نگار خلیلی، پایگاه خبری دانا، سرویس سلامت و سبک زندگی، 23 آبان‌ماه مصادف با 14نوامبر به نام روز جهانی دیابت نامگذاری شده و هر سال با محوریت یک شعار برنامه‌های این مناسبت در دنیا دنبال می‌شود. شعار امسال «با آموزش دیابت از آینده خود محافظت کنیم» است؛ چراکه دیابت به‌عنوان یک بیماری خاموش امروزه سومین عامل مرگ‌ومیر انسان‌ها در دنیا ازجمله ایران است.
بیماری دیابت به دو نوع یک و دو تقسیم‌بندی می‌شود که دیابت نوع یک، وابسته به انسولین است که در سن زیر ۳۰ سال بروز می‌کند و عوارض آن در افراد ناگهانی و شدید است، اما اکثر افراد به دیابت نوع دو مبتلا می‌شوند و معمولاً افراد ۳۰ سال به بالا را درگیر خواهد کرد و عوارض آن نیز کمتر از دیابت نوع یک است. البته دیابت بارداری هم نوع دیگری از دیابت است؛ گاهی زنان باردار قند خونشان در دوران بارداری از حد نرمال بالاتر می‌رود و منجر به دیابت می‌شود.
علت دیابت نوع یک چیست؟
اگر به دیابت نوع یک مبتلا هستید باید بدانید که مشکلی در غده پانکراس وجود دارد. پانکراس همان لوزالمعده است. سوال این است که علت بیماری قند نوع یک چه ارتباطی با این غده دارد؟ برای پانکراس دو وظیفه اصلی تعریف می‌شود:
- کمک به هضم غذا که عملکرد برون‌ٰ‌ٰریز آن است.
- کمک به تنظیم قند خون بدن که عملکرد درون‌ریز آن است.
دو هورمون انسولین (Insulin) و گلوکاگون (Glucagon) توسط این غده ترشح می‌شوند. احتمالا با انسولین آشنا هستید و می‌دانید که این هورمون باعث کاهش قند خون می‌شود. هورمون دیگر یعنی گلوکاگون به افزایش سطح قند خون در بدن کمک می‌کند.
همین قدر اطلاعات کافی است تا به راحتی درک کنید که چرا یکی از مهمترین دلایل دیابت نوع ۱ به عملکرد نادرست غده پانکراس بازمی‌گردد.
اینطور به نظر می‌رسد که دیابت نوع یک، نوعی بیماری خود ایمنی است. یعنی بدن به طور اشتباه به خودش حمله می‌کند. در مرض قند نوع یک، سیستم ایمنی سلول‌های بتای لوزالمعده را مهاجم شناسایی کرده و آنها را از بین می‌برد. این سلول‌ها مسئول تولید انسولین هستند. حالا حدس بزنید چه اتفاقی می‌افتد؟ غده پانکراس دیگر قادر به تولید هورمون‌هایی مانند انسولین نخواهد بود. به همین دلیل دیابت نوع یک بروز می‌کند.
پزشکان بر این باور هستند که برخی افراد ژن‌های خاصی دارند که آن را از پدر یا مادر خود به ارث می‌برند. این ژن‌ها ریسک بروز این نوع مرض قند را در آنها افزایش می‌دهد. به همین دلیل یکی از مهمترین علل دیابت نوع یک، وراثت شناخته شده است. البته گاهی اوقات یک محرک محیطی مانند ویروس نیز منجر به این بیماری می‌شود. با این حال بروز این بیماری با سبک زندگی و رژیم غذایی ارتباطی ندارد.
ژنتیک و عوامل محیطی در ابتلاء به دیابت مؤثر است، بنابراین افراد علاوه بر نقش ژنتیک در ابتلاء به دیابت باید به عوامل محیطی از جمله تغذیه توجه ویژه داشته باشند، چاقی از دیگر عوامل مؤثر در ابتلاء به دیابت است، لازم است بدانیم نیمی از افرادی که در بزرگسالی به دیابت مبتلا می‌شوند، در دوران کودکی تغذیه صحیحی نداشته‌اند.
عوامل بروز دیابت چیست؟
علیرضا مهدوی، معاون دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت و مدیر برنامه کشوری دیابت می‌گوید: براساس آخرین مطالعات صورت گرفته در کشور 14.15درصد از جمعیت بالای 25سال کشور مبتلا به دیابت هستند؛ یعنی حدود 7میلیون نفر از جمعیت کشور. او مهمترین علت ابتلای افراد به دیابت را چاقی می‌داند و می‌گوید: «توسعه شهرنشینی، کم‌تحرکی، تغییر سبک زندگی و عادات غذایی مهمترین عوامل مؤثر در چاقی و به‌دنبال آن شیوع دیابت است؛ به‌خاطر همین سازمان بهداشت جهانی در برنامه بلندمدت خود توقف رشد چاقی و دیابت را در دستور کار قرار داده است؛ هرچند پاندمی کووید همه این محاسبات را به هم زد.»
به‌گفته او کووید-19 نقش بسزایی در افزایش آمار مبتلایان به دیابت در کشور داشت؛ به‌طوری‌که تا قبل از کرونا 10.8درصد از جمعیت بزرگسال ما مبتلا به دیابت بودند و در سال99، 14درصد از مردم مبتلا به این بیماری بودند؛ آن هم در سایه قرنطینه، کم‌تحرکی و تغذیه نامناسب و مراجعه نکردن به پزشک.
