به گزارش خبرگزاری دانا به نقل از فارس، سیستم صوتی جیغ می‌کشد و برای بار چندم صدای سخنران که در قسمت زنانه پخش می‌شود قطع می‌شود. یکی از خانم‌ها دنبال مادر کودکی است که در پله‌ها بازی و سروصدا می‌کند. خانم مسنی که پادرد دارد پایین پله‌ها نشسته و می‌پرسد چرا صدا قطع شده و نگران است مراسم تمام شده باشد و همراهانش منتظر او باشند. پنکه سقفی توان خنک کردن اتاقی که در بالای مسجد به خانم‌ها اختصاص داده شده را ندارد و تنها خادم حاضر در محل در تلاش است تا همزمان که برای وصل شدن مجدد سیستم صوتی پیگیری می‌کند، مادران کلافه از گرما و کودکانی که صدایشان در آن محیط با سقف کوتاه می‌پیچد را مدیریت کند. مدیریتی که چندان هم موفقیت آمیز نیست.
این فضا تصویر بسیاری از خانم‌ها از محیط مساجد و هیئت‌ها به خصوص در ایام محرم است. تصویری که دختران کوچک با بالا بردن پرده سمت آقایان و دیدن امکانات و بزرگی آن طرف مجلس در کودکی در ذهنشان نقش می‌بندد و هربار این سوال را از مادرشان می‌پرسند که چرا قسمت اقایان بزرگتر و خنکتر و منظم‌تر است.
کلیشه‌ای قدیمی از حضور زنان در مجالس مذهبی بین افراد و به خصوص مردان وجود دارد که تمام سروصدا و به هم ریختن نظم جلسه را به قسمت زنان مرتبط می‌دانند و درخواست دارند که در عین سکوت، کودکان را هم مدیریت کنند. درحالی که هیچوقت این سوال مطرح نشده است که زنان با چه دشواری‌هایی و در چه فضای فیزیکی در مجالس مذهبی و عزاداری شرکت می‌کنند و به طور پیش فرض اگر تمایل به برهم زدن نظم جلسات دارند چرا مایل هستند که در این دست مراسمات شرکت می‌کنند؟
دهه اول محرم و رونق گرفتن دوباره هیئت‌های عزاداری جای طرح این سوال و دغدغه را دوباره مطرح کرد که جایگاه زنان در عزاداری‌های محرم کجاست و آیا قرار است این قشر فقط در کنار مردان حضوری نصفه و نیمه داشته باشند یا عاملیت و لزوم حضورشان در عزای امام حسین (ع) به عنوان یک مسئولیت دینی و اجتماعی و همچنین نقش فرزندپرروی که برعهده دارند، واجب و ضروری است؟
درب قسمت زنانه کجاست؟
تقریبا همه با این پیش فرض اغلب مساجد که درب قسمت زنانه در پشت ساختمان یا کوچه‌ای پرت از درب اصلی است، اشنا هستیم. این درب معمولا به قسمتی زیرزمینی با محوطه کوچکی یا اتاقک بالای مساجد راه پیدا می‌کند که پله و مسیر صعب العبوری دارد. درحالی که زنان اغلب با کودکان خود در مسجد حاضر می‌شوند و در این بین برای خانم‌های باردار هم رفت و آمد چندبرابر سخت‌تر می‌شود. این قسمت مساجد به خاطر اینکه جزء قسمت اصلی به حساب نمی‌آیند اغلب از زیبایی‌های محراب و باقی تزئینات مسجد بی‌بهره هستند. گاهی حتی تهویه و سیستم گرمایش و سرمایش مناسبی در این محیط‌ها وجود ندارد و زنان وقتی از پشت سر در مکانی بالاتر از مردان قرار گرفته‌اند دید مناسبی به امام جماعت و سخنران ندارند؛ گاهی که حتی جلوی دید آن‌ها با پارچه نوشته و یا ایرانیت پوشانده می‌شود.
