در مورد واکسن کرونا هم اعلام شده است که تا هفته سیزدهم بارداری تزریق نشود و بعد از هفته ۱۳ پروتکل وزارت بهداشت تاکید بر تزریق واکسن کرونا دارد؛ زیرا خطر ابتلا به کرونا برای خانم باردار بسیار بیشتر از خطر تزریق واکسن برای او است. نوع واکسنی که خانم‌های باردار می‌توانند تزریق کنند واکسن سینوفارم است چون ویروس کشته شده است.
کریمی درباره تاثیر ابتلا به کرونا بر عادت ماهانه خانم‌ها، بیان کرد: کرونا بیماری جدید است و هیچ مستندات علمی یقین یافته در هیچ حیطه‌ای برای آن وجود ندارد. البته در بیمارانم چه کسانی که به کرونا مبتلا شدند و چه کسانی که واکسن کرونا تزریق کردند تا حدود دو ماه بعد تغییراتی در خونریزی عادت ماهانه خود گزارش دادند اما اینکه این آمار چقدر گسترده است زمانی مشخص می‌شود که تعداد گزارشات این چنینی در کل کشور ثبت شود تا بتوان به آمار مشخصی رسید، اما گزارشات پراکنده از تغییر در عادت ماهانه در بین بیمارانم شنیده‌ام. این گزارشات نیز توجیه دارد زیرا کرونا می‌تواند بر ارگان‌های مختلف اثرگذار باشد؛ مثلا برخی مبتلایان کرونا دچار مشکلات کبدی شدند، دچار کم خونی شدند و یا قند خونشان دچار مشکلاتی شد و با این مثال‌ها می‌توان متوجه شد که کرونا می‌تواند بر سیستم گردش خون، مغز و اعصاب و تنظیم هورمون‌ها هم اثرگذار باشد. حالت تب و لرز ناشی از کرونا و همچنین استرس ناشی از ابتلا هم می‌تواند بر چرخه خونریزی عادت ماهانه اثرگذار باشد زیرا استرس تاثیر زیادی بر عادت ماهانه دارد.
وی افزود: در برخی از بیماران و مراجعینم که واکسن کرونا دریافت کردند نیز تغییراتی در سیکل عادت ماهانه مشاهده کردم که توصیه من به آنها و سایر خانم‌هایی که دچار این اتفاق می‌شوند این است که تا حدود دو ماه صبر کنند اما اگر این تغییر در چرخه عادت ماهانه ادامه دار شد به یک متخصص زنان مراجعه کنند.
وی درباره تاثیر ابتلا به کرونا بر کاهش قدرت باروری خانم‌ها، اظهار کرد: تا به حال مستندات قطعی وجود نداشته است. در تحقیقات اندکی که داشتیم تفاوت خاصی مشاهده نکردیم ولی نمونه‌ها به حد نصاب نرسید و نیاز به تحقیقات گسترده تر است اما تا کنون تغییری در قدرت باروری احساس نکردیم.
آیا کرونا باعث کاهش قدرت باروری آقایان می‌شود؟
دکتر بهرنگ آبادپور، جراح و متخصص اورولوژی و ناباروری مردان و عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا برای پاسخ به این پرسش‌ها در ابتدا یادآور شد: باید توجه داشت که کل زمانی که بشر با این ویروس مواجه شده، کمتر از دو سال است و بنابراین، دانش امروز ما مبتنی بر مطالعات انجام‌شده در همین مدت محدود است و نمی‌توان درباره عوارض و آثار طولانی‌مدت این بیماری اظهار نظر کرد.
دکتر آبادپور با اشاره به شباهت‌های ویروس کرونای جدید با سارس گفت: در سال ۲۰۰۲ جهان شاهد اپیدمی بیماری سارس یا بیماری فوق حاد ریوی در بزرگسالان بود که کروناویروس جدید از نظر ظاهری، ساختاری و چرخه تکثیر شباهت بسیاری به ویروس‌سازی دارد. البته چند تفاوت مهم نیز دارد؛ کروناویروس نسبت به سارس، گستردگی بیشتری دارد، میزان کشندگی آن کمتر است و مدت طولانی‌تری در بدن می‌ماند. اما توجه به شباهت‌های این دو ویروس در مطالعات محققان بسیار مهم و راهگشا بوده است.