وی در برنامه کشوری دیابت، آموزش را مهمترین چالش در برابر این بیماری دانسته و می‌گوید: «در طول 18سال گذشته خوشبختانه اقدامات خوبی در راستای معرفی بیماری و ضرورت اطلاع افراد از این بیماری صورت گرفت؛ به‌خاطر همین شعار امسال روز جهانی دیابت «با آموزش دیابت، از آینده خود محافظت کنیم.» انتخاب شده تا با تمرکز بر این حوزه و تقویت بنیه علمی مردم، سرعت ابتلا به این بیماری را بکاهیم. امروز در دنیا نیمی از دیابتی‌ها از بیماری خود مطلع نیستند؛ این در حالی است که 75درصد از مبتلایان در ایران از بیماری خود آگاه هستند که این تنها در سایه آموزش‌ها محقق شده است.
دکتررجب، رئیس انجمن دیابت کشور اما نظری مخالف مدیربرنامه کشوری دیابت دارد و می‌گوید: سال‌های زیادی از فعالیت ما در انجمن دیابت کشور می‌گذرد، اما هنوز باید با تکرار همان پیشنهادهای حدودا 2دهه گذشته روز دیابت را پشت سربگذاریم و این حکایت از بی‌توجهی مردم و مسئولان وزارت بهداشت به این بیماری خاموش دارد؛ بیماری‌ای که سالانه بیش از 11درصد بودجه بهداشت ملی را می‌بلعد. به‌گفته رجب بی‌توجهی به پیشگیری از شیوع بیماری دیابت، هم موجب افزایش آمار مبتلایان می‌شود و هم موجب تحمیل هزینه‌های گزاف درمانی بر کشور(به‌خاطر درمان عوارض ناشی از این بیماری در بدن افراد.)
رئیس انجمن دیابت کشور در ادامه با تأکید بر ضرورت اجرای برنامه‌های پیشگیرانه در حوزه دیابت می‌گوید این کار نه به بودجه نیاز دارد و نه ردیف اعتباری خاصی، بلکه باید با بهره‌گیری از کمک پزشکان و پرستاران داوطلب عاشق خدمت به مردم به اهدافمان در این بخش برسیم؛ پزشکان و پرستارانی که داوطلبانه علم خود را در مسیر افزایش آگاهی مردم در برابر دیابت در اختیار آنها می‌گذارند.
شاید در تمام این سال‌ها همین دغدغه اعتبارات ویژه مانع از اجرای طرح‌های آموزشی و پیشگیرانه ما در حوزه دیابت و به دنبال آن افزایش آمار مبتلایان شده است در حالی‌که واقعا نباید به بهانه اعتبارات اجازه دهیم تا هر روز بر آمار مبتلایان به دیابت در کشور اضافه شود. به‌گفته رجب در سال2021 بالغ بر 530میلیون نفر در دنیا به دیابت مبتلا بوده‌اند و براساس پیش‌بینی فدراسیون بین‌المللی دیابت این رقم در سال2045 به 783میلیون نفر خواهد رسید.
او می‌گوید: «ایران هم از یک‌سو به‌خاطر تغییر سبک زندگی مردمش در شهرها به واسطه توسعه‌یافتگی و از سوی دیگر به‌خاطر واقع شدن در منطقه خاورمیانه به‌عنوان یکی از مناطق دیابت‌خیز دنیا از وضعیت خوبی برخوردار نیست.» رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم‌پزشکی هم در گفت‌وگو درباره توزیع جغرافیایی دیابت در شهرهای کشور، گفته است: «بیشترین شیوع دیابت در استان‌هایی است که در نوار مرکزی کشور از شمال تا جنوب واقع شده‌اند. استان‌های تهران، مازندران، گیلان، یزد، مرکزی، اصفهان، سمنان، خوزستان و فارس شیوع بالای دیابت را دارند و این مسئله در استان‌های شرقی و غربی کمتر است.
به‌طور کلی ۵ استان اول از نظر ابتلا به دیابت به‌ترتیب شامل مازندران، گیلان، یزد، خوزستان و سمنان هستند.» گرچه معاون دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در از تحت پوشش بیمه قرار داشتن تمامی داروهای دیابتی‌ها خبر می‌دهد و می‌گوید هم‌اکنون در این رابطه مشکلی وجود ندارد، اما رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم‌پزشکی می‌گوید: «داروهای پایه تحت پوشش بیمه هستند، اما روزبه‌روز داروهای مؤثرتر و ترکیبی به بازار دارویی می‌آیند که یا بعضا تحت پوشش بیمه نیستند یا تا بخواهند تحت پوشش درآیند، زمان می‌برد.
هزینه دارو در سال‌های اخیر بسیار زیاد شده است و بیماران برای تامین داروهای موردنیازشان با مشکل مواجه هستند و در عین حال دسترسی به دارو هم نوسان داشته است. در کل پایبندی به درمان و کنترل بیماری سخت‌تر شده است. دیابت یک بیماری مادام‌العمر است؛ یعنی کسی که به دیابت مبتلا شود، دیگر خوب نمی‌شود و ما تنها می‌توانیم کاری کنیم که بیماری‌اش تحت کنترل قرار گیرد تا دچار عوارض نشود. آموزش به افراد یکی از مؤثرترین و اثربخش‌ترین اقداماتی است که می‌توان انجام داد.»