به گفته بسیاری از زنان که در محافل مذهبی مساجد شرکت می‌کنند علت عدم تمرکز زنان و ایجاد سروصدای گفتگو در بین آنان در حین سخنرانی مربوط به موضوع ندیدن سخنران و عدم ارتباط رودررو با اوست. البته برخی مساجد این مشکل را با نصب صفحه نمایش و پروژکتور در قسمت زنانه حل کرده اند، اما درحالی که این مساجد بسیار انگشت شمار هستند، این تنها بخشی از مشکلات زنان در ساختار مردانه مساجد است.
فیلمبرداری داریم!
آنچه گفته شد به هیئت‌های مذهبی و حتی هیئت‌های معروف در سطح شهر‌های بزرگ در ایام محرم نیز تسری پیدا کرده است. در یک قانون نانوشته در سرما و گرما قسمت سرپوشیده، حسینیه و یا چادر‌ها به مردان اختصاص داده می‌شود و برای زنان در بخشی دورتر موکت یا در صورت خوش‌اقبالی فرش انداخته می‌شود. یکی از هیئت‌های معروف تهران در محرم امسال بخش داخلی محل مراسم خود را که مشجر بود و تا حدی مانع آزار و اذیت گرما می‌شد به محل سرپوشیده مردان اضافه کرد و زنان را به کف خیابان‌های داغ بیرون محوطه در گرمای مردادماه حواله داد.
معمولا سیستم صوتی پیشرفته‌تر و جدیدتر برای شنیدن سخنرانی و روضه و سینه زنی به قسمت مردانه هیئت‌ها تعلق می‌گیرد و سیستم‌های صوتی سمت بانوان کهنه و با اشکالات فنی هستند. در صورت اعتراض اغلب پاسخ درستی از سمت متولیان هیئت‌ها برای این دست مطالبات داده نمی‌شود. اما هیئت‌هایی که توسط افراد جوانتر و آشناتر به این دست مشکلات اداره می‌شود در پاسخ به عدم اختصاص جایگاه مناسب برای زنان، از فیلمبرداری و پخش رسانه‌ای قسمت مردانه اسم می‌برند که باید مرتب‌تر و با امکانات بیشتر باشد. پاسخی که اگرچه برای هدف گفته شده صحیح به نظر می‌رسد، اما نمی‌تواند توجیه مناسبی برای کم کاری و بی توجهی به زنان در هیئت‌ها باشد. چرا که به عنوان مثال در بعضی از هیئت‌ها حتی در بحث پذیرایی نیز مردان در اولویت هستند و زنان ک همراه کودکان خود در مراسم حضور دارند گاهی باید ساعت‌های بیشتری منتظر رسیدن پذیرایی و غذایی که سرد شده باشند یا بشوند که پذیرایی به علت حضور بیشتران مردان تمام شده است.
هیئت‌هایی با محوریت و عاملیت زنان
برخی گردانندگان هیئت‌های مذهبی معتقدند که برای ساماندهی زنان در مراسم‌های عزاداری حتمال نیاز به ورود مردان است و زنان به تنهایی توان این کار را ندارند. اعمال سلیقه مردانه در این زمینه از علت‌هایی است که برعکس هدف اولیه کار ساماندهی زنان را با مشکل مواجه می‌کند. به عنوان مثال مردانی که ممکن است تصوری از حضور کودکان کنار مادران نداشته باشند و یا مواردی مثل بارداری زنان جهت عبور و مرور به مسجد را از یاد ببرند.
از طرف دیگر وجود معدود هیئت‌های زنانه دربرخی شهر‌ها مثل شهر‌های جنوبی و یا قم نشان دهنده این است که واگذاری امور بانوان در مراسم‌های عزاداری به خودشان، نتایج مثبتی دارد. در این هیئت‌ها از سخنران، روضه خوان، پذیرایی، تهیه امکانات و... همگی به عهده زنان است و کار در شکل بزرگتری از روضه‌های خانگی سالهاست که با موفقیت برگزار می‌شود.