این متخصص اورولوژی درباره خاستگاه پرسش مربوط به ارتباط ابتلا به کووید-۱۹ و کاهش قدرت باروری مردان، توضیح داد: نخستین دلیل برای طرح این دغدغه، شباهت بیماری کووید-۱۹ به سارس و ساختار مشابه این دو ویروس بود. از آنجا که در مبتلایان به سارس شواهدی از اختلالات تولیدمثلی دیده شده بود، محققان به این وجه از بیماری کووید-۱۹ نیز توجه کردند و مطالعات در این زمینه آغاز شد. دلیل دیگر برای طرح این پرسش این بود که بشر از دیرباز با ویروس‌ها سر و کار داشته و بیماری‌های ویروسی متعددی مانند، اوریون، هپاتیت سی، تبخال تناسلی، زگیل تناسلی، ابولا و ... بر سیستم تولیدمثل اثرگذار بوده‌اند. بنابراین، آثار تولیدمثلی ویروس کرونای جدید نیز مورد مطالعه قرار گرفت.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا در ادامه افزود: دلیل دیگری که پژوهش درباره آثار تولیدمثلی ابتلا به کووید-۱۹ را ضرورت می‌بخشید این بود که اگرچه تظاهر اصلی و شدید بیماری کاهش سطح اشباع اکسیژن شریانی و درگیری گسترده ریه است، اما بررسی مبتلایان نشان داده که دیگر ارگان‌ها و سیستم‌های بدن، مانند قلب، دستگاه گوارش و سیستم عصبی نیز درگیر شده‌اند و بنابراین، این فرضیه مطرح شد که ابتلا به کووید-۱۹ می‌تواند سیستم تولید مثل را نیز درگیر کند. افزون بر این دلایل، نحوه تولیدمثل و تکثیر این ویروس نیز از دلایل توجه به عوارض تولیدمثلی آن بود. ویروس برای تکثیر نیاز دارد که وارد سلول زنده شود. وقتی وارد آن شد با کپی کردن اطلاعات ژنتیکی و ساختاری سلول، شروع به تکثیر می‌کند و پس از متلاشی کردن سیستوپلاسم سلول، آزاد می‌شود و با درگیر کردن دیگر سلول‌ها تکثیر می‌شود. این فرایند مستلزم وجود رسپتورها یا گیرنده‌های خاصی در سلول است که رسپتور خاص این ویروس یعنی 2ACE در سلول‌های تنفسی و ریه بسیار دیده می‌شود و به همین دلیل عارضه اصلی و جدی بیماری درگیری گسترده ریوی است. اما این رسپتورها منحصراً در سلول‌های تنفسی وجود ندارند، بلکه در سلول‌های قلب، روده، کلیه، سیستم عصبی و همچنین بیضه نیز وجود دارند. بنابراین، این ویروس می‌تواند بافت بیضه را نیز درگیر کند.
دکتر آبادپور سپس خاطرنشان کرد: توجه به این نکته ضروری است که آسیب به سیستم تولیدمثل لزوماً نتیجه تهاجم مستقیم ویروس به بافت بیضه نیست. اگرچه مهم است که ببینیم آیا ویروس در مایع منی هم دیده می‌شود یا خیر، اما برای آسیب‌زایی لازم نیست ویروس مستقیماً در سلول‌های اندام‌های تولیدمثلی حضور داشته باشد. تهاجم مستقیم ویروس به سیستم تناسلی یکی از سازوکارهای آسیب‌زایی آن است و سازوکارهای دیگری نیز وجود دارد.
وی با اشاره به تأثیر ویروس بر سیستم ایمنی بدن، توضیح داد: یکی از سازوکارهای آسیب‌زایی ویروس، فعال شدن بیش از حد سیستم ایمنی یا در اصطلاح سایتوکان استورم است. در واقع سیستم ایمنی بدن برای مقابله با ویروس به‌طور سیل‌آسا فاکتورهای ایمنی را ترشح می‌کند و در این وضعیت، سیستم ایمنی نه فقط به ویروس، بلکه به سلول‌های بدن نیز آسیب می‌زند و التهاب شدیدی در بدن ایجاد می‌کند و همین امر می‌تواند موجب اختلالات باروری شود.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا سازوکار دیگر آسیب‌زایی غیرمستقیم ویروس را شکسته شدن سد خونی-بیضه‌ای دانست و گفت: به‌طور طبیعی سلول‌های بیضه از سلول‌های سیستم ایمنی و سیستم خونی بدن جدا هستند تا سیستم ایمنی آنها را به عنوان عامل مهاجم شناسایی نکند. اگر این سد شکسته شود، می‌تواند باعث آسیب به سلول‌های دستگاه تناسلی شود. عواملی مثل بالابودن مداوم حرارت بیضه‌ها می‌تواند باعث شکسته شدن سد خونی بیضه‌ای شود. وقتی یکی از عارضه‌های کووید-۱۹ تب است، بنابراین طبیعی است که این تب و افزایش حرارت بدن می‌تواند باعث شکسته شدن این سد و آسیب به سلول‌های تولیدمثلی شود. البته شدت و مدت تب در میزان آسیب مؤثر است.