از نمونه‌های موفق این هیئت‌ها «حسینیه سادات اخوی» تهران است که قدمتی بیش از ۲۰۰ سال دارد. این تکیه که در خیایان مصطفی خمینی قرار دارد در واقع به عنوان جایگزینی برای تکیه کاملا مردانه بازارچه تهران معروف به «گذر رضاقلی خان» شکل گرفت. در تاریخ نوشته‌اند که با اعتراض زنان به نداشتن مکانی برای عزاداری، سادات اخوی‌ها خانه خود را وقف مجلس عزاداری بانوان کردند. اگرچه این روز‌ها در این حسینیه مردان هم حضور پیدا می‌کنند، اما برخلاف رسم باقی تکایا، زنان در وسط مجلس و دورتادور منبر و روضه‌خوان می‌نشینند و مردان در اطراف و ایوان‌های ساختمان.
رسم حسینیه سادات اخوی در واقع خرق عادتی بود که سنگ‌بنای آن در زمان ناصرالدین شاه و تکیه دولت گذاشته بود. جایی که یکی از راه‌های خروج زنان از اندرونی شرکت در مراسم‌های محرم و تکیه دولت بود. تکیه دولت جایی برای نمایش وجه اجتماعی شاه و نمایش ارتباط او با مردم بود و در این مکان حتی محل نشستن زنان در همان سکو‌های اطراف هم درجه‌بندی داشت و اینکه زن درباری یا عقدی شاه کجا بنشیند مشخص بود.
بازتعریف نقش زنان در عزاداری‌ها
در مقاله‌ای با عنوان «نقش زنان در بسط فرهنگ محرم» که توسط پژوهشگاه علوم فرهنگ انسانی منتشر شده است درباره حضور زنان در مراسمات محرم در زمان قاجار اینچنین گفته شده است: «شور زنان در عزاداری محرم تداعی کننده اعتقاداتی است که محور اصلی فکری آنان را تشکیل داده بود و برپایی و شرکت در این رسوم را لازمه عمل به آن می‌دانستند. زنان از کوچک‌ترین و کم اهمیت‌ترین اهرم‌ها برای توسعه و باشکوه ساختن مجالس حسینی استفاده می‌کردند ودر شرایط اضطرار هم از آن چشم پوشی نمی‌کردند، چون عزاداری را لازمه سعادت دنیا و آخرت می‌دانستند.
این مقاله همچنین در تعریف وضعیت زنان در ایام عزاداری و نقش جدیدی که جامعه در این ایام برای آن‌ها قائل بود می‌گوید: «زنان هنگام ظاهر شدن در اجتماع حق بالازدن روبنده‌های خود را نداشتند، زیرا قبح این عمل سبب برخورد اجتماع با آنان می‌شد، اما زمان برگزاری تعزیه برای اینکه راحت بتوانند به تماشای نمایش مورد علاقه خود بپردازند روبنده را بالا می‌زدند، بدون آنکه همچون مواقع عادی ترس از عکس العمل اطرافیان داشته باشند.»
پاسخی برای پرسش نسل جدید داریم؟
زنان مانند بقیه افراد جامعه نیاز دارند تا روح خود را در چشمه مراسمات مذهبی به خصوص در ایام محرم شستشو بدهند. این پاکی روح نیازمند وضعیتی باثبات است که در آن شرایط فیزیکی در کنار موقعیت معنوی یکجا به دست بیاید. از طرف دیگر مادران به عنوان متولیان اولیه تربیت فرزندان در انتقال تجربیات ماه محرم و مفهوم عزاداری بر سیدالشهدا (ع) به فرزندان خود نقش مهمی دارند.
دست کم گرفتن زنان در این مراسمات و اختصاص جایگاه دوم و چندم به آنان ماهیت و اصل حضور زنان را برای نسل جدید و پرسشگر امروز زیرسوال خواهد برد. هر دلزدگی و کناره گیری به خاطر رفتار اشتباه متولیان مراسمات مذهبی در ذهن کودک و نوجوانی بنشیبند، مقصر افرادی هستند که زحمت هموار کردن شرایط حضور زنان در این مراسمات را از آن‌ها دریغ کرده اند.
انتهای پیام/