این متخصص اورولوژی با اشاره به افزایش مرگ سلولی به‌عنوان یکی دیگر از راه‌های غیرمستقیم آسیب‌زایی کرونا، بیان کرد: یکی از عوارض ابتلا به کووید-۱۹ افزایش مرگ سلولی است. به‌طور طبیعی سلول‌های سالخورده بدن می‌میرند و سلول‌های جوان جایگزین آنها می‌شوند، اما ابتلا به این ویروس روند مرگ سلولی را شتاب می‌دهد، بی‌آنکه امکان جایگزینی برای این سلول‌ها وجود داشته باشد. به همین دلیل، به‌تدریج لوله های ریز تولید و انتقال اسپرم نازک می‌شوند و غشای سلولی آنها تحلیل می‌رود.
دکتر آبادپور سازوکار دیگر آسیب‌رسانی ویروس کرونا را ایجاد تغییرات در سطوح هورمونی دانست و گفت: در موارد متوسط و شدید بیماری، میزان تولید هورمون ال‌اچ (LH) افزایش و میزان هورمون تستوسترون کاهش می‌یابد. در واقع نسبت هورمون LH به هورمون تستوسترون کاهش می‌یابد. این تغییرات هورمونی باعث آسیب سلولی در بیضه‌ها می‌شود، البته خوشبختانه این آسیب موقت است و معمولاً پس از گذشت حدود سه ماه، این عوارض از بین می‌روند. همان‌طور که گفته شد، ابتلا به بیماری کووید-۱۹ می‌تواند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به سیستم تولیدمثل آسیب برساند، البته شدت و مدت بیماری در میزان آسیب بسیار تعیین‌کننده است. به نظر می‌رسد بخشی از این آسیب‌ها با گذشت زمان برگشت‌پذیر است، اما هنوز برای اظهارنظر درباره عوارض طولانی‌مدت این ویروس زود است.
این متخصص اورولوژی درباره آثار واکسن کرونا بر دستگاه تولیدمثل توضیح داد: واکسیناسیون مهم‌ترین و قوی‌ترین ابزار برای مقابله با ویروس کرونا است. خوشبختانه مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد که واکسن کرونا عارضه‌ای برای سیستم تولیدمثلی چه در خانم‌ها و چه در آقایان به دنبال ندارد. همچنین، واکسیناسیون خانم‌های باردار یا افرادی که قصد بارداری دارند، بسیار ضروری است، زیرا ابتلا به کووید-۱۹ در دوران بارداری می‌تواند باعث تشدید عوارض و تهدید حیات خانم باردار شود؛ بنابراین تمام خانم‌ها و آقایان می‌توانند بدون نگرانی از عوارض باروری، واکسن بزنند و انواع مختلف واکسن نیز از این نظر هیچ فرقی ندارند و هیچ‌یک از واکسن‌های موجود بر توان باروری فرد اثر منفی ندارد.
وی درباره واکسیناسیون افرادی که در سیکل درمان ناباروری قرار دارند، افزود: خانم‌ها و آقایانی که قصد درمان ناباروری و انجام آی وی اف دارند، بدون نگرانی می‌توانند واکسن بزنند. بر اساس مطالعات صورت‌گرفته دریافت واکسن کرونا نه بر سیستم تناسلی اثر منفی دارد و نه بر سیستم تولیدمثلی خانم. بنابراین، این عزیزان در هر مرحله‌ای از درمان می‌توانند واکسن بزنند. خانم‌هایی که در سیکل تحریک تخمک‌گذاری یا انتقال جنین قرار دارند نیز می‌توانند واکسن بزنند، زیرا مصرف داروهای هورمونی تداخلی با واکسن کرونا ندارد. البته از آنجا که ممکن است واکسن کرونا برخی عوارض خفیف مثل سردرد، بدن‌درد و ضعف ایجاد کند و این علائم با عوارض عمل اشتباه گرفته شود، به خانم‌هایی که عمل پانکچر در پیش دارند یا آقایانی که عمل تسه در پیش دارند، توصیه می‌کنیم که حداقل سه روز قبل و سه روز بعد از عمل واکسن نزنند تا بتوانیم علائم بیمار را به درستی پایش کنیم.
دکتر آبادپور یادآور شد: واکسیناسیون کرونا تنها راه عبور از پاندمی و توقف زنجیره تکثیر و انتقال ویروس کرونا است. بنابراین، همه حتماً باید واکسن بزنند و به یاد داشته باشند که عوارض ابتلا به بیماری کووید-۱۹ بسیار بیشتر از هر عارضه احتمالی واکسن است، زیرا ابتلا به کووید-۱۹ می‌تواند موجب آسیب به سلول‌های دستگاه تناسلی شود، اما واکسن کرونا چنین عارضه‌ای ندارد. بنابراین، به‌طور خاص زوج‌هایی که قصد بارداری دارند، بهتر است پیش از اقدام به بارداری یا شروع درمان ناباروری واکسن بزنند.
